Наргианч, уриалгахан түүнийг “ТВ караоке” нэвтрүүлгийн хөтлөгч гэдгээр нь монголчууд мэднэ. Тэрбээр өөрийгөө “Хангайд төр сөн го вийн хүн” гэсний учир аав нь Өмнөговийнх, өөрөө Сэлэнгэ аймагт төрсөн тул ийн хэлдэг гэсэн.

-Түрүүн тань руу залгахад Германы Элчин сайдын яаманд байна гэсэн. Ямар ажил хөөцөлдөв?

-Тэнд виз хөөцөлдөж байгаа юм. “ТВ караоке” нэвтрүүлгийн хамт олон гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа хүмүүсийг оролцуу лахыг зорьж байгаа. Гадаадад суугаа монголчууд ар гэр, эх орноо их санадаг юм билээ. Өнгөрсөн жилийн Цагаан сараар анх удаа БНСУ-д суугаа монголчуудын дунд нэвтрүүлгээ хийсэн маань хүмүүст их таалагдсан. Гэрийнхэн, нутаг усныхандаа мэндчилгээ дэвшүүлээд, ая дуугаа өргөсөн нь уралдаант шалгаруулалт гэхээсээ илүү хүний сэтгэлийг хөглөсөн сайхан үйл явдал болсон. Энэ жилийн хувьд АНУ, Герман, Польш, Бельги, Чех, Францаар явах төлөвлөгөөтэй. Ирэх сарын дундуур явна. Зохион байгуулж байгаа хүмүүс маань тэндэх ажлуудаа цэгцэлчихсэн гэнэ.

-Тэгвэл Европ дахь монголчууд та бүхнийг тэсэн ядан хүлээж байгаа юм байна даа?

-Энд нэг сайхан зүйл нь гэвэл Европт ажиллаж, амьдарч буй монголчуудын дунд сагсан бөмбөгийн тэмцээн зохион байгуулна гэсэн. Өөр өөр улсад янз бүрийн зорилготой амьдарч байгаа ч монголчууд маань урлаг соёл, бизнесийн чиглэлээр нэгдэж хамтарч ажилладаг юм байна. Түүнчлэн Польш улсад Монголын уламжлалт анагаах ухаан дэлгэрч хөгжсөний 20 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа юм билээ. Дээрээс нь Монгол Улсад дипломат харилцаа үүссэний 100 жил гээд уран бүтээлч хүний хувьд орхигдуулж боломгүй олон арга хэмжээ биднийг хүлээж байна.

-Энэ нэвтрүүлгийг Алтангэрэл гэдэг хүнгүйгээр төсөөлөх аргагүй. Жүжигчний мэргэжлээ яагаад хөтлөгчөөр сольсон юм бэ?

-Улсын багшийн дээд сургуулийн Кино драмын ангийг 1989 онд төгсөөд жү жигчнээрээ багагүй хугацаанд ажилласан. Одоо ч ганц нэг киноны урилга ирээд, би зураг авалтдаа оролцож амжаагүй л явна. Мэргэжлийн талаасаа өөрийгөө хөгжүүлэхийн тулд урилга ирвэл татгалздаггүй. Сачий нь хүрвэл (инээв).

-Жүжигчин хүн хөтлөгч хийхэд их ойр байдаг байх тийм үү?

-Тэгэлгүй яах вэ. Энэ хоёр мэргэжил нэг зоосны хоёр тал. Оюутан байхдаа хөтлөгч хийнэ чинээ бодож яваагүй. Сургуулиа төгсөөд Ар хангай аймгийн театрт найруулагчаар то ми логдож очсон. Тэнд концерт, жүжгээ най руулна, шаардлагатай бол өөрөө дунд нь тоглоно. Шүлэг хэрэгтэй болбол уншина. Тэр үзэгчдэд таалагдаад ирэхээр “Болж бай на шүү” гэж өөртөө урмын ташуур өгнө. Тэгсээр хөтлөгч гэдэг их сонирхолтой ажил санагдсан.

-Өөрөө бас шүлэг зохионо биз?

-Ер нь бол шүлэг бичдэг байсан. Гэхдээ Галсансүх, Одбаяр гээд яруу найрагч найзуу дынхаа шүлгийг уншаад, өөрийгөө навс голсон. Тэгээд бүгдийг нь нэг л өдөр шатаачихсан. Яруу найраг гэдэг мань мэт нь оролдох эд биш. Найрагч хүн цаанаасаа төрдөг юм билээ.

-Таныхаар хөтлөгч гэж ямар хүнийг хэлэх вэ?

-Тухайн арга хэмжээний агуулга, мөн чанар, зорилгыг нэг хүн илэрхийлэх хэрэг гарна биз дээ, тэр нь хөтлөгч. Хөтлөгч гэхээр л нэг их гоё хоолойтой, сайхан хувцас тай хүнийг хэ лэхгүй. Энэ бол биеэ даа сан мэргэжил байх ёстой гэж боддог. Хөт лөгч хүн их мэдлэг, мэд рэмжтэй байх ёстой. Хэн дуртай нь тайзан дээр гараад байдаг ч юм биш. Манайд соёлын гавьяат зүтгэлтэн Батбаяр, Гүрбазар, Равдан гээд мундаг хөтлөгч нар байна шүү дээ. Анх ны хөтлөгч нараас Ш.Сүрэнжав, П.Бадарч гуай байна. Монголчууд түүхэндээ гурван удаа хагартлаа баярласны нэг нь Ж.Гүррагчааг сансарт нисэхэд юм гэсэн. Тэр үйл явдлыг Ш.Сүрэнжав гуай монголчуудын сэтгэлийг огштол, нэгэн далай болтол цээжний бангаар шүлэглэн хөтөлж байсныг хүмүүс мэднэ. Бөхөөр бол эд маань аварга. Аваргуудаас бидэнд сурах зүйл их байна.

-Мөдхөн шинэ жил болно. Нууц биш бол та нэг арга хэмжээг хэдээр хөтөлдөг вэ?

-Ихэнхдээ үнэгүй ш дээ. Найз нөхөр олонтой хүн чинь тэднийхээ шинэ жилийн баярыг хөтлөх урилга их авна. Жилдээ ганц тохиох баяраар нь найзуудаасаа мөнгө авахыг хүсдэггүй. Хамт олон нь надаар хөтлүүлэхийг хүсэж байгаа бол би хүндлэх ёстой.

-Таныг Архангайн театрт ажиллаж байхад “Өө, хайрын минь ганц сарнай Өр зүрхэнд минь дэлбээлээч дээ” гэдэг дуу ид хит болж байсан тухай нэгэн удаа ярьж байсан. Энэ дуугаар уяраагаад тэндээсээ эхнэртэй болчихсон уу?

-Үгүй үгүй. Эхнэртэйгээ би оюутан байхдаа танилцаад гэрлэсэн. Тийм учраас эхнэрийнхээ нутаг руу, хөдөө очиж ажиллах хүсэлт тавьсан юм.

-Та багадаа ном их уншдаг хүүхэд байсан гэсэн. Ээжийгээ “Одоо унт” гэхээр хөнжил дороо гар чийдэн тусгаад уншдаг байсан гэл үү?

-Ээж маань хэзээний л ном их уншдаг. Одоо хэр нь намайг очихоор номын сангийнхаа өмнө сандал тавьж суучихаад “Бит гий ном хул гайлчихаарай” гэдэг. Номондоо тийм их харам, номыг тэгтлээ хайрладаг. Хүүхэд байхад магадгүй ээжийн минь “Номонд бүү ойрт” гэдэг үг улам их унших хүслийг төрүүлдэг бай сан болов уу. Социализмын үед машин тэрэг ховор. Ээж маань хот ороод ирэхээрээ хөлс нь гоожоод, ядарчихсан хэрнээ тор дүүрэн том том хуучин ном авчирдаг байсныг санадаг юм. Тэгээд шөнө сууж өнөөхөө уншина. Арван хүү хэд төрүүлж, өсгөсөн эх хүн тэр бүхнийг ам жуулна гэхээр ямар мундаг эмэгтэй байж вэ гэж одоо боддог. Ээжийн маань багш зохиолч С.Дашдооров гуай байсан. 1960-аад оны үед өдрийн тэмдэглэл хөтөлдөг байсан гэхээр ээжийг минь ямар их мэдрэмжтэйг ха руулдаг. Зүүнхараагийн Ширхэнцэг уулыг багш нь зурж өгсөн өнөөх тэмдэглэлийг нь бид нууцаар үзэх гэж их юм болно. Саяхан нэг очсон чинь ээж нэлээд ууртай байна аа. “Зураг засаж янзалдаг газар чинь ялааны баас энэ тэрийг нь арилгачихгүй, тэр чигээр нь бүр чихдэг юм байна” гэсэн. Тэр нь С.Даш дооров агсны зурж өгсөн, Ширхэнцэг уулыг байшин савтай нь өнгийн харандаагаар будсан гоёмсог зураг юм л даа.

-Сүүлийн үеийн залуусыг ном уншихаа байсан гэж шүүмжилдэг. Танай хүүхдүүд уншиж байна уу?

-Манай залуус ном уншихаа огт больсон нь үнэн шүү дээ. Уг нь монголчуудын хувьд ном уншаад толгойгоо цэнэглээд, өөрсдийгөө дайчлах юм бол дэгжиж дээшлэх өгөгдөл нь байна. Гагцхүү түүнийг ноцоох хэрэгтэй. Зууханд цог байгаад түүнийг түлээ, нүүрс хийж асаахгүй бол яах юм бэ. Тэр түлээ модыг хаанаас авах уу, номоос л авна. Би хүүхдүүдээ “Гэр дүүрэн ном байхад уншихгүй юм” гэж загнадаг. Гэхдээ бидний тавьж байгаа шаардлага нь хоцрогдчихоод байна л даа. Номд хорхойтой болгож өсгөөгүй атлаа унш гэж шахахаар “Телевиз, радио, интернэт байсаар атал юун ном” гээд тэд гэдийнэ.

-Таныхаар хүүхдийн хүмүүжил, боловсролд юу анхаарах ёстой бол?

-Хүүхдэд олон янзын хичээл ном, гадаад хэл, уйгаржин бичиг гэхээсээ уран зохиол, уран зураг, хөгжим гурвын гайхамшгийг мэдр үүлж өсгөх нь чухал. Миний бодлоор хүүхдийг цэцэрлэгт байхаас нь Төрийн дуулал, далбаа, соёмбо зэргийг таниулж, утга учрыг нь мэдүүлж байх ёстой. Тэр л үед тогтоосон зүйл насан туршид нь мартагддаггүй. Цэцэрлэгийн насанд нь хэлсэн “болохгүй” гэсэн хорио цээр, өгөгдсөн бахархал хэзээ ч ой тойноос нь гардаггүй байхгүй юу. Бүүвэйн дууны араас эдгээр бахархлыг зааж, толгойд нь суулгах хэрэгтэй. Тийм юмыг мэдэрч өссөн хүүхэд дунд сургуулиа төгсөөд яах, юу хийх вэ гэдгээ өөрөө мэддэг болсон байна. Үгүй бол цаашдаа бидний насан дээр ирэхээр тэд улам л тодорхойгүй хүн болно. Хаана ашигтай байна тийшээ явна уу гэхээс зүрх сэтгэлийн дуудлагаа сонсохгүй.

-Та хүүхдүүдээ монгол эцэг хүний хувьд ямар хүмүүжлээр өсгөж байгаа вэ?

-Эцэг болох гурав, эсвэл гучхан минутын л ажил шүү дээ. Гэхдээ эцэг байна гэдэг их том хариуцлага. Аав, ээж минь намайг далай шиг их хайр, ухаанаар хүмүүжүүлснээс нь би шанагаар хутгаж авсан. Одоо түүнийгээ үр хүүхдэдээ эргээд далай шиг арвижуулж өгөх ёстой. Хүүхдүүд маань монгол хүн гэсэн ир гэний үнэмлэхээ харийнхны өмнө гаргахдаа нүүр бардам байгаасай гэж боддог. Би олон жилийн өмнө аав болсон. Тэр үед бас ингэж боддоггүй л байж. Яагаад америкчууд бидний өмнөөс паспортаа шидэх шахуу юм болж байхад монголчууд айж хулчийна вэ. Ямар учраас бид гаднынхны өмнө “Яаж нэг арга эвийг нь олох вэ” хэмээн хар хөлс нь цуваад арчаагаа алдах ёстой гэж. Бид адилхан л хүн шүү дээ. Харин ч бид тэнгэр заяатай улс.

Миний бодлоор монгол хүн болж төрөхийн тулд хаа нэг газарт баахан хүн өрсөлдөөд, хатуу шалгуурыг давсан нь амлалт аваад ирдэг болов уу. Айхтар бясалгах энэ тэр яах вэ, энд яах гэж төрснөө л ухаарах хэрэгтэй. Асар уудам газар нутагт гуравхан сая хүрэхтэй үгүй хүн ард байхад жижигхэн арал дээр хэдэн зуун саяараа амьдрах хувь тохиол байна гэдэг цаанаасаа хуваарилсан зүйл шүү дээ. Энэ омгорхлыг мэдэхгүй өнөө маргаашийн шалдар булдар зүйлд насаа үрэх дэндүү хайран. Гурван давхар байшингаа тав болгохыг зорих нь гол бус. Хүн нэг л амьдрахаас хойш унтах ор нэг л бай хад хангалттай. Одоо бид өөрийгөө хайрлах тухай их ярьдаг болж. Эцэг, эхээ хайрлаж, хүнд хайраа өгч байж түүнээ буцааж авна шүү дээ. Ямархан сэтгэл зориулснаа, ямар ихийг хайрласнаа хүн алдахын цагтаа л ухаардаг юм билээ. Энэ үнэн намайг аавыгаа алдахад ёстой нэг орой руу орж байсан. (Тэрбээр хэсэг чимээгүй бодлогошров).

-Таны нэг өдрийн ажил юунаас эхэлдэг вэ?

-Би өглөө босоод, салхивчаа нээж “Гэгээн өглөө сайн байна уу” гэж өөртөө хэлдэг. “Одоо би өнөөдөр яана аа, яаж тэр нэг ажлыг хийнэ ээ” гэж орноосоо босмооргүй байна ш дээ. Мон голын өглөө ямар сайхныг, эх орны минь үзэс гэлэнт байгаль хэчнээн бахдам болохыг би ХХЕГ-ынхантай хамтарч “Эх орны өглөө” гэдэг нэвтрүүлэг хийхдээ мэдэрсэн. Монголын хамгийн зүүн цэг болох Соёлз уулаас баруун цэг болох Алтай таван богд хүртэл аялахдаа Дорнод аймагт хилчидтэй нэг шөнө хилээ манаж хоносон. Өглөөний ургах нарыг хамгийн түрүүнд хилчидтэйгээ харсан. Энэ сайхан эх орныг мэдрүүлэхийн тулд дотоодын аялал жуулчлалыг дээд зэргээр хөгжүүлэх хэрэгтэй юм байна гэж өөрийн эрхгүй бодогдож билээ. Хилчид гэдгийг бид ерөнхий утгаар нь л мэддэг. Гэтэл тэд эх орны энхийн манаанд зогсож байгаа учраас л бид энд тааваараа таван хошуу болон жаргаж байна шүү дээ. Тэдэн шиг чимээгүй, даруу улс алга. Алба нь тэгэхийг шаарддаг байх л даа. Гэхдээ л бид тэднийг магтан дуулах хэрэгтэй. Гэтэл “Боловсрол” телевизээр зургаан нэвтрүүлэг цацаад, одоо үлдсэн гурван нэвтрүүлгийг нь гаргаад өгөх газар алга. Бүгд мөнгө нэхээд байх юм. Хилчид юугаа өгөх вэ дээ. Арилжааны телевиз байж болох ч хүүхэд, эх орон хоёроос мөнгө нэхэж болмооргүй л юм.

-Ингэхэд та караокед орж, дуулдаг уу?

-Үгүй. Дуулах нь миний хообий биш. Дуулуулах л дуртай. Тэрбээр гадаадаас ирээд арванхоёрдугаар сарын 12, 13-нд Бөхийн өргөөнд “ТВ караоке” нэвтрүүлгийнхээ энэ жилийн 5000 долларын эзнийг тодруулах сүүлчийн шалгаруулалтаа зохиох гэнэ. “Хөдөө орон нутгийнхан маань бэлтгэлээ сайн базаагаасай” хэмээн санаа тавьж байна билээ.

Л.ГАНЧИМЭГ