Улсын клиникийн төв эмнэлгийн захирал Б.Бямба доржтой ярилцлаа.

-Элэг шилжүүлэн суулгах хагалгааг танай эмнэлгийн эмч нар Монголд анх удаа хийлээ. Энэ хагалгааг нутагшуулах хөрс суурь нь тавигдсан уу?

-Эхний хагалгаа амжилттай болсон. Энэ сарын сүүлчээр хоёр хүнд элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа хийхээр бэлтгэж байна. Би эмнэлгээ төлөөлж БНСУ-ын “Асан” анагаах ухааны төв, “Асан“ сангийн ерөнхийлөгчтэй өнгөрсөн долдугаар сард хамтарч ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурсан. Гэрээний хүрээнд эмч, мэргэжилтнүүдийг сургах, элэг шилжүүлэн суулгахад шаардагдах мэс заслын 200 сая гаруй воны, өртөг бүхий багаж, тоног төхөөрөмжүүдийг хандивласан. Дээр нь элэг шилжүүлэн суулгах эмчилгээг Монголд хөгжүүлэхэд хамтарч ажиллах чиглэлийг тусгасан. Тиймээс солонгос эмч нартай хамтарч, дараа нь манай эмч нар бие даагаад ажиллах боломж нээгдэнэ л дээ. Тэр үед л Монголд элэг шилжүүлэн суулгах эмчилгээний хөрс суурь тавигдлаа гэж хэлэх байх. Ер нь эмнэлзүйн анагаах ухааны хөгжлийг тодорхойлдог хэд хэдэн үзүүлэлт байдаг. Үүний нэг нь эрхтэн шилжүүлэн суулгах эмчилгээ. Үүн дотроо элэг шилжүүлэн суулгах эмчилгээг хийж байгаа эмнэлэг топ эмнэлэгт тооцогддог юм.

-Дэлхий дээр хэчнээн эмнэлэг ийм хагалгаа хийж байна вэ?

-Одоогийн байдлаар 44 улс энэ хагалгааг хийдэг. Тэгэхээр манай эмнэлэг 45, 46 дугаарт л орох байх. Энэ бол нэг хүнийх биш, нэг багийн ажил. Анх 2006 онд бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгааг Монголдоо хийж, нутагшуулсан нь энэ хагалгааг нэвтрүүлэхэд бас их ач холбогдолтой байлаа. Аль ч улс орон хамгийн түрүүнд бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгааг хийгээд, тодорхой хугацааны дараа элэг рүү ордог. Элэг шилжүүлэн суулгах анхны хагалгаа 17 цаг үргэлжиллээ. Энэ хагалгаанд манай эмнэлгийн захиргаа, эмч сувилагч, цахилгаан хангамж, сан техник, эрчимт эмчилгээ, ариутгал, эмийн сангийнхан гээд бүгд ажилласан.

-Элэг шилжүүлэн суулгах эмчилгээ хийхээр хэчнээн эмч мэргэжилтэн бэлтгэгдээд байна вэ?

-Элэг шилжүүлэн суулгахад манайх таван жил бэлт гэлээ. Зарим оронтой харьцуулахад богино хугацаа. Энэ нь бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгааны суурийг сайн тавьсны үр дүн. Хоёрдугаарт манай эмч мэргэжилтнүүдийн уйгагүй зүтгэлийн үр дүн л дээ. БНСУ, Финлянд, АНУ-д 30-аад эмч, мэргэжилтэн тасралтгүй сургалтад хамрагдсан. Амь тан дээр хэд хэдэн удаа туршилтын мэс засал хийсэн. Энэ хагалгааг хийхэд “Асан”-ы технологийг манайд шууд хэрэгжүүллээ. Тэнд хэрэг лэдэг бүх эм, тариаг хэрэглэсэн.

-“Асан” эмнэлэг энэ төрлийн хагалгаагаараа хэр зэрэг мэргэжсэн юм бэ?

-Амьд донороос элэг шилжүүлэн суулгадгаараа дэлхийд нэгдүгээрт ордог. Амьд донороос хамгийн олон хагалгаа хийдэг, хамгийн их туршлагатай мэргэ жилтн үүдээр хангагдсан. Энэ утгаар бидэнд ижил төстэй тал байгаа юм. Монголд ч ялгаагүй Донорын тухай хуулийн дагуу хамаатан саднаасаа эрхтэн авна.

-Удахгүй хагалгаанд орох хүмүүсийг дараа нь Солонгос руу явуулж эмчилгээг үргэлжлүүлэх үү?

-Өвчтөний биеийн байдлаас хамаарч Солонгос явуулах эсэхийг шийднэ.

-Манайд элэг шилжүүлэн суулгуулах шаардлагатай хүн олон биз дээ?

-Элэгний В, С вирусийн тархалт Монголд маш өндөр байна. Манайхны нас барж буй шалтгааны хоёрдугаарт элэгний хавдар орж байгаа. Тэгэхээр эрт оношилж, элэг шилжүүлэн суулгах хагалгааг хийлгэж чадвал хүний амь насыг аврах, амьдралын чанарыг уртасгах боломж бий. Элэгний хавдар, хатуурал энэ эмчилгээг хийлгэх гол шалтгаан болдог. Эрхтэн шилжүүлэн суулгуулсан хүн амьдралын чанарын ердийн хүнийхтэй адил сэргэдэг.

-Энэ хагалгааны өртөг өндөр үү?

-Бөөр солих хагалгаанаас элэгнийх илүү өртөг өндөртэй, бас өвөрмөц онцлогтой. Бөөр орлуулах гемодиализийн эмчилгээ бий. Харин элгийг орлуулах эмчилгээ анагаах ухаанд нээгдээгүй байна. Ганцхан арга нь элэг шилжүүлэн суулгах. Тиймээс одоогоор хагалгааны өртгийг гүйцэд тооцож болохгүй байна. Хэд хэдэн хагалгааны дунджаар тооцож, бодит өртөг гарахад нийтэд мэдээлнэ. Бусад орныхтой харьцуулахад мэдээж бага гарна. Манайх төрийн, ашгийн төлөө бус байгууллага. Гэхдээ дараагийн хагалгааг хийх тасралтгүй байдлыг хангах нөхцлийг бүрдүүлэх хэмжээнд өртгөө тооцдог. Бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгааны өртөг таван жилийн өмнө 12 сая төгрөг байлаа. Одоо бол өртгөө нөхөж чадахгүй байна. Манай багийнхан энэ талаар бас ярьж л байна. Зохицуулалт хийхгүй бол өндөр технологи эмнэлгийнхээ эдийн засгийг чирдэг тал бий.

-Танай эмнэлэг элэг шилжүүлэн суулгахад шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан уу?

-Аюулгүй ажиллагаа, эмчилгээний чанарыг сайжруулах үүднээс хагалгаанд хэрэглэж болно гэж байсан зарим аппарат төхөөрөмж маань энэ хариуцлагатай, өндөр тех нологи шаардсан эмчилгээнд учир дутагдалтай байна. Шинэчилж сайжруулахгүй бол болохгүй зүйл гарч байна. Наад зах нь эмнэлэгт өдөр тутам хэрэглэдэг дуслын систем энэ хагалгааны үед шаардлага хангахгүй байна л даа. Илүү үйлдэлтэй дуслын системийг хэрэглэнэ. Гэх мэтээр аливаа нэг технологи хөгжихөд бусдыгаа чирч дээшлүүлж байдаг жам ёсны ажил хийгдэж л байна. Бас тэрбум орчим төгрөгийн өртөгтэй нэмэлт тоног төхөөрөмж авахгүй бол болохгүй байна. Тэгж байж найдвартай ажиллагаа, өвчтөний аюулгүй байдал, технологийн үр нөлөө сайн гарах нөхцөл бүрдэнэ. Элэг шил жүүлэн суулгах хагал гаанд хэрэглэсэн шаардлагатай тоног төхөөрөмж, эм, урвалж бүгдийг Солонгосоос авчирч, хагалгаанд хэрэглээд буцаагаад авч явсан. Манай эмнэлгийн эмчилгээний нэр төрөл нэмэг длээ. Энэ бол манай эмнэлэгт маш том хувьсгалыг авчирч байгаа юм. Манай мэргэжилтнүүд чадваржсаны гэрч. Энэ бүхнийг хангаж ажиллах, технологийн шинэчлэл хийхийн тулд эргээд л өртөг хэрэгтэй. Эмч мэргэжилтнүүд маань эм чилгээний тоног төхөө рөмж, эмнэл гийн хэрэгслүүдийг шаардаж эхэл нэ. Тэр нь байвал илүү олон төрлийн найдвартай, сайн эмчил гээ оношлогоо хийх боломж нээгдэнэ.

-Улсын клиникийн төв эмнэлэгт жилд элэг шилжүүлэн суулгах хэчнээн хагалгаа хийж болохоор байна вэ?

-Бид эхний жилдээ 20 орчим хүнд хагалгаа хийх төлөвлөгөөтэй. Цаашдаа мэргэ жилтнүүд дадлагажиж, ха гал гааны өрөө нэмэгдээд ирвэл тоог өсгөх болно. Олон цагаар үргэлжилдэг хагалгааг ойр ойрхон хийвэл эмнэлгийн ер дийн ажиллагаанд сөр гөөр нөлөөлнө. Хагалгааны өрөө хүрэлцэхгүй, бусад хагалгаа хүлээгдэнэ.

-Бөөр бол хос эрхтэн. Нэгийг нь авахад нөгөө нь орлоно. Элэг шилжүүлэн суулгахад яах болж байна?

-Элэг нь нөхөн сэргэлт сайтай эрхтэн. Хоёрдугаарт, хэлтэнцрүүдээр хуваагдсан байдаг учир нэг хэсэгхэн хэлтэнг авч суулгахад донорын эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлсэн тохиолдол дэлхий анагаах ухаанд гараагүй байна л даа.

-Та бөөрний эмч хүн. Бөөр шилжүүлэн суулгах мэс засал эмнэлгийн жирийн эмчилгээний нэг болчихлоо. Монголд хэчнээн хүн ийм хагалгаа хийл гээд байна вэ?

-Элэг шилжүүлэн суулгах эмчилгээг нэвтрүүлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулахад бөөр шилжүүлэн суулгах эмчилгээний багт ажилладаг туршлага маань хэрэг болж байна. 60 орчим хүнд бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгаа хийлээ. Тэгээд юун дээр алдав, ямар боломж байна вэ гээд харахад эрхтэн шилжүүлэн суулгах хагалгааг бие даасан зохион байгуулалттайгаар хөгж үүлэх ёстой юм байна гэж санал нэгдэж байна л даа. Бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгаа тоогоор хэлэхэд их юм шиг боловч үүнээс ч олон хагалгаа хийж, хүмүүсийн амь насыг уртасгах боломж байсан. Ма най бөөрний эмч нар тус тусынхаа ажлыг хийж байгаад хагалгааны өрөөнд л нийлээд энэ нарийн түвэгтэй эмчилгээг хийдэг. Тэгэхээр эрхтэн шилжүүлэн суулгах бие даасан тасаг байгуулбал шинжлэх ухааны хурдац, хүмүүсийн хариуцлага ч нэмэгдэнэ. Тиймээс бид өнгөрсөн долоо хоногт зохион байгуулалтын хэд хэдэн шинэчлэл хийлээ. Эрхтэн шилжүүлэн суулгах баг байгуулж, үүнийг УКТЭийн нэг салбар болгож хөгжүүлэхээр боллоо. Элэг шилжүүлэн суулгах хагалгаа хий хэд Эрүүл мэндийн яамнаас маш их дэмжиж сайдын ту шаал гар сан. Энэ тушаалын дагуу манай эмнэ лгийг түшиглэн Үндэсний баг бүрдүүлсэн. Манай эмч нараас гадна Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн төв, Хавдар судлалын үндэсний төвийн эмч нар, ЭМШУИСийн багш нар Үндэсний багт багтаж байгаа. Энэ эмчилгээг хийх бааз нь УКТЭ болж байгаа учир эмнэлэг дээрээ бие даасан бүтэц байгуулалгүй болохгүй байгаа юм.

-Өнгөрсөн хавраас танай эмнэлэг уртасгасан цагаар ажиллаж эхэлсэн. Хүмүүс оройн цагаар эмнэлэгт хэр зэрэг хандаж байна даа?

-Манай хамт олон улсын өмнө өндөр хариуцлагатай гэдгээ ухамсарлаж, хэзээд манлайлж тэргүүнд нь байх зорилт тавьсан. Төрийн захиалгат үйлчилгээг аль болох хүртээмжтэй байлгах үүднээс өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 1-нээс 20.00 цаг хүртэл ажиллаж байна. Харамсалтай нь иргэд үүнийг төдийлэн мэдэхгүй байх шиг. Манай эмнэлэгт үдээс өмнө оволзоод л үдээс хойш ачаалал бага болдог хэвээр. Тэгвэл одоо эмнэлэгт 08.00, 20.00 цагт ирэхэд эмчилгээ, үйлчилгээний ялгаа байхгүй. Эмч нар өнөөдөр өглөө ажиллахад, маргааш нь үдээс хойш ажилладаг. Үдээс хойш тааруухан эмч ажилладаг гэсэн ойлголт байхгүй. Бас эмч нар цагтаа байдаггүй гэсэн ойлголт ч байхгүй. Үдээс хойш эрүүл мэндийн даатгалын дэвтэр, 13А маягттай л бол 30.000 төгрөгийнхөө багцаар шинжилгээгээ өгч болно.

-Танай эмнэлгийн өргөтгөл баригдах гэж байна. Эмнэлэг өргөжихийн хэрээр үйлчилгээ улам сайжирна биз?

-Бид үйлчилгээндээ орчин үеийн технологи нэвтрүүлж Азийн өндөр зэрэг лэлийн эм нэл гийн төвшинд хүрэх зорилт тавиад, стратеги төлөвлөгөө боловсруулаад ажиллаж байна. Эмнэлгийн тусламж үйлчил гээнд цогц шинэчлэл хийе. Үүнийг УКТЭ-ээс эхлээч гэж уриалмаар байна. Яагаад гэвэл өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд аймаг, орон нутгийн оношлогооны төвүүдэд нэлээд их анхаарлаа. Донор байгууллага, орнуудын бодлого ч ядуу буурай улсуудын алслагдсан орон нутагт туслах бодлого барьдаг шиг байна. Энэ зөв л дөө. Гэхдээ өндөр нарийн мэргэжлийн эмнэлгийн зайлш гүй шаардлагатай тоног төхөөрөмж хоцрогдоод эхэлж байгаа юм. Жишээ нь, манай эмнэлгийн ЭХО, рентген аппарат Бүсийн оношлогооны төвийнхөөс гологдож эхэллээ. Ичмээр байна шүү дээ. Эмч нар маань өндөр мэргэжлийнх учир үүргээ гүйцэтгээд байна.

ЭХО-гийн орчин үеийн аппарат авчраад манай эмнэлэгт байрлуулчихвал бүх ЭХО-гийн оношлогооны сургалт, курсууд манайд хичээллэдэг. Тэгэ хээр эмч нарын сургалтын чанар сайжирна. Манай эмнэлэгт хамгийн олон ховор сонин тохиолдлын өвчтэй хүн ирдэг. Эндээс болохгүй л бол гадаад руу явъя гэдэг. Манайд аппа рат, тоног төхөөрөмж нь байх гүй, мэргэжилтнүүдийн мэдлэг, чадвар зарим зүйл дээр дутагдаж байгаа учир хүмүүс гадагшаа яваад байна. Тэгэхээр төв эмнэлгээ л өөд нь татаад өндөр технологиудыг хөгжүүлбэл зөв хандлага бий болно. Солонгос 1970-аад оны үед дайны дараа “Миннесотагийн төсөл” хэрэгжүүлж, Амери каас эмнэлгийн техно логийг бүтнээр нь хуулж хэрэг жүүл сэн. Ингэснээр Солон гос одоо дэлхийд нэгдүгээрт байя гэсэн уриатай ажиллаж байна. Тиймээс бид төв эмнэлгээ “Асан”-ы төвшинд хүргэе. Энэ талаар ард иргэд, төр засаг бидний уриалга, төслийг дэмжээд хамтарч ажиллаач ээ. Манай хамт олон үүний төлөө сэтгэл шулуудан ажиллаж байна.

Э.ЭНХМАА

unuudur