Тэр ч бүү хэл Монгол Улс ялтан солилцох гэрээгүйн улмаас, иргэдээ авах гээд хүчрээгүй гэдгийг дээр дооргүй ярьж, гадаадын сайтууд ч энэ тухай бичиж байна. Одоогоос хэдхэн жилийн өмнө манай улс хар тамхи “дамжуулагч орны тоонд ордог байсан бол өдгөө “хэрэглэгч орны тоонд зүй ёсоор “орох” болсныг мэргэжлийнхэн хэлж байна.

Өчигдөр Монгол Улсад Гаалийн байгууллага үүсч, хөгжсөний 99 жилийн ойн баяр тохиосон. Тус баяраа гаальчид ямар нэгэн баяр, ёслолын байдлаар бус ажил албандаа хүчин зүтгэж өнгөрөөсөн юм. Тодруулбал, Гаалийн байгууллагын ажилчид өчигдөр өглөө нэгэн цагт Монгол Улсын бүх Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдад Гааль ба хар тамхи” сэдэвт сургалтыг зохион байгууллаа. Жилд ганцхан тохиох баяраа Монгол орныхоо ирээдүй хойч болсон өсвөр үеийнхэнтэйгээ өнгөрөөсөн нь учиртай.

Дэлхий нийтэд 172-250 сая хүн хар тамхи, мансууруулах бодисыг хууль бусаар хэрэглэж байна. Үүнээс хар тамхинд хэт их донтогсод буюу судсаар тарин хэрэглэгчид 15-64 насныхны дунд хийсэн судалгаагаар 11 -21 сая хүн бий. Тэдний ихэнх нь найз нөхөд, бусдын шахалтаар нэг удаа хэрэглээд л цаашид донтсон байдаг аж. Манай улсад ч ялгаагүй энэхүү байдал газар авч улсын хэмжээнд хар тамхи, мансууруулах бодис тогтмол хэрэглэж байгаа 300 гаруй хүн байгаа гэсэн тoo байна. Тиймээс энэхүү аймшигт тахалд өсвөр үеийнхэн болон залуучууд дахин бүү нэрвэгдээсэй гэсэн сэтгэлээр тус сургалтыг зохион байгуулжээ.

Тэрээр нийслэлийн Ерөнхий боловсролын 16, 84, 23 болон Орос гуравдугаар сургуулиуд дээр тун сонирхолтой лекц уншсан юм. Жишээлбэл, Гаалийн байгууллагын ажилтнууд хил дээр хэрхэн ажилладаг хийгээд хар тамхийг илрүүлэх арга ажиллагааг хэрхэн яаж явуулдаг, хар тамхи, мансууруулах төрлийн ямар зүйл байдаг гэх мэтчилэн дэлгэрэнгүй мэдээллийг өгсөн. Сургалтын дараа гаалийнхан сурагчдын сонирхсон асуултад хариулт өглөө. Энэхүү боломжийг ашиглан дараах асуултуудад хариулт авлаа.

-Монгол Улсын хэмжээнд хил, гаалиар илэрдэг гол зөрчлүүд юу байна вэ?

-Гаалийн байгууллага “Буяныг бүү гарга, Бузрыг бүү оруул” гэсэн уриатайгаар ажилладаг. Тиймээс ч Монгол Улсын хилээр гаргах гэж оролдсон түүх, соёлын үнэт дурсгал, устаж үгүй болж буй ховор амьтан, ашигт малтмал зэргийг хянан илрүүлдэг. Энэ онд л гэхэд 30 орчим кг алт гаргахыг завдахыг илрүүлсэн байгаа. Харин гаднаас манай улс руу хар тамхи, хуурамч эм бэлдмэл зэргийг оруулах гэж байгаад баригдах нь элбэг байдаг.

-Манай улс хар тамхи хэрэглэгч орны тоонд орох уу эсвэл дамжуулагч уу?

-Дэлхий нийтэд аюулын харанга дэгдээгээд буй хар тамхийг ердөө ганцхан удаа хэрэглэхэд л шууд автдаг. Манай улс одоотоос хэдхэн жилийн өмнө хар тамхи дамжуулагч орны тоонд ордог байсан бол өнөөдөр хэрэглэгч орон болоод байна. Манайд хар тамхи тогтмол хэрэглэдэг 300 гаруй хүн бий гэсэн мэдээ байдаг. Мөн хар тамхины хэргээр маш олон Монгол иргэн Хятад, Гонконг, ОХУ болон бусад улсуудад ял эдэлж байна.

-Хар тамхи илрүүлдэг гаалийн тусгай багаж гэж байдаг уу. Бас үнэрч нохойгоор илрүүлдэг үү?

-Улсын хилээр хар тамхи гаргах, оруулахыг шалгадаг тусгай багаж гэж байна. Дээхнэ үед бол зорчигчдын бүх ачаа тээшийг гаргаж, нэгжих шаардлагатай байсан. Харин орчин үед бол “X Ray” хэмээх рентген аппаратаар зорчигчдын ачаа, тээшийг гаднаас нь шалгадаг болсон. Мөн тусгай бэлтгэгдсэн, хар тамхи илрүүлдэг үнэрч нохойнууд бий. Хилийн боомтуудад бэлтгэгдсэн 15 нохой ажиллаж байна.

-Хар тамхийг ямар ч хэлбэртэй, яаж ч үйлдвэрлэж болдог гэсэн. Тэгвэл ямар нэгэн байдлаар биедээ нууж хилээр гаргах тохиолдлыг яаж илрүүлдэг вэ?

-Тийм ээ. Хар тамхийг эм бэлдмэл, өвс, нунтаг гэх мэтчилэн олон хэлбэрээр үйлдвэрлэдэг. Түүнийг хүн ямар нэгэн аргаар хилээр авч гаргахыг хичээнэ. Тэгэхээр хилээр гарч, орж байгаа бүх хүнийг нэгжинэ, хянана гэдэг хэцүү асуудал. Тиймээс манайд эрсдлийн менежмент гэдэг баг ажилладаг. Тэд байнгын ажиглалт явуулж, тодорхой нэг сэжигтэй гэсэн хүнийг лавшруулан шалгадаг. Хар тамхийг залгих, биедээ ороох зэрэг аргууд их дэлгэрсэн байдаг.

Миний зүгээс асуусан асуулт ийнхүү дуусахад сурагчид гаалийн ах нараасаа дараах асуутад хариулт авахыг хүссэн юм. Ингээд сурагчдын асуусан асуултад хэрхэн хариусныг хүргэж байна.

-Манайд хар тамхины хэрэгт холбогдсон хүнд ямар ял оноодог юм бол?

-Монгол Улсад хар тамхины хэрэгт холбогдсон этгээдэд 5-15 жилийн ял оноодог. Харин Тайланд, Турк, Хятад, Саудын Араб, Өмнөд Солонгос зэрэг улсуудад бол цаазын ял оноодог. Жишээлбэл, саяхан манай улсын долоон иргэн Хятад, Гонконгын хилээр хар тамхи оруулах гэж байгаад баригдсан мэдээ бий. Эдгээр залуус бүгдээрээ халамжийн төвд өссөн хүүхдүүд байсан гэсэн. Тэгэхээр хар тамхийг дамжуулан, нийлүүлэгч хэнийг онилохоо хүртэл сайн мэддэг гэсэн үг. Тэдгээр залуус одоо цаазын ял сонсоод эсвэл бүх насаараа хоригдох ял аваад байж байхад тэднийг энэ зам руу татан оруулсан жинхэнэ эзэд нь зүгээр л сууж байх жишээний. Тэгэхээр хар тамхи гэдэг хүний бие организмд маш муу нөлөө үзүүлэхээс гадна ямар их хор уршигтайг хүүхдүүд та бүхэн ойлгож авсан байх хэмээсэн юм.

Сургалтын үйл ажиллагаа дууссаны дараа сурагчдад Буянт-Ухаа дахь гаалийн газрын эрэлч нохой Марко хар тамхийг хэрхэн сайн хайж, илрүүлдгээ харууллаа. Өсвөр насныхан хамгийн сониуч, хамгийн гэнэн гэдэг нь энэ үеэр ажиглагдлаа. Тухайлбал, тойруулан тавьсан олон хайрцагны дор хар тамхи нууж, түүнийг нохойгоор олуулах байсан юм. Харин нуух хар тамхийг хэн нуух вэ гэхэд бүгд л “би, би” хэмээн орилж, бас Марко нохойг хэрхэн ажиллаж байгааг нүд салгалгүй харж байлаа. Ийнхүү Монголд анх удаа гаалийн байгууллагынхан өсвөр үе, тэр дундаа сурагчдын дунд хар тамхины эсрэг сургалтыгамжилттай зохион байгууллаа.

Н.БЯМБАСҮРЭН

Эх сурвалж: “Нийслэл таймс” сонин