Ялангуяа өсвөр насныхан, залуучуудын хувьд дэндүү гэхэд бүр дэндүү гэмээр ХДХВ/ДОХ-ын талаар мэдлэг, мэдээлэлгүй байна. Хүн нэг зүйлийг өөрөө маш сайн мэддэг, ойлгодог гэж боддог ч бодит амьдрал дээр түүнийхээ хор хөнөөлийг мартчихсан байдаг. Жишээ нь архи, тамхи хортой гэж мэддэг ч өдөр тутам түүнийгээ хэрэглэсээр хордсоор байгаа нь тухайн хүн, энэ буруу дадал зуршлаасаа салж чаддаггүйн хамгийн энгийн жишээ юм.
Хүн төрөлхтөнд хамгийн их тулгамдсан асуудлын нэг нь яах аргагүй ХДХВ/ДОХ-ын халдварын тархалт болоод байгааг бид дэндүү сайн мэддэг ч өдөр тутам тулгарч байдаг энэ аюулаас хэрхэн урьдчилан сэргийлж хамгаалахаа бодит амьдрал дээр олон хүн хэрэгжүүлж чаддаггүй. ХДХВ/ДОХ-ын талаар хий хоосон цэрвэж, айх хэрэггүй. Цар тахал, ханиад томуу шиг агаар, амьсгалын замаар, бохир гараар, хоол ундаар, бие засах газраас болон халдвартай хүнтэй хамт байвал ХДХВ/ДОХ-ын халдвар авахгүй гэдгийг “Та” хамгийн түрүүнд мэддэг байх ёстой. Иргэн та тохиолдлоор бэлгийн хавьталд орохыг үгүйсгэх аргагүй, харин энэ үед бэлгэвч хэрэглэхээ бүү мартаарай! Энэ бол та өөрийгөө төдийгүй өрөөлийг хүндэтгэж, ямар нэг эрсдлээс хамгаалж байгаа хүнлэг, соёлтой, ухамсарт сайн үйлдэл юм. “Та” амьдралдаа өглөө бүр нүүр гараа угаадаг шиг ийм зөв дадал зуршлыг хэвшүүлэх нь тийм ч хэцүү зүйл биш гэдгийг ойлгоорой.

Харин “Та” тохиолдлын бэлгийн хавьталд орсон, цус цусан бүтээгдэхүүн сэлбүүлсэн, шивээс хийлгэсэн зэрэг тохиолдолд сайн дурын шинжилгээнд хамрагдах ёстой гэдгээ ухамсарлан ойлгох хэрэгтэй юм. Хэрвээ халдварт өртсөн бол айж тэвдэх хэрэггүй, харин “Та” ХӨСҮТ-д хандаж эмчийн зөвлөгөөг дагах хэрэгтэй. Халдвар авсан хүн гээд сэтгэл санаагаар унах хэрэггүй гэдгийг дахин хэлэх байна. Зарим залуус халдвар авснаа мэдээд ихэнх тохиолдолд гэр бүл, найз нөхөддөө энэ тухайгаа хэлэхээс айдаг. Улмаар өөрийгөө ганцаардуулж, би нийгмээс тусгаарлагдсан хүн гэж ойлгодог. Бүр амиа хорлох гэсэн тохиолдол ч гарах нь байдаг. Энэ бол дэндүү гэнэн үйлдэл, ХДХВ/ДОХ-ын талаар огтхон ч мэдлэг, мэдээлэлгүйн гай уршиг гэхээс өөр юу гэх билээ...

Халдвартай хүмүүсийн хувьд амьдрал дээр маш олон бэрхшээлтэй тулгардаг. Тийм учраас хамгийн гол нь халдвартай тохиолдолд тухайн хүн сэтгэл санаагаа өөдрөг байлгаж, сөрөн зогсох сэтгэлийн тэнхээг бий болгох ёстой. Харин энэ байдлыг ойр дотны хүмүүс нь дэмжиж, нийгэм хамт олны дунд оруулах нь хамгийн чухал алхам. Уг халдвар нь хэн хүнд шууд л халдчихдаггүй, агаар дуслаар дамжихгүй учраас халдвартай хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхахгүй л байх нь хүнийг хүн ёсоор үзсэн, хамгийн хүнлэг чанарын тод илэрхийлэл бөгөөд ийм нөхцөл байдал, уур амьсгалыг нийгэмд бий болгох зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм. Ийм сэтгэлгээг нийгэмд бий болгохын тулд эн тэргүүнд ХДХВ/ДОХ-ын халдвартай хүмүүс чинь бусдад, нийгэмд ямар ч аюулгүй бидний адил хүн гэдгийг л хүмүүст ойлгуулах явдал. Тэд ямар замаар халдвар авсан гэдэг нь онц ач холбогдолгүй. Хүмүүс халдварлах эрсдлээс гадна тархах боломжгүй орчныг нь мэддэг байх хэрэгтэй. Тухайлбал, халдвартай хүнтэй өдөр бүр хамт байсан ч та халдвар авахгүй, харин бэлгийн харьцаанд орвол хамгаалалт/бэлгэвч/-гүй байж болохгүй нь мэдээж. Тиймээс хүн бүхэн, ялангуяа залуучууд бэлгийн амьдралд орохдоо тодорхой мэдлэг, мэдээлэлтэй байж л өөрийгөө хамгаалж чадна.

ХДХВ/ДОХ-ыг даамжруулахгүй байх боломжтой
Орчин үед ХДХВ/ДОХ-ын халдвартай олон хүн ажил хөдөлмөр эрхлээд, энгийн хүмүүсийн адил амьдрах болсон. Анагаах ухааны шургуу эрэл хайгуулын үр дүнд ХДХВ/ДОХ-ын халдвар авсан хүмүүсийн өвчний явцыг удаашруулж, идэвхгүй болгож чаддаг болж байна. Тухайлбал, Испанийн эрдэмтэд саяхан ДОХ-ын эсрэг вакцин гаргасан нь бие организмын эсэргүүцлийг сайжруулж, дархлааны эд эсүүдэд Хүний дархлал хомсдлын вирус /ХДХВ/-ыг илрүүлдэг аж. Клиник туршилтын эхний алхмаар энэ вакцинтай адил бусад эм бэлдмэлийн туршилттай харьцуулахад маш сайн үр дүн гарчээ. Туршилт хийсэн бүх тохиолдлын 90 хувьд маш хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлсэн байна. Мөн туршилтад оролцогсдын 85 хувьд дархлаа нь бүтэн жилийн турш хадгалагдаж үлдсэн бөгөөд өвчнийг эмчлэх, эм боловсруулах үйлсэд маш том дэвшилд хүргэх магадлалтай байна.

Харин ХДХВ/ДОХ-ын халдварын талаарх хүмүүсийн сөрөг ойлголт, хандлагууд манай нийгэмд амь бөхтэй байсаар байна. Иймд манай улсад халдвартай хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхах байдлыг бууруулах чиглэлээр төрийн болон төрийн бус байгууллагууд чамгүй ажил зохион байгуулан ажиллаж байгаа юм. ХДХВ/ДОХ-оос хамгаалах салбар зөвлөлийг нийслэл болон хөдөө орон нутагт ажиллуулж байна. Нийслэлд бэлгийн замаар халдварладаг өвчлөлийн тоо буурахгүй байна. Бэлгийн замаар халдварладаг хэд хэдэн төрлийн өвчин байдгаас тэмбүү, заг хүйтэн зэрэг өвчин тээгчдийн тоо жил ирэх тусам нэмэгдэх болов. Энэ төрлийн өвчнийг бууруулах, иргэдэд сурталчилгаа, сургалт явуулдаг ч бодитой үр дүнд хүрэхгүй байна. Хороо, өрхийн эмнэлгүүдэд мэдээлэл, сургалт сурталчилгааг тогтмол явуулж байгаа ч эрсдэлт бүлгийн хүмүүс үүнд хамрагдаж чадахгүй байгаа юм. Энэ хүрээнд нийслэлийн дүүргүүдэд “Сэтгэл амар” төвийг байгуулж иргэдэд нээлттэй зөвлөгөө өгч байна.

Манай улсад 1992 онд анхны ХДХВ/ДОХ-ын халдвар авсан тохиолдол илэрснээс хойш өнөөг хүртэл 98 дахь тохиолдол бүртгэгдээд байгаа бөгөөд нийт халдвар тээгчдийн 13 нь нас барсан. Судалгаагаар 20-49 насны хүмүүс дийлэнх хувийг эзэлдэг бөгөөд тэдний 80 гаруй хувь нь эрчүүд. Манай улсын хөдөлмөрийн насны залуучууд энэ аюулт өвчнөөс сэргийлж, эрсдэлтэй алхам хийхээс зайлсхийж байхыг энэ судалгаа харуулж байна. Манай улсын хувьд ХДХВ/ДОХ халдварын тархалт нь өндөр эрсдэлтэй хүн амын бүлэг болох бэлгийн олон хавьтагчтай биеэ үнэлэгчид, ижил хүйстнээ сонирхогчдын дунд ДОХ-ын халдвар хамгийн их байна.

2000 оноос өмнө энэ өвчний халдвар авсан хүмүүс өөрсдийгөө ихэд нууцалж, олны нүднээс далд байхыг хичээдэг байсан. Харин сүүлийн үед халдвар авсан хүмүүс нуулгүйгээр ХӨСҮТ-д хандаж, зөвлөгөө авч, эмч нар жаргал зовлонгоо хэлж нээлттэй харьцдаг болсон нь үнэхээр том ололт, амжилт гэж болно. Үүнд эрүүл мэндийн байгууллагууд, эмч нарын хүчин зүтгэл их нь мэдээж. Мөн “Оюуны дархлаа” ТББ-аас зохион байгуулж ирсэн хэвлэл мэдээллийн сэтгүүлчдэд зориулсан сургалт, уулзалтууд нь сэтгүүлчдийг ХДХВ/ДОХ-ын талаар мэргэшүүлж, олон түмэнд зөв ойлголт, мэдээллийг өгсөний үр дүн гэж болно.

Д.Өлзийсайхан

МОНЦАМЭ