гадаадын өндөр дээд зочид, хаад, ноёд, улстөрчид, орон орны дипломатчид цуглажээ. Тэдний хөлөглөсөн машин тэрэг, өмссөн зүүсэн, эдэлж хэрэглэж байгаа гоёлын талаар ярих ч юм биш. Эдний дунд тухайн улсад бүрэн эрхт Монгол Улсаа төлөөлөн суугаа манай Элчин сайдаас эхлээд дипломат ажилтнууд харагдана. Манайхныг таньж цөхөх юмгүй, царай зүс өөр ч өмссөн зүүснээр нь төвөггүй мэдэж болохоор. Дэлхийд алдартай брэндээр гоёсон харийн ноёдын хажууд манайхан эгэл даруу. Дээлээр нь угтаж, ухаанаар нь үддэг нь хаа газрын ёс хойно доо. Дэлхийн хамгийн баян орон Америкт суугаа манай Элчин сайд гэхэд 2000 ам.долларын цалинтай байсан гэхээр хүн үнэмших болов уу. Хичээлийнхээ хажуугаар пицца зөөдөг оюутан сардаа үүнээс илүү мөнгө олдог гээд бодохоор ядуу улсын дипломат ажилтан байна гэдэг нэрнээс цаашгүй, өрөвдөлтэй сонсогдож байгаа биз. “Элдэв арга хэмжээнд оролцох ажилтнуудаа Элчин сайдын яамныхаа гайгүй гэсэн ганц машинд чихэж аваад, тойрч буулгадаг. Томоохон арга хэмжээнд ямар микроавтобусаар очилтой нь биш, улсын нэр хүнд байна даа” хэмээн гадаадын нэгэн улсад суугаа манай Элчин сайдын яамныхан ярьж байхыг сонсож л явлаа.

Энэ бүхэн ядуугийн л зовлон юм даа. Түүнээс биш мэдлэг чадвар, дипломат ёс, хэл усаараа манайхан хэний ч дор орохгүй. Өмссөн зүүснээрээ харийнхны дор орохгүйг хичээх болсон нь манай дип ломатчдыг мөнгөний эрэлд гарахад нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Улсаас өгдөг жаахан төсөв нь аманд ч үгүй хамарт ч үгүй. Дипломат байгууллагын үйлчилгээ, аж ахуйн газрынхаа даргыг Гадаад хэргийн сайдаасаа ч илүү хүлээн авч, өмнө хойно нь гүйж байгаагаа “Төсвөө бүтнээр нь, цагт нь авчих санаатай” гэж тайлбарлаж суусан Элчин сайдтай таарч байсан юм байна. Хэдэн жилийн өмнө бол гадаадад суугаа Элчин сайдын яамдын төсөв хэдэн сараар саатаж, ажилтнуудынхаа цалинг ч тавьж хүчирдэггүй байсан гэдэг. Аргаа барсан ажилтнууд нь тухайн улсад ажиллаж амьдардаг нутаг нэгтнүүд, наймаачдаас мөнгө зээлэн аргалдаг байсан юм гэсэн. Мэдээж гуйсных нь зоргоор мөнгө өгөх хүн ховор. Наймаачдын хувьд Элчингийнхэнд мөнгө зээлнэ гэдэг том боломж. Тэднээр дамжуулж виз авахаас эхлээд тухайн орны нөлөө бүхий хүмүүс, бизнесменүүдтэй холбоо тогтоогоод авна.

Хамгийн гол нь тэдний дипломат эрх ямба манай овсгоотой наймаачдад юу юунаас чухал. Баян орнуудын улстөрч, дипломатчдын хажууд ядаж өмссөн зүүснээрээ дор орчихгүй гэсэн хүсэл нь манайхныг богино хугацаанд хэд нугарсан ашиг өгдөг тамхины хууль бус наймаа руу хөтөлсөн гэдэг. Мэдээж энэ наймааг эх орноо төлөөлөн харьд суугаа бүх дипломатч хийгээг үй. Овсгоотой нь хийсэн. Амташсан хэрээ арвангурав дахидгийн үлгэрээр тамхины хууль бус наймааны сүлжээнд холбогдоод зогсохгүй, бүр зохион байгуулагч болсон нэгэн ч бий. Эхлээд танил талаараа дамжуулан хийдэг байсан бол сүүлдээ гэр бүлийнхнээ оролцуулдаг болсон аж. Харин эцэст нь өөрсдөө тамхины хууль бус наймааг биечлэн гүйцэтгэх болсон байна. Их ашиг олохын хэрээр мөнгөний амтанд орсон зарим нь төр, ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн үүргээ умартан Европын орнуудаар доншуур наймаачин шиг хэссэн байх юм.

Тухайлбал, Монгол Улсаас Франц улсад суугаа Элчин сайдын яамны Элчин зөвлөхөөр ажиллаж байсан Б.Санжмятав ганцхан жилийн дотор ОХУ, Украинаас эхлээд Европын бусад улсын хилээр 150 удаа орж, гарчээ. Түүний юу хийж явсан нь Польшийн хил дээр саатуулагдсанаар тодорхой болсон байна. Их мөнгө хүний мөн чанарыг эвдэн, юу ч хийхээс буцахг үй болгодгийг БНБУ-д сууж асан манай дипломат ажилтан Д.Шатарбалын хэрэг харуулна. Тэрбээр тамхины наймаанаас хальж, дипломат эрх ямбаараа халхавчлан хар тамхи, мансууруулах бодисын наймаа хийж яваад баригдсан юм. Их эзэн Чингис хааны үеэс улбаатай, алтан төрийн аргамж болсон дипломат ажилтнууд маань ийнхүү улсынхаа нэр хүндийг унагасныг төсөв хүрэлцдэггүй байсан гэдгээр халхавчлаад өнгөрч боломгүй. Улс орон, иргэдийнхээ эрх ашгийг харь оронд хамгаалж явах үүрэг хүлээсэн дипломатч нар маань өргөсөн тангаргаа умартан, олон улсад хүлээн зөвш өөрөгдсөн эрх ямбаа хууль бусаар ашиглан төр, ард түмнийхээ нэр хүндийг багагүй баастсан.

Тэдний хууль бус бизнест хүчний байгууллагын ажилтнууд, цэргийн атташе нар ч хамтрах болсон байна. Ийм хэрэгт холбогдсон дипломат ажилтнуудад хатуу арга хэмжээ авах учиртай бус уу. Харамсалтай нь манай төр засаг толгойг нь илээд өнгөрсөн байх юм. Тэр ч бүү хэл удирдах албан тушаал, гадаад оронд суух Элчин сайд, дипломат ажилд томилсон нь бүр ч хачирхалтай. Монголд хууль ёс хэрэгждэгг үй, албан тушаалтнуудтайгаа наад захын хариуцлага тооцож чадахаа больсны жишээ энэ. Ерөөс өө Монголын төрд танил тал, ах дүү, мөнгөний харилцаа ноёрхож байгааг дипломатуудын хууль бус наймааны хэрэг батална.

Тамхины хэрэгт хэн хэн холбогдов,

Ц.Цолмон - Гадаад хэргийн дэд сайд асан. ОХУ-д Элчин сайдаар сууж байхдаа (1998- 2001 онд) тамхины наймааг анх зохион байгуулалтад оруулсан хүний нэг гэгддэг. Одоо МҮАН-ын дэд даргын алба хашдаг.

Алтансайхан-ГХЯ-нд дипломат ажилтнаар ажиллаж байхдаа ХБНГУ-д тамхины наймаа эрхэлж байгаад 2001 онд баригдсан. Ажлаасаа халагдсан, хувиараа бизнес эрхэлдэг.

С.Эрдэнээ-Монгол Улсаас Австри улсад суугаа ЭСЯ-нд атташегаар ажиллаж байсан. Гадаад хэргийн сайд асан Л.Эрдэнэчулууны дотнын анд. ХБНГУ-д тамхины хууль бус наймаа хийсэн хэргээр 2002 онд саатуулагдан, тус улсын хууль хяналтынхан нэг хэсэг хорьж байгаад сулласан. Одоо Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд ажиллаж буй.

Баялаг-Эрдэм-Франц дахь Монгол Улсын ЭСЯ-нд атташегаар 2002 онд ажиллаж байхдаа Английн хилээр их хэмжээний тамхи хууль бусаар оруулж байгаад баригдсан. Ажлаасаа халагдсан.

Баярхүү- Бельги дэх Монгол Улсын ЭСЯ-нд ажиллаж байсан. Англид 2003 онд тамхины наймаа хийж явахад нь саатуулсан.

Цэрэнсодном-Унгарт суугаа ЭСЯ-нд ажиллаж байхдаа тамхины наймааны хэргээр 2003 онд саатуулагдсан. Ажлаасаа халагдаж, хувиараа бизнес эрхэлж байгаа.

Д.Шатарбал-БНБУ-д суугаа Монгол Улсын ЭСЯны зөвлөхөөр ажиллаж байхдаа их хэмжээний хар тамхийг дипломат дугаартай машинаараа тээвэрлэж явахад нь тус улсын тусгай албаныхан баривчилсан. Болгарт хорьж байгаад манай талд шилжүүлсэн. Тамхины хууль бус наймаанд холбогдон шүүхээс ял шийтгүүлсэн ганц дипломатч. Шүүхээс түүнд найман жилийн хорих ял ногдуулсан, ял эдэлж байгаад гарсан.

“Болгар” хэмээх Ганболд - Дипломат байгууллагын үйлчилгээ, аж ахуйн газрын орлогч даргаар ажиллаж байсан. БНБУ-д суугаа Элчин сайдын яаманд ажиллаж байхаасаа эхлэн тамхины наймаа хийсэн гэдэг. ОХУ-д суугаа Монгол Улсын ЭСЯ-нд Элчин зөвлөх байхдаа эхнэр Сэлэнгийн хамт тамхины наймаа хийж яваад 2005 онд ХБНГУ-д баривчлагдсан. Энэ хэргээр эхнэр нь нэг хэсэг тус улсад ял эдэлсэн. Одоо хувиараа аж ахуй эрхэлдэг. ОХУ- дахь манай ЭСЯ-ны ажилтнууд болон гэр бүлийнхэн нь нийлсэн 12 хүнийг ХБНГУ руу их хэмжээний тамхийг хууль бусаар оруулах гэж байхад нь 2005 онд тус улсын гаалийн ажилтнууд илрүүлэв. Хууль бус наймааны энэ бүлгийг тус улсад суугаа манай нэгэн дипломатчийн эхнэр толгойлдог байжээ. Тэд Болгар, Украинаас авсан 7,7 сая ширхэг тамхийг ХБНГУ руу оруулах гэж байхад нь Чехийн гаалийн ажилтнуудын сэрэмжлүүлсний дагуу германчууд баривчилсан юм.

Б.Даваадорж-Тамхины хууль бус наймаа хийсэн хэргээр шалгагдаж байсан. “Монгол Улсын Элчин сайдын яамны дипломат дугаартай машинаа алдсан” гэж тухайн үед мэдүүлж байжээ. Хэрэгт холбогдуулан шалгах үед алдсан гээд байсан машин нь гэнэт олдсон. Албаны машинаа тамхины наймаачдад ашиглуулж байсан хэмээн түүнийг сэжиглэдэг. Одоо ХБНГУ-д суугаа Монгол Улсын Элчин сайд.

Х.Бэхбат - Женевт Элчин сайдаар сууж байхдаа тамхины хууль бус наймаанд оролцсон хэргээр нэг хэсэг шалгуулсан. Одоо Монгол Улсаас АНУ-д суугаа Элчин сайд.

Д.Далайжаргал-Гадаад хэргийн сайд асан Л.Эрдэнэчулууны хүн гэгддэг. Түүний туслахаар ажиллаж байгаад дипломат албанд шилжсэн. Энэ албанд хууль бусаар томилогдсон хэмээн хэл аманд өртөж байсан. Франц дахь Монгол Улсын ЭСЯ-нд зөвлөхөөр ажиллаж байхдаа их хэмжээний тамхийг хууль бусаар хил нэвтрүүлсэн хэрэгт холбогдсон. Тухайн үед түүнийг ажлаас нь халсан боловч эх орондоо ирэлгүй Европоор хэсүүчлэн хууль бус наймаагаа хийсээр яваа гэж сонсогдож байсан. Эх орондоо ирж нэг хэсэг чимээгүй байж байгаад ЮНЕСКО-гийн Монголын үндэсний хорооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажилласан. Хэдхэн сарын өмнө БСШУЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргаар томилогдсон.

Х.Болдбаатар - Беларусийн Брестэд сууж асан Монгол Улсын консул. Польшт тамхины хууль наймаа эрхлэгч Цэвэгмид гэдэг хүнийг шүүхээс батлан даалтаар авч, оргуулсан хэргээр тус улсад саатуулагдсан. Тус улсын Люблин мужийн хууль хяналтын байгууллагаас консул Х.Болдбаатарыг дээрх хууль бус наймаачинтай холбоотой хэмээн сэжиглэж, саатуулсан байна.

Б.Санжмятав-Франц дахь ЭСЯ-ны Элчин зөвлөхийн алба хашиж байсан. Хууль бус наймаа хийсэн хэргээр 2006 онд Польшт шалгагдаж байсан. Одоо ажилгүй суугаа. ГХЯ-нд ажилд орохоор удаа дараа хүсэлт тавьж буй дуулдсан. Тус яамны удирдлагууд ажилд авахаас татгалзаж, өмнө нь Францад алба хашиж байхдаа нэг жилийн дотор Европын улсуудаар 150 удаа ямар хэргээр зорчиж байснаа тайлбарлахыг шаарддаг. Тэрбээр “Эхнэрийнхээ хамт биеэ эмчлүүлсэн” гэдэг боловч түүнийгээ нотлох баримт гаргаж өгөөгүй аж.

С.Цоггэрэл-Мэргэжлийн тагнуулч, ТЕГ-ын Гадаад тагнуулын газрын даргаар ажиллаж байгаад дипломат албанд шилжсэн. ОХУ дахь Монгол Улсын Элчин сайдын яаманд ажиллаж байхдаа тамхины хэрэгт сэжиглэгдэж байсан ч мултарч чадсан гэдэг юм билээ. Одоо Чех улсад Элчин сайд.

А.Баатарцогт -Хошууч генерал. ХХЕГ-т ажиллаж байгаад ОХУ-д суугаа ЭСЯнд хилийн төлөөлөгчөөр сууж байсан. Тамхины хэрэгт гардан оролцоогүй ч түүний албан өрөөнд байсан төмөр шүүгээнээс 250 гаруй мянган ам.доллар алдагдсаныг дээрх хууль бус наймааны мөнгө хэмээн сэжиглэж байсан. Одоо ОХУ-ын Эрхүү хотод консулаар суудаг.

Энхбат -ХБНГУ-д их хэмжээний тамхи авч яваад баригдсан. Дипломат албанд ажилладаггүй хэрнээ дипломат паспорттай явж байсан гэдэг. Эхнэр Нархажид нь тухайн үед Япон дахь ЭСЯнд ажиллаж байжээ.

Г.Дашдаваа- БНБУ дахь Монгол Улсын ЭСЯ-нд ажиллаж байсан. Эхнэрийн хамт тамхины наймаа хийсэн хэрэгт сэжиглэгдэж байжээ. Дипломат албанаасаа гарсан.

Д.Дагва