ажиллагаа биднийг төрөө, хууль ёсоо дээдэлдэг байсан итгэлийн галыг бөхөөлөө. Ардчиллын 20 жилд бид "ходоод өлслөө" гэж жагсаж байгаагүй юм шүү. Харин үнэн шударга ёс тогтооё, хүн болгон хуулийн өмнө адил тэгш эрхтэй байя гэж өлсч, жагсаж бүр зарим нь зулын гол болох гэж ч зүтгэдэг байсан. Бидэнд шударга үнэнээс илүү эрхэм юм байхгүй. Тэр үнэнийг бид шүүх засаглалаасаа л хүсдэг, найддаг байлаа. "Чи өнөөдөр намайг гүтгэж л бай. Өнөөдөр намайг дарамталж л бай. Маргааш намайг аварч, чамайг номхотгох үнэний тэнгэр шүүх засаглал байгаа шүү" гэж бид сэтгэлээ зогоодог байж. Одоо бол хармаа чинь хоосон л бол чамайг өмөөрөх шүүх засаглал гэж байхгүй шүү. Би дээрээ хуультай, дэргэдээ төртэй хүн гэж бүү горьд. Бид чинь буурин дээр хаягдсан шагай шиг л өгөршиж, өмгөөлүүлэх эзэнгүй, хамгаалуулах ханьгүй л болж яваадаг аа. Аливаа юмыг баримт түшиж ярих үнэмшилтэй байдаг даа. Хамгийн энгийн баримт хэлье.

ОХУ-ын иргэн Паушок гэж шуналтан "Алтан Дорнод" гэж сайхан нэртэй компани байгуулж, хэдхэн жилд эх орны шижир алтыг тонн тонноор нь идчихээд, хууль ёсны албан татвараа ч төлөхгүй оргон зайлсныг олон улсын шүүх нотолсон. Бүр Паушок гэгч бүдүүлэг нөхрийн хөрөнгийг битүүлж, үйл ажиллагааг зогсоон, Монголын өрийг барагдуулах шийдвэр гаргасан. Шударга шүүх гэж энэнийг хэлдэг биз. Хар хүний төлөө шар хүн яах юм бэ гэхгүй, хань хамаагүй Монголын ард түмний эрх ашгийг өмгөөлсөн харийн шүүгчид бид талархах учиртай.

Гэвч Монгол Улсын Дээд шүүх, Улсын прокурор гадаадын шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй болгоод "Алтан Дорнод"-ын өрийг хаацайлж, өмгөөлөлдөө авсан. Яахаараа ард түмний аягатай хоолыг булааж идээд оргож зайлсан оросыг өмөөрнө вэ. Арай л Монголын хуулийн өндөрлөгүүдийн "хадам эцэг" нь тэр Паушок биш баймаар юм. Шударга шүүхийн үнэн шийдвэрийг шударга бусаар хүчингүй болгосны цаана мөн ч их "но" бий дээ. Хэрвээ уурхайн гүнд нь орж чаддаг сан бол нүгэл хилэнцийн хар дарсан зүүд л гэсэн үг болно. Монголын ард түмний амьжиргаанд хэрэглэх хэдэн тэрбум төгрөгийн өрийг төлүүлэхгүй байх нь хэнд ямар өгөөжтэй юм бэ гээд тандвал магадгүй өнөөх авлигын хиншүү ханхалж байж болох биш үү.

Ямар ч гэсэн Монгол Улсын хуулийн өндөрлөгүүд Паушокийн талд ажиллаж байна гэдэг нь толинд харахтай адил үнэн төрхөөрөө харагдаж байгаа. Хууль хамгаалах байгууллагын дээдэст өнөөх алтны компани их хэмжээний мөнгө үнэртүүлсэн юм биш байгаа. Мэдэхгүй юм даа. Энэ мэт хөрөнгөтэй хүнийг ялаас чөлөөлж, хөрөнгөгүй хөөрхий амьтдаар "туг тахидаг" цаг ирсэн юм биш үү. Намбарын Энхбаярын намын тухай баримттай ярилцъя. Монгол Улсын Дээд шүүх гурван шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй хуралдаж 2011 оны зургадугаар сарын 24-нд нэгэн тогтоол гаргажээ. Харамсалтай нь тэр тогтоол нь Монгол Улсад эдүгээ хүчин төгәлдер үйлчилж байгаа хууль тогтоомжид нийцсэнгүй. Хамгийн товчоор хэлбэл хууль бус тогтоол гаргажээ.

"Улсын Дээд шүүх хууль бус тогтоол гаргажээ" гэж хэлэхэд хәл ээдэрч, бичихэд гар эвлэхгүй, сонсоход чих ичиж байлаа. Яая гэхэв үнэн ганц болохоор ичихээс, бичихээс өөр зам алга. Зөвхөн дээрх ганцхан өгүүлбэрийг дахин санахад бид өөрсдийгөө хамгаалуулах хууль эрх зүй, үнэн шударга ёс, хуулийн өмнө хүн бүр тэгш эрхтэй гэгчээс хоног хоногоор холдсоор байгаа нь илэрхий байна. Дээрх тогтоолд "Улстөрийн намын улсын бүртгэлд Монгол Ардын Хувьсгалт нам буюу МАХН нэртэй нам байхгүй тул энэ нэрээр улс төрийн нам байгуулах нь хуулийн этгээдийн нэр өөр хуулийн этгээдийн нэртэй давхардсан буюу бусдыг төөрөгдүүлэхээр ижил, төсөөтэй байж болохгүй гэсэн Иргэний хуулийн 27 дугаар зүйлийн 27.3 дахь хэсгийн шаардлагад харшлаагүй болно" гэжээ.

Иргэний хуулийн дээрх заалтад "Хуулийн этгээдийн нэр... бусдыг төөрөлдүүлэхээр ижил төсөөтэй байж болохгүй, харшилна" гээд тов тодорхой заачихсан байхад Дээд шүүх "харш¬лаагүй" гээд л тайлбар хийж байгаа юм. Энэ бол харыг цагаан, өдрийг шөнө болгож эерэг утгаар нь зориуд хэрэглэж байгаа улстөрийн хийрхэл. Иргэний хуулийн энэхүү заалт дэлхий дахины практикт хэрэглэдэг юм билээ. Юу гэвэл хуулийн этгээдийн нэр өөрчлөгдсөн нөхцөлд, бусадтай ижил төсөөтэй байж самууруулахгүй байлгах зорилгоор түүний нэрийг тэр даруйд нь өөр бусдад өгч болохгүй" шүү гэж" хэвшип болсон үйлдэл байв. Дээд шүүхийн шийдвэр буруу болохыг амьдрал бас нотлоод өгч байна. Жишээ нь, дэлхийн нэр цуутай зарим хэвлэл "Монгол Улсын эрх баригч МАХН-ын даргаар Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр сонгогдоод байна" гэж бичиж байжээ.

Дээд шүүхийн булхайтай буруу шийдвэр дээвэртээ багталгүй дэлхийн сонорт хүрч буруу мэдээллээр соёлт ертөнцийг төөрөлдүүлсэн байна. Дээд шүүх иймэрхүү л холимог хуурга хийгээд байна. Улсын Дээд шүүх дээрх тогтоолдоо Улстөрийн намын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.6-д заасан "Нам ... нэрээ өөрчилсөн тохиолдолд түүний ... нэр .. -г дээрх шийдвэрт санал нийлээгүй тус намын гишүүн болон бусад иргэд, хуулийн этгээд аливаа хэлбэрээр ... үргэлжлүүлэн хэрэглэхийг хориглоно" гэх зохицуулалт, өөр намын хэрэглэхээ больсон нэрийг шинээр байгуулагдаж байгаа нам дахин хэрэглэх тохиолдолд хамаарахгүй гэж үзнэ" гэжээ. Эрхэм уншигч Та дээрх өгүүлбэрийг дахиад нэг уншаарай. Харсаар байтал амыг нь нийлүүлээгүй ханаар гэр барьсан нь харагдаж байна. Бүр хүчээр өөрсдийн эрх ашигт тохируулан тайлбарлаж байдгийнх нь нэг илрэл. ...хэрэглэхийг хориглоно гээд заачихсан ганц өгүүлбэрийн утгыг олох гэж буруу тайлбар хийлээ гэж үү.

Ийм тодорхой өгүүлбэрийг ойлгоогүй байна гэвэл Дээд шүүхийнхнээ басамжилсан болно. Харин яах гэж зөвийг буруу, зөөлнийг хатуу болгоод байгааг л тэднээс асуумаар байдаг. Энд бас нэг гайхалтай баримт хэлье.

Улсын Дээд шүүх Монгол Ардын Намын нэр, дүрмийн өөрчлөлт, шинэчилсэн мөрийн хөтөлбөрийг 2010 оны арваннэгдүгээр сарын 12-нд бүртгэж авахдаа "Монгол Ардын Нам бол МАХН-ын зүй ёсны эхлэл ба үргэлжлэл" хэмээн тухайлан заасан заалтыг хүлээн зөвшөөрсөн атлаа МАХН хэмээх луйврын шинэ наманцрыг бүртгэсэн нь Улсын Дээд шүүхийн шийдвэр өөр хоорондоо илэрхий зөрчилдөж, нэг нь нөгөөгөө намнаж байдгийн нэгэн тод илрэл. Өөр нам, эсвэл төрийн ажилтан ийм алдаа гаргасан бол "Хөөрхий минь хуулийн мэдлэгээр нимгэн хүн байна" гэж үзээд өршөөж болох сон. Ерөөсөө хууль хамгаалах, хэрэгжүүлэх амин гол салбар Дээд шүүхэд тархины судас нь хатуурч, тогтоох ой нь муудсан зөнөглөсөн хүн байдаг юм биш байгаа гэх хардлага төрж байна. Хэрвээ Дээд шүүхэд үнэхээр зөнөг залгасан хүн ажилладаг бол ард бид чинь Шар хадны эмнэлгийн өвчтөнүүдээр хууль хамгаалуулахтай агаар нэг амьдарч байгаа юм биш үү гэх сэжиг бас төрнө. Бас нэг хачин баримт. Улсын дээд шүүх Үндсэн хуулийн Цэцэд Улстөрийн намын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.6 Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх талаар хүсэлт гаргачихаад "Үндсэн хуулийн Цэц хуулийн дээрх хоёр зүйл ижил агуулгатай гэж үзээгүй байна" гэж тогтоолдоо тэмдэглэжээ. Монгол Улсын иргэн бүр Үндсэн хуулийнхаа Цэцийг ямархуу ажил эрхэлдгийг мэддэг юм шүү.

Хамгийн энгийн 1+1=2 гэсэн шиг ойлголтыг Дээд шүүхийн хуульчид ойлгохгүй байна гэвэл хэн үнэмшихэв. Үндсэн хуулийн Цэц ижил агуулгатай байна уу үгүй юу гэдгийг биш Үндсэн хууль зөрсөн эсвэл зөрчөөгүй гэдгийг л тогтоож өгдөг байгууллага. Үндсэн хуулийн Цэцийн эрхэлдэг ажлын талаар Дээд шүүхийн зарим шүүгчийн мэдлэг ямархуу байгааг дээрх баримт хэлж өгөв. Улсын Дээд шүүхийнхэн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэцийнхнийг даажигнасан нэгэн хошин үзэгдэлтэй танилцуулъя. МАХН нэр авна гэж хэдэн хүн өргөдөл өгсөн өдрөөс эхлээд Дээд шүүх хэний талд яаж үйлчлэхээ аль эрт товлочихсон байж. Тэгэхдээ асуудлыг хүндрүүлж, нэр булаалдсан хоёр талыг баахан хошгируулж байгаад Үндсэн хуулийн цэцээр даажигнаж зугаагаа гаргасан бололтой. Юу гэвэл Дээд шүүх "Улстөрийн намуудын тухай хуулийн 15.6 дахь заалт Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхэд тайлбар хийж шийдэж өгөөч" гэж ёсорхож бичиг үйлдсэн байна.

Цэцийнхэн ч Дээд шүүхээ хүндэтгээд бүхнийг ёсоор хийгээд "Та нарын асуусан Намуудын тухай хуулийн 15.6 Үндсэн хууль зөрчөөгүй байна" гээд шийд гаргаад өгөв. Гэтэл Дээд шүүхийнхэн "Цэцийн хэдэн тэнэгээр тоглосон юм аа. Тэр заалт чинь хууль зөрчсөн юм. Зөрчөөгүй байсан ч бид зөрчсөн болгож чадна шүү дээ. Үйл нь ирсэн хулгана л муурын сахлаар оролддог юм даа. Тэгээд ч Үндсэн хуулийн Цэцийн дээр Дээд шүүх байдаг юм шүү гэдгийг харуулъя гэх шиг томорсон байна. Хүнийг хүн доромжилж, дарамталж л байдаг. Гэхдээ Үндсэн хуулийн Цэцийнхнийг бол Дээд шүүхийхэн хэр хэмжээнээс хэтрүүлэн дарамтлав.
Магадгүй Үндсэн хуулийн цэ¬цийнхэн өнөөдөр "Үндсэн хуулийн Цэцийнхэн гэж Үндсэн хуулийн манаач биш мануухайнууд" гэж хэлсэн хүнийг анаж буруу санаж яваа байх. Гэтэл Дээд шүүх Та нар бол мануухайгаас ч дор мануухай. Та нар бол бидний дэргэд юу ч биш гэсэн доромж санаа агуулаад түүнийгээ хэрэгжүүлээд байна. Ийм доромжлолыг тэсвэртэй хүлээж суугаа Үндсэн хуулийн Цэцийнхнийг ч гайхаж байна.

Саяхан болсон УИХ-ын хуралдаанд дээрх асуудлаар УИХ-ын гишүүд цэнхэр дэлгэцээр ярьж "Дээд шүүх Үндсэн хуулийн цэцийн дээр гарлаа" гэж хилэгнэж байхад Үндсэн хуулийн цэцийн төлөөлөл ..."Улсын Дээд шүүхийн өмнөөс би тайлбар хийх боломжгүй" гэж хэлсэн нь "Бид Дээд шүүхтэйгээ яалаа гэж тэрсэлдэхэв. Тийм тэнэг хүмүүс Үндсэн хууль манахгүй шүү" гэж хэлсэнтэй агаар нэг сонсогдож байна. Үнэндээ Дээд шүүхийн нэр сонсоод Үндсэн хуулийн Цэцийн төлөөлөл чичирч харагдана лээ. Улсын Дээд шүүхийн дээрх тогтоолд ..." хүчин төгөлдөр хуулийн заалтыг шүүх өөрийн бүрэн эрхийн хэмжээнд тайлбарлаж хэрэглэх үндэстэй байна" гээд Улстөрийн намын тухай хуулийн 15.6 дахь заалтад тайлбар хийж "Хуулийн энэ зохицуулалт, өөр намын хэрэглэхээ больсон нэрийг шинээр байгуулагдаж байгаа нам дахин хэрэглэх тохиолдолд хамаарахгүй" гэсэн тайлбар хийжээ.

Дээд шүүхийн тайлбар гэж нэрлэж байгаа боловч чухамдаа гурван шүүгчийн л санаа бодлын тусгал байна. Дээд шүүхийг гурван шүүгч төлөөлөхгүй. Улсын Дээд шүүх Энхбаярын улаан гараар хорт могой атгуулах гэсэн улс төрийн захиалгаар МАХН-г бүртгэж байгаа юм гэж улс төрчид яриад байна. Би энә таамаглалыг эндүүгүй үнэн гэж ойлгож яваа.МАН-аар бордуулж, төрийн гурван өндөрлөг дамжиж 10 гаруй жил болчихоод хааны алба халаатай, эзний алба ээлжтэйн зайлшгүй жам ёс ирэхээр Улстөрийн тоглоомоос хасагдахаас амиа гартал айж, албан тушаалын захаас зуурч авах гэж тэмүүлсэн Энхбаяр юу ч хийхээс буцахгүй улайрч байв.

МАН-ын 160 000 гишүүний ивээл хайраар өлгийдүүлж явсан Энхбаяр өөрийн муугаас болж уснаас салсан загас лугаа хайрдаад ирэхлээрээ ард түмнийхээ авч өгсөн алтан гутлаар тэднийгээ өшиглөж, МАН болон ард түмэндээ зарлаад байдаг бүх хайраасаа татгалзав. Уг нь нохой тэжээсэн эзнээ хаздаггүй л юм даа. Нохойноос доор хүмүүн байна гэхэд харамсмаар ч юм шиг. Тэгээд карьер хөөцөлдөх бүх сувгийг нэгжээд юу ч олохоо байгаад, аргаа барахлаараа дахиад л өнеях буянд нь бузар оруулсан МАН ынхаа сольсон нэрээр амьдрах нэж үйл тамаа үзэж, үсээ үхтээж явна.

МАН-ынхан Намбарын Энхбаярт хэзээ насан туршид нь тэтгэж явах өр тавьсан юм бэ. МАН-ын сольсон нэрээр хүртэл амьдрах гэж тэмцэж яваа нь нэг талаар эмгэнэлтэй, нөгөө талаар инээдэмтэй л юм. Улстөрчдийн ярьдгаар Дээд шүүх улстөрчдийн гар хәл болж байгаа нь үнэн бол одоо тэд Намбарын Энхбаяраар эхлүүлсэн жүжгийн үйл явдлын өрнөлийг үзэж, төгсгөлийг хүлээж суугаа. Дээд шүүхийнхэн Үндсэн хуулийн цэцээр жонглёрдож тоглож байгаа юм чинь Энэхбаяраар тоглох бол шүлс хаяж, шүд чигчийлэхээс хялбар биз. Зүү хаашаа бол учиг тийшээ байдаг. Улсын Дээд шүүхийн толгойд хэн байгаа бол түүний санаагаар хуулийн бүх үйл ажиллагааны сценар тавигдаж байгаа болов уу гэж санагдана. Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч Ц.Зориг хэн нэгэн нууц ноёнтны захиалгаар Дээд шүүхийг улс төржүүлээд байна гэж улстөрчид нэг буе удаа мэдэгдэж байгааг Та санаж байгаа биз ээ.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 50 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт "Улсын Дээд шүүхийн шийдвэр хуульд харшилбал түүнийг Улсын Дээд шүүх өөрөө хүчингүй болгоно" гэж заасан байна. Овоо шүү. Тэгэхээр Улсын Дээд шүүхийнхэнд алдаагаа засах боломж байгаа юм байна. Буруу шийдвэрээ өөрчилчих. Ичээд яахав. Тэртэй тэргүй өөр хоорондоо зөрчилдсөн хэдэн өгүүлбэрийг хүчингүй болгочих. Ямар тунгаасан шижир байгаа биш. Дээд шүүхийн будлиу тогтоол, тайлбарыг ганц МАН-ын асуудал гэж бодох нь хуурмаг, өрөөегвл юм МАН ч Монголын Улсын нэгэн субъект, бусдын л адил эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

МАН-д тохиолдож байгаа бэрхшээл зовлон, луйвардуулалт, гүтгэлэг бусдад бас л адилхан үйлчлэнэ гэдгийг битгий март.
Дээд шүүх яагаад алдаатай шийдвэр гаргаж байна вэ Үнэхэ.эр энә салбарынхан хууль, эрх зүйн мэдлэгээр уруудаж, доройтов уу гээд хөеөг нь ухаж хөөцөлдөх аавын хүү алга шив. Ямар ч гэсэн энә салбарт шинэчлэл хийх "яаралтай дуудлага" өгөх хэрэгтэй болжээ. Энэ мэтээр мэдэн будилж хэчнээн жил Дээд шүүхээ сэхээнд байлгах юм бэ. Гэтэл бас Дээд шүүх чинь хуулийн бодлого барихаа болиод улстөрийн бодлого барьдаг болсон шүү дээ гэж дотор хүн хажуугаас хашгирч байна.

Монгол Улсын Дээд шүүх, Монгол Улсын прокурорын газрууд архаг "но-той" байгууллагууд. Тэдний өвчнийг эмчилж илааршуулах байтугай дарамт шахалтаас нь айж бэмбэгнэн буулт хийж, эцсийн эцэст дээр нь хөх тэнгэр л байдаг хэмээх Монгол Улсын эцэг хуулийн манаач болсон Цэц хүртэл "нокаутанд" ортол цохиулчихаад босч чадахгүй тийчилж байна. Өнөөдрийн байдлаар бол Дээд шүүх улстөрчдийн дуулгавартай зарц болжээ гэх хүн захаас авам тааралдана. Шүүх засаглал хэнээс ч хараат буе гэдэг бидний ойлголт "хуучирсан" байна гэж үү. Аль 2003 онд Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж "Дээд шүүхийг тараах хэрэгтэй. Ийм Дээд шүүх байснаасаа байгаагүй нь дээр" гэж бичиж байхад нь гайхаж байв.

Эгэл ард бид улстөрчдийнхөө араншинг мэдэх болжээ. Тэд хүнийг хэрэгтэй цагт нь хэрэглээд л базсан цаас шиг хаядаг хүмүүс гэхэд хилсдэхгүй. Тэдний сонгодог жишээ бол Намбарын Энхбаяр гэж олон хүн ярих юм билээ. Ямарч гэсэн Энхбаяр хэлсэн үгээ таг мартчихдаг хүн гэдэг нь ил байна. МАХН гэсэн нэрийг солихгүй бол бид соёлт дэлхийд нүүр хийх газар алга. Одоо л сольё гэж олон удаа ярьсан хүн бол Энхбаяр. Гэвч намын хамт олон нэрээ солих цаг болоогүй гэж эсэргүүцэн хойшлуулсаар байв.

"Энхбаяр дарга аа. Намын нэрийг солихгүй бол ямар аюул учрах гээд байна вэ?" гэж гишүүд асууж байв. Н.Энхбаяр "Та нар зовлон мэдэхгүй юм. Өдөр болгон намын хөрөнгөөр гадаадад "зугаалдаг" надад маш хүнд байна. Нэрийн хуудсаа гаргаад хүнд өгөхлөөр "Пөөх Та чинь хувьсгалт намын дарга юм уу" гээд дуу алдах юм. Тэгээд л надтай ярилцах сонирхол нь буурдаг. Тиим болохоор бид дэлхийд хүндлэгдэж, үнэлэгдэж явахын тулд МАХН гэдэг нэрээс хувьсгалтыг нь хуулж хаях цаг болсон" гэж хариулж байсан.

Гэтэл өөрийнх нь нэр төрд харшлаад байсан өнөөх үзэн яддаг "хувьсгалт" гэдэг үгээ үнсэн таалж, найдварын од болгон нүүрээ хааж карьер хөөцөлдөж яваа нь "Ядарсан цагт Пагма ч яахав" гэдэг хошин жүжгийн хэллэгийг санагдуулж байна. Дээд шүүх яах гэж хэн нэгний утсан хүүхэлдэй болоод байгаагийн нууцын нууц нь 2012 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд МАН-ыг Энхбаярын нам гэгчтэй ноцолдуулж, дундаас нь ашиг олж, засгийн эрхэнд гарах гэсэн улстөрчдийн л захиалгаар явагдаж байгаа инээдмийн болоод эмгэнэлт жүжгийн муухан сценар гэж улстөрчид дүгнэж байгаа. Ирэх сонгуулийн өмнөх марофон эхлээд удаж байна. Гэхдээ Улсын дээд шүүх шиг улстөрийн намыг салган бутрааж, унагах нүхийг нь ухчихаад, булах шороогоо гадна нь овоолж байгаа улстөрийн хүчин болон бусад өрсөлдөгч одоохондоо алга байна. Дээд шүүхээсээ эхлээд улс төржихлөөр энэ Монгол орны ирэх сонгууль юу л болдог бол...

Улстөртэй хутгалдсан Дээд шүүхтэй улс гүрэн гэж байдаггүй юм гэх шив ээ. Байдаггүй ховор юмыг байлгасан Дээд шүүхээ Гиннесийн номд оруулбал зохимоор юм уу.
Монголын ард түмэн ч уг нь тэнгэрлэг л хүмүүс сэн. Гэтэл улстөрчдийн гар хэл болж яваа бусдын хараат Дээд шүүхтэй байгаа нь бурхныг хилэгнүүлсэний лай ланчиг юм болов уу.

Бусдын хараат шүүх засаглалтай байгаа нь бурхан хилэгнүүлсний үйлийн үр юм болов уу
Tweet
Bolod.mn