2011-10-26Өмнөговь аймаг нэгэн үед Г.Дэмүүл, И.Ламаажав зэрэг хүчит бөхчүүдээрээ гайхуулж явлаа.
Харин сүүлийн үед энэ нутгаас төрөх бөхийн тоо цөөрсөн. Хамгийн сүүлд 2004 онд Т.Энхтуяа начин болсноос хойш Өмнийн цэнхэр говиос улсын цолтон төрөөгүй юм. Харин өнөө жил хоёрын хоёр бөх тав давж, нутаг усныхныгаа баярлуулсан. Тэрхүү хоёр начны нэг Цэдэнбазарын Одбаярыг “ТЦ-ийн бөхийн өргөө” буландаа урин ярилцлаа.
-Шинэ начин маань бэлтгэл сургуулилтаа хэзээнээс жигдрүүлэв?
-Би ер нь наадмаас хойш бэлтгэлээ тасалдуулаагүй шүү. Хөдөө нутгаараа явж байгаад есөн сард хотод орж ирчихээд бэлтгэлээ хийгээд байж байна.
-Бэлтгэлээ хаана голчлон базааж байна?
-Их олон газар хийдэг юм. “Хилчин” спорт хороон дээр бэлтгэл хийнэ. Хажуугаар нь Их шавийн дээд сургууль орно. Тэгээд энд тэндхийн дэвжээнүүдэд очиж бэлтгэл хийнэ дээ.
-Бөхийн замд хэрхэн орж байсан түүхээ манай уншигчдад сонирхуулна уу?
-Би Өмнөговь аймгийн Ханхонгор суманд төрсөн. Хөдөө өвөө, эмээ дээрээ мал маллаж өссөн юм. Багаасаа үеийнхээ хүүхдүүдтэй барилдаж, ноцолдох дуртай хүүхэд байсан. Тэгээд сургуульд орж аймгийн төвд ирээд хоёрдугаар ангид байхдаа бөхийн секцэнд явах болсон. Миний анхны багш манай аймгийн чөлөөт бөхийн багш Өлзийбүрэн гэж хүн байсан. Тэр хүний секцэнд орж, бөхийн гараагаа эхэлж байлаа. Харин яг тууштай бэлтгэл сургуулилт хийж эхэлсэн нь гэвэл 2005 онд “Шонхор” дээд сургуулийн эчнээ ангид орсон үе. Оюутан байхад заалны барилдаанд зодоглож чадалгүй хасагдаад буцна. Харин аймгийн цол аваад зааланд тогтмол барилддаг болсон.
-Танай нутагт бөх хэр хөгжиж байна вэ? Нутгийн удирдлагууд бөхийг хөгжүүлэх талаар дорвитой ажил хийж байна уу?
-Одоо л овоо болж байна. Нэг хэсэг Т.Энхтуяа начнаас хойш хэцүүхэн л байлаа. Зааланд тогтмол барилддаг нь С.Идэрсүрэн, Б.Сумъяа гээд цөөн хэдэн бөх байна. Харин уржнангаас “Ажнай” корпорацийн Д.Бат-Эрдэнэ ах маань “Та нар нэгдэж бэлтгэл сургуулилтаа хий” гээд “Ажнай” клубийг байгуулсан. Энэ клуб байгуулагдсанаар Өмнөговийн бөхчүүд нэг дор бэлтгэл хийх боломжтой болсон юм. Одоо бол нэлээн олон бөх энд бэлтгэл хийж байна. Тэгээд энэ жил үр дүн эхнээсээ гарч, манай дэвжээнээс улсын цолтой хоёр бөх төрлөө.
-Бөхийн удам судар байгаа юу?
-Би өөрийгөө бөхийн мундаг удамтай гэж боддог. Манай ээжийн нагац ах нь Монгол улсын харцага О.Пүрэв гэж хүн байсан. Манай өвөө бас цагтаа аймаг, сумын наадамд сайхан барилдаж явсан. Ер нь манайхан бяртай талдаа хүмүүс бий. Би ч багаасаа л бөх болно гэж боддог байсан. Өөр юм бодож байсангүй.
-Улсын начингаас өмнө ямар ямар цолуудыг хүртээд байв?
-2007 онд сумын начин болж байсан. 2009 онд аймгийн аварга шалгаруулах барилдаанд үзүүрлэж, тойргийн аймгийн заан цол авсан. Гэхдээ тэр цол маань нутагтаа л хүчинтэй. Өөр аймаг юм уу хотод ирвэл хүчингүй байдаг. Тэгээд тэр жил аймгийнхаа баяр наадамд түрүүлж, аймгийн арслан болсон.
-Өмнөговийн наадам хэр чанартай болдог вэ? Чи тэр үед хэн хэнийг даван түрүүлж байв?
-Манай наадам ёстой мундаг болдог юм. Сайн залуус манайд цол авах гэж ирнэ. Энэ жилийн наадмаар гэхэд 30-аад улсын цолтой бөх зодоглосон. 256 бөх зодоглоход аймгийн начин ч төрөөгүй. Ганц аймгийн арслан л төрсөн. Би тэгэхэд тавын даваанд аймгийн хурц арслан Т.Энхтайваныг, зургаад улсын начин Ж.Гансүхийг, долоод аймгийн арслан Г.Ганнямтай тунаж даваад, үзүүр, түрүүнд Өмнөговь аймгийн заан Хүрэлбаатартай үлдэж түрүүлсэн юм.
-Ноднин улсын наадамд анх удаагаа зодоглосон уу?
-Тэгсэн. Хоёрын даваанд аймгийн хурц арслан Б.Одгэрэлтэй таарч унасан.
-Энэ жил өөрийн чинь бэлтгэл хэр ханаад байв? Наадмаас өмнө ямархуу амжилттай хүч үзэв?
-Хавар гайгүй байсан. Заалны барилдаануудад гайгүй зодоглочихно. Нэг удаа улсын цолтнууд зодоглосон барилдаанд аймаг, цэргийн цолтой дөрвөн бөх шөвгийн дөрөвт үлдэхэд би нэг нь байсан. Бэлтгэлээ ч тогтмол сайн базаасан.
-Улсын начин гэдэг том цол санаанд чинь багтаж байв уу?
-Ер нь гайгүй барилдчих болов уу гэж бодож байсан. Гэхдээ өөртөө итгэж өгөхгүй байсан л даа. Тэгээд “За яавал ч яаг. Улсын наадамд нэг их олон жил барилдаж байгаа биш. Сайхан үзье” л гэж бодсон.
-Наадмынхаа барилдаануудыг дэлгэрэнгүй ярьж өгөхгүй юу?
-Нэгийн даваанд Чингэлтэй дүүргийн залуу бөхтэй таарсан. Хоёр дээр чимэггүй аймгийн арслангууд хоорондоо таарахад Увс аймгийн арслан Д.Энхбаяртай барилдаж давсан. Гурвын даваанд улсын харцага Г.Батбаатараар давсан. Дөрвийн даваанд улсын харцага Г.Ганхуягтай оноолт таарч, тахимдах мэхээрээ давсан. Тэгээд тавд улсын харцага Л.Пүрэвжав харцагатай нэлээн хүч гарган барилдаж давсан даа. Пүүжээ ах эхэлж барьц сонгоход тавиулаад, дараа нь өөрийнхөө барьцан дээр хаясан юм. Наадмын бэлтгэл дээр аймгийн арслан Б.Эрдэнэхүүтэй барьц сонгооны бэлтгэл нэлээн хийхэд би заримдаа барьцыг нь тавиулж чадаад байсан. Тэр бэлтгэл маань хэрэг болсон шүү.
-Наадмын дараа хэвлэлүүдэд “Ажнайн БатЭрдэнийн их хөрөнгийн ачаар Өмнөговиос хоёр начин төрлөө” гэж бичиж байсан. Үүн дээр чи ямар хариулт өгөх вэ?
-Янз бүрээр ярьж л байна лээ. Ямар ч байсан ард түмэн намайг яаж барилдсаныг харсан. Би өөрийнхөө чадлаар л Пүүжээ ахтай барилдаж давсан. Уначихгүй юмсан гэж үзсээр байгаад л хаясан даа.
-Өмнө нь харцагатай барилдаж байсан уу?
-Өмнө нь хоёр удаа барилдаж, нэг нэг хаялцаад байсан юм.
- З у р г а а г и й н д а в а а н д М.Баяржавхлантай нэлээн шийдмэг барилдаад унасан?
- Б а я р ж а в х л а н гарьдад унасандаа харамсдаггүй юм. Яагаад гэвэл би барьцандаа хүрсэн. Тэгээд хийдэг мэхээ хийгээд суначихсан. Санасан мэхээ хийгээд унасан болохоор харамсаад байх юм алга. Намайг давсан бөх маань цаашаа сайхан барилдаж гарьд цол авлаа. Тэр хүний гарьд цолны хишиг буян ирэх байлгүй дээ.
-Нас хэдтэй билээ.?
-Одоо 24 хүрч байна.
-Төрж, өссөн нутаг усныхаа онцлогийн талаар ярьж өгөөч?
-Би Говь гурван сайхан уулаараа бахархаж явдаг. Манай сум Говь гурван сайхан уулын доохно байдаг юм. Нутаг усандаа залбирч, шүтэж явдгийн хишиг буян гардаг юм болов уу гэж боддог. Ер нь хүмүүс Өмнөговь гэхээр дан элс байдаг юм шиг төсөөлдөг. Тийм биш. Манай нутаг бол мундаг мундаг уул, устай сайхан газар.
-Өмнөговь гэхээр хамгийн түрүүнд уул, уурхай санаанд орж байна. Танай нутаг онгон байгалиа хадгалж чадаж байна уу?
-Том том олборлолт явагдаж байгаа газраа ямар байдгийг сайн мэдэхгүй байна. Ер нь тэр хавийн газар нутаг хэцүүдсэн л гэж сонсогддог юм. Харин манай нутагт гайгүй ээ. Ер нь Өмнөговь бол амгалан, сайхан нутаг. Хүн зоны ааш авир сайхан шүү.
-Аав, ээж чинь ямар хүмүүс байдаг вэ?
-Би ээж, хоёр ах, нэг охин дүүтэйгээ байдаг. Манай аав 2001 онд бурхан болсон юм. Би одоо бол тусдаа гарсан. Зурагтын эцэст эхнэр хүүхэдтэйгээ амьдарч байна.
-Ингэхэд нутгийн ард олон шинэ цолтноо хэрхэн мялаасан бол?
-Хүн болгон л ингэж асуудаг юм. Ер нь энд тэндхийн нутгийн бөхчүүдийг харж байхад аймаг, орон нутаг нь байр, машин өглөө гэж сонсогддог л юм. Надад бол нутгийнхан 13 сая төгрөг өгсөн. Бөхийнхөө буянаар болж л байна.
-Бөхчүүд аль нэг компани юм уу байгууллагын нэр дээр цоллуулж барилддаг. Өөрөө хаана харьяалагддаг билээ?
-Би “Ажнай” дэвжээн дээрээ л харьяалагдаж байна даа. Уг нь нэг компанийн харьяанд орчихвол амьдрал ахуйд ч нэмэртэй байдаг юм билээ. Надад одоохондоо тийм юм алга.
-Сая барилдаж байхыг чинь харахад бөхчүүд дундаа жижигт нь орж байна. Жин хэдтэй вэ?
-Жин 94, 95-тай л байна. Яваандаа жингээ жаахан нэмье гэж бодож байгаа. Гэхдээ хамаагүй нэмчихвэл хурдгүй болчихно. Би уг нь багадаа үеийнхэн дундаа биерхүү хүүхэд байсан. Харин одоо бол жижигд нь ороод байна (инээв).
-Ямар мэх голчлон хийж байна вэ?
-Сэнжигнээс голчлон мэхээ хийнэ. Сэнжигнээс таллах гэж үзнэ. Болох үедээ болно, заримдаа болохгүй. Одоо золгож барилддаг болъё гэж бодоод золгооны бэлтгэл хийж байгаа.
-Сэнжигнээс татах мэхийг И.Доржсамбуу гарьд чадмаг хийдэг. Гарьдаас заавар, зөвлөгөө авч байв уу?
-Гарьд ахаар юм заалгуулж байгаагүй. Харин Гиннесийн барилдаан дээр гарьд ахтай уулзаад “Таниар хэдэн юм заалгаж, ганц нэг холбоос мэхтэй болмоор байна” гэсэн чинь “Ах дээрээ хүрээд ирвэл юм хэлж бололгүй яахав” гэсэн. Удахгүй дэвжээн дээр нь очиж, юм заалгая гэж бодоод байгаа.
-Танай нутгаас улсын цол авах өөр залуус гэвэл хэн байна?
-Одоо зааланд тогтмол барилдаж байгаа бөхчүүдээс С.Идэрсүрэн ах байна. Мөн аймгийн арслан Дарханбат байна. Эд маань удахгүй улсын цол авах байх. Бас наана нь аймгийн цол авчихаар залуус нэлээн бий.
-Хүндэлж явдаг бөх хэн бэ?
-Би Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул сумын харьяат улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй ахыг их хүндэлж явдаг. Надад барилдааны арга, мэх их хэлж өгдөг. Өсөхөө ахаас суралцах зүйл их бий. Ер нь манай бөхчүүдэд сайн сайхан чанар их. Тэр бүх сайхан чанаруудаас суралцаж явах юмсан гэж боддог.
Г.БАЯРСАЙХАН Фотог Г.ЭРДЭНЭТУЯА
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
