тэмдэглэлт барилдаан өнгөрсөн бямба гарагт буюу 2011 оны есдүгээр сарын 17-ны өдөр Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд нээлтээ хийсэн билээ. Энэхүү бөхийн барилдааныг зохион байгуулагч Монголын үндэсний бөхийн холбоо /МҮБХ/ анх 4096 бөх барилдуулахаар төлөвлөсөн хэдий ч «Гиннесийн ном»-д орох энэ барилдаанд бүртгүүлэхээр ирсэн бөхчүүдийн тоо хамаагүй хол давж Монгол Улсын бүх аймаг, сум, газар нутгийн өнцөг булан бүрээс 6002 бөх хүрэлцэн ирсэн юм.

Бөхдөө хайртай монголчуудын энэхүү түүхэн барилдаанд 13 давж байж түрүүлэх болсон нь Монголын гэх тодотголтой үндэсний бөхөд бас нэгэн дээд амжилт болоод байна. Дээд амжилтаараа «Гиннесийн ном»-д албан ёсоор бүртгэгдэх энэхүү түүхэн барилдаанд Монгол Улсын аварга дөрөв, улсын арслан тав, гарьд тав, заан 12, харцага 23, начин 107, аймаг цэргийн арслан 218, аймгийн заан 171, харцага 34, начин 391, сумын заан 1461, харцага 21, начин 423 зодоглож байна. Нийтдээ улсын цолтой 156, аймаг цэргийн цолтой 814, сумын цолтой 1905 буюу үндэсний бөхийн цолтой 2875 бөх уран мэхээ уралдуулж , бяр хүч сорьж байгаа билээ. Харин бусад бөхчүүд нь оюутан, сурагч, цэрэг эрс болон үндэсний бөхөд сонирхолтой залуу бөхчүүд барилдаж байгаа юм.

Энэ түүхэн барилдааны нэгийн даваа дөрвөн өдөр үргэлжилж, есдүгээр сарын 20-ны өдөр өндөрлөх бол 21, 22-нд хоёрын даваа болох юм. Харин есдүгээр сарын 23-наас эхэлж уг барилдааныг Бөхийн өргөөнд зохион байгуулна. «Гиннесийн ном»-д бүртгэгдэх 6002 бөхийн барилдааны 3-13-ын даваанууд Монгол Бөхийн өргөөнд болох бөгөөд 25-ны өдөр аваргаа тодруулахаар төлөвлөөд байгаа юм. Өчигдөр болсон барилдааны үеэр олны танил болсон Монгол Улсын үндэсний бөх цоллооч, бөхийн засуул, Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын уугуул Д.Цогзол гуайтай уулзаж сэтгэгдлийг сонссон юм. Энэхүү ярилцлагаа уншигч та бүхэнд толилуулж байна.

-Үндэсний бөхийн түүхэнд анх удаагаа зохиогдож байгаа төдийгүй «Гиннесийн ном»-д тогтоож байгаа амжилтаараа дээд амжилт болсон энэхүү барилдааны талаар таны сэтгэгдэл ямар байна?

-МҮБХ нь байгуулагдсан цагаасаа олон сайхан арга хэмжээ зохион байгуулж ирлээ. Тухайлбал, Улсын наадам, Цагаан сарын барилдаанаас гадна ойн нэрэмжит барилдаанууд, улсын болон аймаг, цэргийн цолтой бөхчүүдийн барилдаан, хишиг барилдаан гээд маш олон сайхан барилдаан зохион байгуулсан. 2007 онд Өвөрмонголчууд Гиннесийн номонд 2048 бөх барилдуулсан. МҮБХ нь дэлхийн «Гиннесийн ном»-д дээд амжилт болж бичүүлэх 4096 бөх барилдуулахаар болсон билээ. Энэхүү барилдаанд хөдөө орон нутаг, аймаг, сумдаас тус бүр 10-12 орчим бөх ирүүүлэхээр төлөвлөсөн.

Гэвч үндэсний бөхдөө хайртай монголчуудаас 6002 бөх барилдахаар бүртгүүлсэн нь үнэхээр бахархууштай. Тэгээд л энэ бүртгүүлсэн бөхчүүдээ бүгдийг нь барилдуулахаар МҮБХ шийдвэрлэж өнгөрсөн бямба гарагт буюу энэ сарын 17-нд дээд амжилт тогтоосон бөхийн барилдааныхаа нээлтээ хийлээ. Төв цэнгэлдэхийг дүүргэсэн бөхчүүд маш сайхан зохион байгуулалттай, бөхийн өмсгөл хувцастайгаа хүрэлцэн ирсэн нь үнэхээр гоё, бахархмаар харагдсан.

Эхний эгнээнд 102 бөх, дараагийн эгнээнд 104 бөх гэсэн дарааллаар 4096 туг хатгаад нэг дарцаган дээр нэг бөх хоёр талаар нь засуулууд гарч илүү гарсан 2000 гаран бөхөө бас араар нь эрэмблэн жагсаад монгол бөхийн сүр жавхааг харуулсан. Үүнийг монголчууд бүгд харж бахархсан биз ээ. Үнэхээр ч бахархахгүй байхын аргагүй байлаа.

Мөн ахмад настай улс, аймгийн цолтой бөхчүүд «Гиннесийн ном»-д орох нь монгол бөх бүрийн эрхэм үүрэг хэмээн үзэж зодоглохоор ирсэн байв. Эхний өдөр улсын цолтнууд дараагийн өдөр аймаг, цэргийн цолтнууд өнөөдөр сумын цолтнууд барилдаж байна. Өмнөговь аймгийн харьяат аймгийн начин Батцэрэн гэж 57 настай бөх 24 настай залуу бөхтэй барилдсан.

Энэ хоёр бөх барилдааны дүрмийн дагуу бүх шат дамжлагаар барилдсан бөгөөд хоёр цаг гаруй барилдаж хаялцсан. Энэ бол монгол үндэстний бахархал, омогшил гэхээс өөр юу гэх билээ. Тиймээ 57 настай ахмад бөх хоёр цаг гаруй барилдахад огтхон ч амьсгаадсангүй. Тэрбээр барилдааны төгсгөлд хөл л жаахан бадайрлаа гэж ярьсан монгол бөхийн гайхамшиг гэлтэй. «Гиннесийн ном»-д орж байгаа энэ барилдаан нь монгол бөхчүүдийн төдийгүй монгол хүнд байгаль, дэлхий, тэнгэрээс заяасан ген нь ямар хүчирхэг, агуу болохыг нотлон харуулж байна.

-Маргааш нэгийн даваа нь дуусах уу?

-Бямба гарагаас буюу есдүгээр сарын 23-наас эхэлж энэ барилдааны гурвын даваа бөхийн өргөөнд болно. Харин өнөөдөр, маргааш буюу 19, 20-нд нилээн шахуу барилдуулахаар байгаа.

-Зөвхөн сум, аймагтаа барилдаж байсан бөхчүүд маань Монгол Улсынхаа төв цэнгэлдэх хүрээлэнд, улсын баяр наадам зохион явуулдаг зүлэг ногоон дэвжээн дээр анх гарч барилдана гэдэг үнэхээр бахархалтай билэг дэмбэрэлтэй сайхан үйл хэрэг байх шүү?

-Сум аймагтаа олон жил барилдсан ч улсынхаа наадмын зүлэг ногоон дэвжээнд гарч үзээгүй бөхчүүд олон байгаа болохоор өргөн хүрээнд зохион байгуулж байгаа энэ барилдааныг бөхчүүд ихэд бэлгэшээж байна.Бөхчүүд маань бүгд л энэ барилдаанд унах давахдаа гол нь биш гэж бодож ирсэн. Харин Монгол төрийнхөө далбааг тойрч хийморь лундаагаа сэргээхийн ялдамд дэлхийд анх удаа 6002 монгол бөх «Гиннесийн ном»-д бичигдэх болсонд л бахархаж, үндэсний бөхөө эрхэмлэн дээдэлж хүрэлцэн ирсэн гэж болно. Увс аймгийн харьяат Үндэсний бөхийн ахлах засуул Э.Гомбосүрэн, «Гиннесийн ном»-д бичигдэх бөхийн барилдааныг зохион байгуулж байгаа МҮБХ-ны нөхөддөө баярлаж байна. Би 20 гаруй жил үндэсний бөхийн засуул хийж байгаа хүн. «Гиннесийн ном»-д мөнхрөх бөхчүүдээ засч байгаадаа сэтгэл маш өндөр байна.Энэ барилдаан асуудалгүй сайхан үргэлжилж цаг агаар ч сайхан байна. Мөн энэ барилдаанд хүчээ сорьж, үндэсний бөхөө дээдлэн хүндэтгэж барилдсан Дорноговь аймгийн залуу бөх Ж.Ган-Өлзийтэй уулзаж сэтгэгдлийг авсан юм.

-Улсынхаа баяр наадмын дэвжээнд анх удаа барилдаж байгаа сэтгэгдлээсээ хуваалцана уу?

-Монгол бөх «Гиннесийн ном»-д бичигдэх дэлхийд анх удаа 6002 бөх зодоглож байгаа тэр дундаа монгол үндэсний бөхийн барилдаанд оролцож байгаадаа маш их баяртай байна. Би 25 настай залуу бөх Дорноговь аймгаас ирж зодоглоод нэгийн даваанд Ховд аймгийн сумын заан Батболд гэдэг бөхтэй таарч өвдөг шороодлоо.

-Танай сумаас хэдэн бөх ирсэн бэ?

-Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сумаас залуу болон сумын цолтой 12 бөх ирж зодоглож байна.

Одоогийн байдлаар манай гурван бөх хүчээ сорин барилдсанаас хоёр нь давсан. Нийслэл хотдоо ирж ийм түүхэн барилдаанд оролцсон доо үнэхээр сайхан байна. Монголчууд үндэсний бөхөө ямар их дээдлэн хүндэтгэдэг гэдгийг «Гиннесийн ном»-д бичигдэж байгаа энэ барилдаан батлан харууллаа. Тиймээ, хүн төрөлхтөний түүхэнд тодоос тод бичигдэн үлдэх энэхүү түүхэн үйл явдлаар монгол хүн бүр бахархахаас аргагүй юм. Олон зуун жил өвлөгдөж, өнөөдрийг хүртэл эрхэмлэн дээдэлж байдаг монголчуудын бахархал болсон үндэсний бөх хамгийн олон хүнийг хамруулж чаддаг гайхалтай спорт гэдгээрээ «Гиннесийн ном»-д бичигдэх нь зүй ёсны хэрэг билээ.

Д.Өлзийсайхан

"Монцамэ"