Манай улсад морилж буй XIV Далай ламын энэ удаагийн айлчлалаас vvдэн Хятадын талаас дарамт, шахалт Монголын албаны хvмvvст ирсэн байхыг vгvйсгэх аргагvй мэдээлэл тархаж олныг цочроов. Буянт-Ухаа дахь Спорт цогцолборт Дээрхийн гэгээнтэн Далай лам сvсэгтэн олонд “Шvтэн барилдлагын магтаал”, “Мєрийн гурван эрхэм” ном айлдах байсныг нь цуцла хэмээн Хятадын талаас ноот бичиг ирсэн тухай шум олны чихийг сортойлгоод амжсан юм. Зарим эх сурвалжийн хэлж буйгаар хятадууд єєрсдийн буцалтгvй тусламжаар барьж єгсєн уг цогцолбортоо Далай ламыг оруулахгvй гэсэн юм байх.

Vvнтэй холбоотойгоор гадаадын хэвлэлийнхэн ямар мэдээлэлтэй байгааг сонирхтол “AP” агентлагийн сайтад “Тvвдийн удирдагч Далай ламыг Монголд айлчлахыг зєвшєєрсєн шийдвэрийг Хятадын тал эсэргvvцэж буйгаа Засгийн газар нь мягмар гаригт албан ёсоор мэдэгдлээ. Тус улсын ГХЯ-ны хэвлэлийн тєлєєлєгч Хон Лейгийн мэдэгдсэнээр “Далай ламын аль ч оронд хийх айлчлалыг нь бид эсэргvvцнэ. Учир нь, тvвдvvд Хятадаас салан тусгаарлах vйл ажиллагаа явуулдаг” гэсэн мэдээ дурайж байв. Энэхvv мэдээллийн тєгсгєлд Монголын бурхан шашинтны тєв Гандантэгчинлэн хийдийн тэргvvн хамба гавьж Д.Чойжамцаас авсан тодруулга тавьсан байв. Энэхvv тодруулгад Д.Чойжамц “Далай ламын Монголд хийж буй айлчлал нь улс тєрийн vйл ажиллагаатай ямар ч холбоогvй. Сургааль номлолоо айлдах гэж л ирсэн” гэсэн байв. Энэ мэдээллийн дагуу бид холбогдох хvмvvсээс тодруулга авснаа хvргэе.

БНХАУ-ын ЭСЯ-ныхан мэдэхгvй гэв

БНХАУ-ын ЭСЯ-ны Соёлын хэлтсийн мэргэжилтэнтэй нь уг асуудлын талаар 11:33 минутын vед холбогдож тодруулахад “Энэ талаар мэдэхгvй байна. Манайх єнгєрсєн жил гэрээнийхээ дагуу барилга байгууламжаа барьж хvлээлгэн єгсєн. Тэгэхээр цогцолборыг хvлээж авсан хvмvvс нь vvнд хариулт єгєх байх. Манай Соёлын хэлтэст хамааралгvй. Би таныг Улс тєрийн хэлтэстэйгээ холбож єгье” гэв. Гэхдээ тэрээр бидэнд нэрээ хэлэхийг хvсээгvй юм. Харин Улс тєрийн хэлтсийн мэргэжилтэнтэй нь холбогдоход ямар нэгэн хариулт єгєх боломжгvй хэмээн мэдэгдэв.

С.Ламбаа: Тусгаар тогтносон улсын эрхэнд халдах ёсгvй
/Эрvvл мэндийн сайдтай 11:43 миунтын vед холбогдов/
-Сайн байна уу. “Ардчилал” сониноос ярьж байна. Далай багшийн Спорт цогцолборт болох байсан арга хэмжээ цуцлагдсан байх юм. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Энэ талаар мэдсэн. Хятадын талаас эсэргvvцээд байгаа юм шиг байна билээ.
-Уг нь, хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээгээр буцалтгvй тусламжаар бариад манай талд нэгэнт хvлээлгээд єгсєн болохоор ямар арга хэмжээ зохиох нь тэдэнд хамаагvй байлтай?
-Тэр ч тийм л дээ. Тусгаар тогтносон улсын эрхэнд халдах ёсгvй юм.

-Яагаад эсэргvvцэж байгаа юм бол. Манай талд хvлээлгэж єгєхдєє гэрээндээ юу гэж тусгасан юм бэ. Ямар арга хэмжээ зохиож болох, болохгvй гэсэн заалт байсан уу?
-Би сайн мэдэхгvй. Vvнийг БТСГ-ынхан мэдэж байгаа. Энэ асуудалтай холбоотойгоор ГХЯ-ныхан нот бичиг явуулсан гэсэн. Тэгэхээр Занданшатараас тодруулсан нь дээр байх.

Ч.Наранбаатар: Гэрээнд ямар арга хэмжээ зохиож болохгvй талаар нэг ч vг, єгvvлбэр байхгvй
/БТСГ-ын даргатай 11:51 минутад холбогдов/
-Яармаг дахь Спорт цогцолбор БТСГ-ын мэдэлд байдаг уу?
-Єнгєрсєн жил бидэнд хvлээлгэж єгсєн. Гэхдээ тэр Спорт цогцолбор єєрийн гэсэн захиргаатай, орлогчтой шvv дээ.
-Спорт цогцолборт болох байсан Далай багшийн сvсэгтэн олонтой уулзаж, ном айлдах арга хэмжээ цуцлагдлаа гэх юм. Та энэ талаар мэдсэн vv?
-Сая л сонслоо. Энэ цогцолбор хоёр улсын Засгийн газрын гэрээгээр баригдсан барилга шvv дээ. Гэрээнд ямар арга хэмжээ зохиож болохгvй талаар нэг ч vг, єгvvлбэр байхгvй. Уг нь, єнгєрсєн жил БНХАУ-ын Засгийн газрын буцалтгvй тусламжаар баригдсан уг ордныг Монголын талд хv-лээлгэн єгєх ёслолын ажиллагаанд Ерєнхий сайд Батболд, Эрvvл мэндийн сайд Ламбаа, Сангийн сайд Баярцогт, БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Юй Хун Яао нар оролцож байсан шvv дээ. Тэгэхээр ємнєєс урьдчилж тооцоолсон асуудал биш байх аа.

Б.Батпvрэв: Засгийн газрын гишvvд мэдэж байгаа байлгvй
/Спорт цогцолборын даргатай 12:50 минутын vед холбогдож дараахь хариулт авлаа/
-Танай цогцолборт єнєєдєр 13:00 цагт болох байсан арга хэмжээ цуцлагдсан гэх юм. Энэ vнэн vv?
-Цуцлагдаагvй. Арга хэмжээ маань болдгоороо болно. Хєтєлбєрийнхєє дагуу хэвийн явагдана. Далай багш маань яг 13:00 цагт ирэхээр болсон.

-Тэгвэл гадуур цуцлагдсан гэдэг яриа гарсан нь ямар учиртай юм бэ?
-Би энэ талаар мэдэхгvй байна. Засгийн газрын гишvvд мэдэж байгаа байлгvй дээ.
Ямартай ч бид мэдээллийн дагуу холбогдох хvмvvсээс нь тодруулахад ийм хариулт єгєв. Тэдний ярианаас дээрх мэдээлэл худал байгаагvй нь анзаарагдаж байсныг нуугаад яахав. 12:50 минут гэхэд бvх зvйл хэвэндээ орж Спорт цогцолборт Далай багш морилох нь тодорхой болов. Хэдийгээр буцалтгvй тусламжаар барьж єгсєн хэмээн ярьж буй боловч vнэн хэрэг дээрээ цаагуураа ямар нэгэн далд санаа агуулсан байхыг vгvйсгэх аргагvй юм. Ер нь, Хятадын эдийн засаг єдєр ирэх тусам хvчирхэгжин тэлэхийн хэрээр хvч нєлєє нь ч дэлхийн дахинаа мэдрэгдэх болсон.

Vvний хамгийн тод жишээ бол Далай багшийн айлчлал. Дээрхийн гэгээнтний морилон саатсан бараг газар бvрт эсвэл морилохыг болгоосон улс бvхэнд Хятадын эрх баригчид сануулсан, сvрдvvлсний аль нь мэдэгдэхгvй хориг бичиг илгээдэг болоод удаж байна. Дэлхийд эдийн засгийн цар хэмжээгээрээ хоёрдугаарт, vйлдвэрлэлээрээ нэгдvгээрт бичигдэх болсон энэ улс єнєєдєр бараг дэлхийн бvх улс орны хувьд худалдааны хамгийн том тvнш нь болоод буй. Тиймдээ ч хамгийн том, чухал тvнш гэдгээрээ далайлган Далай багшийг урин залсан, зочлон хvндэлсэн орон бvхэнд нєлєєлєх гэж оролдон, дарамт шахалт vзvvлдэг хэрэг.

АНУ, Франц, Герман, Их Британи гээд их гvрэнд хvртэл “Далай багшийн айлчлалыг таашаахгvй байна” гэдэг Хятадын эрх баригчдын vгс нєлєєлж чадаж байна. Хамгийн сvvлчийн жишээг дурдахад л Ємнєд Африкийн эрх баригчид худалдааны хамгийн том тvнш болох Хятадын таалалд нийцvvлэх гэсэндээ Далай багшид виз олгохоос татгалзсан явдал єнгєрсєн сард гарсан билээ. Хэдийгээр Хятадын эрх баригчдын дарамт шахалт Ємнєд Африк байтугай улсад нєлєєлдєг ч виз олгохоос татгалзахад хvрсэн тохиолдол гарч байгаагvй юм. Vvнтэй адил Далай багшийн айлчлал, олон улсын уулзалт, чухал vйл явдалд оролцоход нь саад хийсэн тохиолдол олонтаа гарч байсан. Бvр 1989 онд Дээрхийн гэгээнтэнд Нобелийн Энхтайвны шагнал гардуулах vед Хятад улс эсэргvvцэж, Норвегийн ихэс язгууртан, Засгийн газрын гишvvд уг ёслолд оролцвол хоёр улсын эдийн засгийн харилцаа тасрах болно хэмээн анхааруулж байсан билээ.

Тvvнээс хойш Далай ламын барууны орнуудад хийсэн айлчлал бvрийн ємнє иймэрхvv анхааруулах мэдэгдэл ёс юм шиг гардаг болсон. Хятадын ээлжит ийм мэдэгдлээс vvдэн 2009 онд АНУ-ын Ерєнхийлєгч Б.Обама хvртэл Далай ламыг Цагаан ордонд хvлээн авах байснаа хойш-луулсан удаатай. Хятадтай харилцаагаа муутгахгvй гэсэн Б.Обама Далай ламтай хийх уулзалтаа жил дамнуулан хойшлуулж, эцэстээ хэвлэлийнхнээс бараг нуугдах шахам уулзаж, Цагаан ордны хойд хаалгаар Дээрхийн гэгээнтнийг vдэн гаргаж байв. Мєн 2008 онд Парис хот хvндэт иргэнээрээ Далай багшийг єргємжилснєєс vvдэн БНХАУ Францаас машин импортлохыг хориглох арга хэмжээ хvртэл авч байсан.

Vvний дараа Ерєнхийлєгч Н.Саркози Далай ламыг хvлээн авч уулзсан нь хоёр улсын харилцааг бvр хvйтрvvлж, Хятадын тал дээд хэмжээний чуулга уулзалтаа цуцалж, Франц улс тэдний тєлєєлєгчдийг хvлээн авахаас татгалзаж байв. Дээрхийн гэгээнтнийг Даунин Стрит дэх албан єрєєндєє урьсан Их Британийн Ерєнхий сайд асан Гордон Браунд ч Хятадын дарамт шахалт нєлєєлж, тэд Христийн сvмд уулзахад хvрч байсан юм. Мєн манай улсад 2002 онд Н.Энхбаярыг Ерєнхий сайд байхад Далай ламыг айлчлах сургаар хятадууд техникийн шалтгаанаас боллоо гээд хоёр хоног галт тэргээ явуулалгvй булзааруулж байсан гэдэг мэдээлэл бий. Дэлхийд аль ч талаараа тэргvvлэхээр зvтгэж буй тус улс том, жижиг гэлтгvй улс орнуудыг хэтэвчээрээ захирах их хvслээ ийн биелvvлж байна.