Мэдээллийн эрин зуунд дэлхийд нэрээ гаргах нэг зүйл бол яах аргагүй оюуны спорт. Ингээд уншигч таныг

Монголын оюун ухааны академийн захирал Х.Хатанбаатартай уулзуулъя.

-Монголчууд өглөө өлөн элгэн дээрээ юм цээжилвэл сайн тогтоодог гэлцдэг. Үүнийг хэр зэрэг үндэслэлтэй гэж боддог вэ?

Өглөө гэдэг маань ямар учиртай вэ? гэвэл хүний тархи “бэта, алфа, тета, делта” гэсэн дөрвөн долгионд ордог. Өглөөний дөрвөөс зургаан цагийн үед хүний уураг тархи алфа долгионд байдаг. Энэ долгионд орсон үед хүний суралцах чадвар асар өндөр. Тэгэхээр өлөн элэг энэ тэр ямар ч хамаагүй. Бид хүссэн үедээ тархиа алфа долгионд оруулж, тархины баруун, зүүн хагас бөмблөгөө хоёуланг нь цочроож сэргээх боломжтой.

-Тэгвэл хүний сурч мэдэхэд хамгийн тохиромжтой цаг нь өглөө гэж ойлгож болох уу?

Ерийн үед өглөө болон унтахаас хоёроос гурван цагийн өмнөх үе гэдэг. Гэхдээ бид ямар ч үед уураг тархиа алфа долгионд оруулах боломжтой гэсэн үг.

-Дасгал сургуулилалт дутагдаснаас хүний уураг тархины үйл ажиллагаа мууддаг гэсэн. Тэгвэл хүн өдөр тутамдаа ямар дасгал хийж байвал зүгээр вэ?

Хүн бие бялдраа хөгжүүлэхдээ халаалт хийж, гүйж харайн юм өргөдөг. Үүнтэй адилхан уураг тархиа хөгжүүлэхийн тулд оюуны дасгал сургуулилтыг тогтмол хийж байх ёстой. Мэдээж оюуны спортын тамирчид бидний хувьд ч гэсэн тогтмол дасгал сургуулилт хийхгүй бол дахиад хуучин хэвэндээ орох магадлалтай. Нэгэнт олж авсан дадлыг хүн буцаагаад алдахдаа амархан байдаг. Тэгэхээр сурсан юмаа хүн өдөр өдөрт нь, дор хаяад 24 цагийн гучхан минутыг оюун ухаандаа зарцуулах хэрэгтэй. Оюуны дасгал гэдэг маань хүний бие физологиос их шалтгаалдаг. Бидний унталт, амьсгал, яг тухайн үеийн физологийн онцлог, хоол унд гэх мэт маш олон хүчин зүйл санах ойд нөлөөлнө. Энэ бүгдийг зохицуулахын зэрэгцээ оюуны дасгалуудыг хийж хэвших нь зөв. Оюуны дасгал гэхээр нэг их сүрхий юм бодоод хэрэггүй. Өдөрт дор хаяж 30 минут ном унш. Шатар, даам зэрэг оюун ухаан хөгжүүлсэн тоглоом наадгайгаар тогло. Судоку, үгийн сүлжээ бөглө. Энэ болгон чинь оюун ухаан, уураг тархи ажиллуулж байгаа нэг дасгал болж өгнө. Бидний онцлог юу вэ? гэвэл мэдээж эдгээр зүйлсийг хийхийг хичээдэг, тэрнээс гадна сурсан аргачилал дээрээ тулгуурлаж аливаа мэдээллийг тогтоох, цээжээрээ бодох гэх мэт дасгал сургуулилтыг хийдэг.

-Оюуны чадамжаараа дэлхийд ямар улс тэргүүлж байна вэ? Тодорхойлж гаргасан судалгаа бий юу?

Ийм судалгаанууд байгаа. Миний өнгөрсөн жил уншиж байсан IQ төвийн Дэмбэрэл багшийн нийтлүүлсэн зүйл дээр Монголчууд анх 12-д байсан, сүүлд нь тавд орчихсон байна гэж. Тэгэхээр хүн болгоны генинд байгаа чадвар. Харин үүнийгээ ашиглахад бүтээлч сэтгэлгээ дутаад байна гэж боддог. Тэгэхээр бид бүтээлч бас шинэ санаа олдог байх ёстой.  Бүх зүйлд универсаль байх албагүй. Бүх зүйлийг хийж чаддаг байх ч албагүй. Хамгийн гол нь нэг зүйлээ маш сайн хийж сурах юм бол илүү амжилттай байх болов уу. Оюуны чадамжаар оролцож байгаа тэмцээн уралдаануудаасаа дүгнэж үзэхэд Герман, Англичууд нэлээд өндөр үзүүлэлттэй байдаг. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Энэтхэгчүүд, Хятадууд бүр дийлдэхээ байж эхэлж байна. Оюуны спортын эдгээр төрлүүдийг сонирхож байгаа улс орнууд, тамирчдын тоо эрс нэмэгдэж байна. Энэ нь илүү энэ нь муу гэж хэлэх нь явцуу ойлголт. Хэн хичээл зүтгэл гаргаж хөлсөө дуслуулна тэр улсын тамирчин илүү амжилтанд хүрнэ.

Бидний хувьд мэдээж системтэй давтдаг. Их хийх шаардлагагүй, бага ч хийх шаардлагагүй. Гэхдээ өдөр бүр бэлтгэлээ хийж байх шаардлагатай. Энэ зарчмыг клубийнхан маань баримталдаг. Тэгэхээр яах аргагүй дэлхийд өөрсдийнхөө нэрийг гаргах зүйл бол оюуны спорт юм.

-Монголчуудыг оюуны потенциал өндөртэй, хэл сурахдаа авъяастай хүмүүс гэдэг. Үүний талаар та юу гэж боддог вэ?

Монголчууд бусад Азийн орнуудын хүмүүсийг бодвол хоёрдогч, гуравдагч хэлийг сурахдаа илүү авъяастай гэж бодож байна. Дор хаяж л дуудлага сайтай. Магадгүй мах зулгааж иддэг, ааруул иддэгээс хэл амны булчин гайхалтай хөгжсөн, уян хатан байдаг байх. Тэр утгаараа аливаа хэлийг сурахад илүү боломжтой байдаг болов уу.

-Таны бодлоор оюуны ажил эрхлэхэд хүйсийн ялгаа нөлөөлөх үү? Манайхан бүсгүй хүний үс нь урт, ухаан нь богино гэж ярьдаг?

Үүнтэй нэг их санал нийлэхгүй л дээ. Хамгийн гол нь тухайн аргачлалаа эзэмшээд суралцахад суралцаж чадсан тэр хүн л амжилтанд хүрнэ. Эрэгтэй, эмэгтэйгээс шалтгаалахгүй. Суралцахад суралцана гэдэг маань юу вэ гэвэл мэдээж хүн гэдэг амьтны оюун ухаан уураг тархи нь яаж ажиллаж байгааг мэддэг, мэдээллээ хэрхэн хүлээж авдаг, санах ойн төрлүүдээ мэддэг, олж авсан мэдээллээ боловсруулж чаддаг байх ёстой.

-Та МУИС-д улс төр судлалын чиглэлээр хоёр жил суралцсан. Улс төрд эмэгтэйчүүдийн эзлэх байр суурь бага байгааг юутай холбож тайлбарлах вэ?

Магадгүй эрчүүд нь илүү дайчин байдаг байж болох юм. Яахав энгийнээр л тайлбарлая. Эмэгтэйчүүд маш их ачаалал нуруундаа үүрч байна. Хүүхэд гаргах, гэр орны ажил гэх мэт. Ар гэрээ авч явах ажил дээр эмэгтэйчүүд илүү. Тэгэхээр улс орныг эрчүүд нь удирдаад эмэгтэйчүүд нь тодорхой хэмжээнд туслалцаад, оролцох үедээ оролцоод явбал зүгээр байх. Гэхдээ энэ бол асуудал биш. Улс орнуудад жендерийн асуудал өргөн дэлгэр яригдаж байна. Тэгэхээр Монголчууд ч гэсэн ялгаагүй. Тэрийг яг нарийн хэлж мэдэхгүй нь.

Яриагаа таны ажил үйлсрүү хандуулъя. Монголын оюун ухааны академи энэ жил ямар ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна вэ?

Эхлээд байгуулагдсан түүхээс нь ярья. Монголын оюун ухааны академи 2009 оны 11-р сард үүсэн байгуулагдсан. Монголчууд бид оюуны спорт гэхээр л шатар, даам мэтээр явцуу ойлгож ирсэн. Гэвч оюуны спортын бусад олон төрөл байдаг. Эдгээр төрлүүдээр Монгол улсаа төлөөлж олон улс, тив дэлхийн тэмцээнд оролцон эх орныхоо нэрийг гаргах гайхамшигтай тамирчдыг бэлтгэх зорилгоор манай академи байгуулагдаж байв.

Ерөнхийдөө үйл ажиллагааны маань үндсэн чиглэл бол оюуны хөгжлийн олон талт цогц сургалтуудыг явуулдаг. Жишээлбэл: Ой тогтоолт хөгжүүлэх аргачилалын цогц сургалт, цээжээр тоо бодох аргачлалын цогц сургалт, хурдан уншлага, рубик шоо, судоку, соробан сампин, англи хэлний өргөн хэрэглээний 2500 үг цээжлэх мөн оюуны зураглал гэх мэт олон төрлийн сургалт явуулж байгаа.

Нийгэм рүү чиглэсэн бидний нэг томоохон ажил 2011 оны 02-р сарын 26-д болсон оюун ухааны үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээн байлаа. Энэ тэмцээний эцсийн шатанд ой тогтоолтын 50 тамирчин найман төрлөөр оюун ухаанаа өрсөлдүүлсэн. Уг тэмцээнд түрүүлсэн МУИС-ийн Математик, компютерийн сургуулийн хоёрдугаар курсийн оюутан С.Акчол маань тэмцээний найман төрлийн зургаан төрлөөс нь медаль авч үндэсний аварга болсон.

Бид цааш цаашдаа жил бүр оюуны спортын үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Мөн удахгүй рубик шооны улсын аварга шалгаруулах тэмцээн, Шидэт аяга, Speed stake гэж нэрлэгддэг төрлөөр гээд сургалт бүр дээрээ тэмцээн уралдаан зохионо.

-Танай академид одоогийн байдлаар хичнээн хүн суралцаж төгсөөд байна?

Жил зургаан сарын хугацаанд ойролцоогоор 1200 орчим суралцагч төгссөн.

-Хэд орчим насны хүмүүс танай академид суралцаж байна вэ?

Оюун ухаан хөгжүүлэх эдгээр сургалтанд бүх насныхан хамрагдах боломжтой. Хамгийн бага нь нэгдүгээр ангийн хүүхэд, хамгийн ахмад нь 73 настай хүн байгаа. Ямар ч насны хүн оюун ухаанаа хөгжүүлэх тал дээр анхаарах ёстой. Зарим хүмүүс өөрсдийнхөө оюун ухааныг хэтэрхий дорд үздэг. Одоо нэгэнт чадахгүй, цаг хугацаа өнгөрсөн, одоо хөгширсөн гэх мэт иймэрхүү ойлголтыг бид үгүйсгэж эдгээр сургалтуудаараа бусдад арай өөр ойлголтыг төрүүлж байгаа гэж ойлгож болно.

Хамгийн гол нь аливаа мэдээллийг бид өнөөдөр яаж хүлээж авч байна? 21-р зуун мэдээллийн эрин зуун, мэдлэгийн өрсөлдөөний зуун. Энэ зуунд бид бүхэн мэдлэгээрээ өрсөлдөж байж бусдаас ялгарна. Тэгэхээр энэ цаг хугацаанд нэг ижил мэдээллийг хүлээж авчихаад бие биенээсээ ялгарахгүй яриад явах бол утгагүй. Тэгэхээр аль болох богино хугацаанд маш их хэмжээний мэдээллийг хүлээн авдаг, түүнийгээ боловсруулж чаддаг, тогтоож чаддаг, хэрэгтэй үед нь ашиглаж чаддаг хүн л илүү амжилтанд хүрэх болов уу? гэж боддог. Ихэнх хүмүүс нас ахихаар ой тогтоолт мууддаг, залуу байхдаа ийм байсан, оюутан байхдаа ийм байсан гэж ярьдаг. Гэвч яагаад тийм байдлаа нас ахих тусам алдаад байгаа юм бэ? Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, онол практик хослуулан тусгай аргачилалыг тухайн хүнд эзэмшүүлснээр оюунлаг байдлаа хадгалж чадна. Ер нь мэдээлэл цээжлэх, тогтоох, эргэн санах гэгч нь үнэхээр хөгжилтэй, хялбар арга юм байна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хүн болгон оюуны спортын тамирчин болох албагүй. Хамгийн гол нь энэ сургалтаараа олж авсан мэдлэг чадвараа ажил амьдрал, хичээл номон дээрээ ашиглаж чадаж байвал цааш цаашдын суралцах үйл явц хялбар болно.

-Найман төрлийн сургалт байдаг юм байна. Хүмүүс гол төлөв аль ангид нь суралцах сонирхолтой байдаг вэ?

Ерөнхийдөө энэ олон цогц сургалтуудын ой тогтоолт хөгжүүлэх цогц сургалтанд хамрагддаг. 1200 орчим төгсөгчдийн 1000 орчим нь ой тогтоолт хөгжүүлэх сургалтыг төгссөн. Энэ нь бусад сургалтынхаа суурь нь болж өгдөг. Үнэхээр сайн тогтоох чадвартай болчихвол хурдан уншихад ч хялбар болно. Мөн цээжээр тоо бодоход ой тогтоолтын суурь аргачлалууд хэрэг болдог. Жишээ нь бид олон оронтой тоог үржүүлэхэд ой тогтоолтын арга эзэмшээгүй хүн хойноос нь хариуг нь гаргаж ирдэг. Аргачлалаа эзэмшсэн хүн урдаас нь хариуг нь гаргадаг. Рубик шоон дээр ч ялгаагүй. Ер нь бүх зүйл ой тогтоолттой холбогддог. Оюун ухааны суурь ой тогтоолт гэж үздэг, бусад сургалтууд ч гэсэн ой тогтоолттой холбогддог учраас хүн бүр үүнийг илүү их сонирхож суралцдаг.

-Оюун ухааны үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээнд амжилттай оролцсон хүмүүсдээ цаашид олон улс, тив дэлхийн тэмцээнд оролцоход нь академийн зүгээс ямар дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг вэ?  

 
Миний хувьд оюуны спортын төрлөөр олон улс, тив дэлхийн тэмцээнд орж байсан анхны тамирчин гэж бүртгэгддэг. Тэгэхээр ер нь цааш цаашдаа ганцаараа ороод байх ёсгүй. Хамгийн гол нь өөрийнхөө сурч мэдсэн зүйлсээ дараа дараагийн үеийнхэндээ зааж сургаж, улам илүү хөгжүүлж, тив дэлхийн тэмцээнд ганцаараа байтугай багаараа орох боломжийг бүрдүүлэх үүднээс ажиллаж байгаа.

Монгол хүүхдүүд үнэхээр чадварлаг. Аливаа зүйлд сонирхолоо төрүүлж чадах юм бол маш богино хугацаанд тухайн зүйлийг өөрийн болгож чаддаг нь ажиглагдаж байгаа. 2011 оны үндэсний аварга шалгаруулах тэмцээн дээр дэлхийн аврагаас ч медаль авах хэмжээний үр дүн гарсан нь үнэхээр гайхалтай.

Удахгүй 2011 оны 12-р сарын 04-11 хооронд Бээжинд ой тогтоолтын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн болох гэж байна. Ойрхон гэдэг утгаараа аль болох олуулаа оролцоно. Мэдээж зардал мөнгийг ч тамирчиддаа олж өгч оролцуулахыг хичээнэ. Бид өөрсдийн зүгээс боломжоороо оролцоно. Мэдээж биднийг дэмжих улсуудтай холбоо тогтоохыг бодно. Тамирчид гээд бэлтгэгдэж байгаа хүмүүс маань яг клубийн зарчмаар долоо хоногийн тогтмол өдрүүддээ, цагууддаа ирээд бэлтгэлээ хийж байгаа.

- Таныг ой тогтоолтын Хатанбаатар, оюун ухааны академийн захирал гэдгээр чинь хүмүүс сайн мэддэг. Тэгвэл хувь хүн талаасаа Хатанбаатар гэж хэн бэ?

Өөрийгөө товч танилцуулъя. Намайг Хандсүрэнгийн Хатанбаатар гэдэг. 1982 онд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар хотод төрсөн. Дархан-Уул аймгийн Монгол-Туркийн сургуулийг төгсөөд МУИС-ийн улс төр судлалын ангид хоёр жил суралцаж байгаад засгийн газар хоорондын тэтгэлэгээр 2002-2008 онд  Турк улсын Гази Их Сургуульд эрх зүйч мэргэжилээр төгсч, 2008-2009 онд Турк улсын Анкара их сургуульд Хууль зүйн магистр хамгаалсан.

Гэр бүлийн хувьд ээж маань эмч хүн. Цэцэгмаа гэдэг. Нэг эмэгтэй дүүтэй. Дүү маань Турк улсад анагаахын чиглэлээр суралцаж байгаа.

-Хамгийн жаргалтай, хамгийн мөрөөдөмтгий нас бол хүүхэд нас. Таны багын мөрөөдөл юу вэ?

Хүүхэд гэдэг гэнэн цайлган. Хүүхдийн мөрөөдөл асар их. Янз янзын л юм мөрөөддөг байлаа. Яг энэ оюуны спорт гэдгийг бодож ч байгаагүй, зүүдлээ ч үгүй. Гэхдээ  миний ганц мөрөөдөл байв. Би ер нь нэг зүйл дээр л маш мундаг болно гэж боддог байсан. Нэг зүйлээрээ бусдаас ялгарна, нэг зүйлээрээ бусдаас илүү байна. Магадгүй би хоолыг маш сайн хийдэг болно. Бүр болохгүй бол хөлөөрөө хоол хийдэг болно гэж бодож байсан.  Гэхдээ миний хөлөөрөө хийсэн хоолыг хэн идэх вэ дээ /инээв/. Гол мөрөөдөл маань нэг зүйлээрээ бусдаас ялгарах байсан. Гэхдээ яг юугаар ялгарах вэ гэдгээ мэдэхгүй байлаа. Оюутан байхдаа энэ спортын талаар сонирхоод, миний хувьд шинэ санаа болж, магадгүй үүнийг би чадах ч юм билүү? Оролдоод үзье гэж бодсон. Цаашдаа үүнийгээ аль болох олон хүнд хүргэх гээд явж байна даа.

-Эрхзүйч мэргэжилтэй гэсэн. Мэргэжилээрээ ажиллая гэсэн бодол бий юу?

Мэргэжилээрээ нэг хэсэг ажиллаж байгаад одоо ажилаа өгөөд оюун ухааны академи дээрээ анхаарлаа хандуулаад ажиллаж байна.

-Оюунаа хөгжүүлээд зогсохгүй бие бялдрынхаа хөгжилд анхаарал тавьдаг байх. Спортоор хичээллэдэг үү?

Спортын олон төрлийг сонирхож хичээллэдэг байсан. Сагсан бөмбөг, волейбол, ширээний теннис, бокс гэх мэт. Ер нь нас дээшээ ахиад ирэхээр оюуны спорт руу нь орж байна даа. Чөлөөт цагаараа, долоо хоногт нэг удаа найзуудтайгаа сагс тоглож, хааяа нэг усанд сэлж байгаа.

-Таны амьдралын зарчим юу вэ?

Олон зарчим байна л даа. Санаа сайн бол заяа сайн гэдэг. Хамгийн гол нь хүн хөдөлмөрч, хүнлэг энэрэнгүй байх ёстой.

-Хүмүүс олны танил эсвэл юм мэддэг хүмүүстэй харьцахаасаа зүрхшээдэг. Таньд ийм зүйл мэдрэгддэг үү?

Мэдээж тийм зүйл байлгүй яахав. Монголчуудын маань хүндэлж хайрладаг олон олон хүмүүс байдаг. Тэр хүмүүсийнхээ дэргэд хамаагүй чанга ярьж болохгүй шүү дээ. Н.Жанцанноров гуай, Ш.Чимэдцэеэ эгч, Б.Дашзэвэг ах гээд маш олон мундаг хүмүүс байна. Энэ хүмүүстэй олон арга хэмжээн дээр тааралдаж байсан. Тэгээд ярихад хоолой чичирдэг л юм байна лээ. Тэр хүмүүсийг хайрлаж,  хүндэлж явдагийн нэг илрэл байх. Яг тийм сонин зүйл мэдрэгддэг.

Ч.Алтанчимэг