үеийнхтэй харьцуулбал гурав дахин нэмэгдсэн гэх судалгаа байна. Улаанбаатар хотод амьдардаг 176000 орчим өрх ил задгай жорлон ашигладаг ажээ. Түүнчлэн Нийгмийн эрүүл мэндийн газрын судалгаагаар нийслэлд 2004 онд 70 мянган ил жорлон байсан бол 2007 оны эцэст 125 мянга, 2010 оны эцсээр 170000 гаруй болон өссөн нь тогтоогджээ. Нийслэлийн хөрсийг бохирдуулж байгаа хүчин зүйлсийн нэг нь ил задгай жорлон гэдэгтэй санал нийлэхгүй хүн ховор биз ээ. Ил задгай жорлонгийн хаягдал, түүнээс ялгарах аммиак буюу шивтрийн хий, хүхэр хүчлийн давхар исэл зэрэг хорт бодис нь агаарт дэгдэж, амьсгалаар дамжин хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэг байна. Эдгээр бодис нь 18 сар хүртэл хугацаанд цагаан хорхой, сүрьеэ зэрэг өвчний үүсгэгч нянг агуулдаг ажээ.
Ил задгай жорлонгийн хаягдлаас ялгардаг шивтрийн хий нь хорт хийний төрөлд хамаарагддаг бөгөөд хорын зэрэглэлээрээ дөрөвдүгээр зэрэглэлд багтдаг юм байна. Шивтрийн хий ихэссэнээр хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс гадна эхийн урагт нөлөөлж, гажиг согогтой хүүхэд төрөх, цаашлаад үргүйтүүлэх хор уршигтай гэнэ. Тиймээс нийслэлийн агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах зайлшгүй шаардлага байгаа юм. Улаанбаатарт "Гэр хорооллын айл өрхүүдийн жорлон, муу усны нүхийг ариутгаж шивтрийн хийг бууруулах төсөл" энэ оны зургадугаар сараас хэрэгжиж эхэлсэн билээ. Тухайн үед нийслэлийн агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах зорилготой энэхүү төслийг хэрэгжүүлэх болсон тухайгаа БОАЖЯ-нд оролцогч талуудыг төлөөлөн БОАЖ-ын сайд Л.Гансүх, Улаанбаатар хотын ерөнхий менежер Ч.Бат, "Цэвэр агаарын сан"-гийн тэргүүн Н.Хүрэлсүх, ОХУ-ын эрдэмтэн Шаблин Петр Аюушеевич, Доржиев Николай Георгиевич нар нээлттэй мэдээлэл хийж байсан юм.
Энэ нь Улаанбаатар хотод ил задгай жорлонгоос үүдэлтэй хөрсний бохирдлыг бууруулахаар хийгдэж буй анх удаагийн арга хэмжээ байсан. Тийм ч учраас уг ажилд хүмүүс ам сайтай байсан биз ээ. Гэр хорооллын ил задгай жорлонг ариутган халдваргүйжүүлэх ажлын үндсэн гүйцэтгэгчээр "Ирвэс-интертрейд" ХХК ажиллаж, айлуудын жорлон, муу усны нүхийг "Тамир ЭМ" био бэлдмэлээр ариутгасан юм. Төсөл хэрэгжүүлэгч компани энэ бэлдмэлийг ариутгалын байгууллагуудад бэлтгэн нийлүүлж, эдгээр байгууллага гэр хороололд уг бодисоор ариутгал хийж эхэлсэн. Ариутгалын ажлыг ЭМЯ-ны тусгай зөвшөөрөлтэй ариутгал, халдваргүйтгэлийн "Ариун орчин" ХХК, "ДДД-Андууд нөхөрлөл", "Цэвэр орчин" ХХК, "Сүүн болор" ХХК, "Орших ирээ-дүй" ХХК, "Хан судар" ХХК гэсэн зургаан компани гүйцэтгэсэн.
Уг нь "Тамир-ЭМ" микро биологийн бэлдмэлийг ариутгалд хэрэглэхэд органик хаягдлыг задалж байгальд хор нөлөөгүй шингэх процессыг түргэсгэх, шивтрийн хий болон бусад муухай үнэрийг задалж дарна, халдварт микробуудыг саармагжуулна гээд олон давуу талуудыг дурдаж байсан. Гэтэл энэ ажлын хэрэгжилт хэний ч санаанд хүрсэнгүй. "Тамир ЭМ" био бэлдмэлийг муу усны нүх, жорлондоо хийлгэсэн гэр хорооллынхноос энэ ажлын үр дүнг сонсож болно. Энэ ариутгалын бодисыг муу усны нүх, жорлондоо хийлгээд хоёр, гурав хоногтоо үнэр нь гайгүй болсон хэдий ч дөрөв дэх хоногоос эхлэн ахиад л эвгүй үнэр нь тархаж эхэлсэн хэмээн гэр хорооллынхон ярьж байна. Хэрэв үүнтэй санал нийлэхгүй байгаа хүн байвал гэр хороололд очоод аль ч хамаагүй айлын хаалгыг цохиод энэ талаар асуугаарай. Таныг хашаандаа дагуулж ороод муу усны нүх, жорлонгоо үзүүлж, уг ажлын үр дүнг харуулах болно. Энэхүү ариутгалын бодисыг энэ зун дахин давтан хийнэ гэж байсан. Нэгдэхийнх нь үр дүн ийм байхад хоёр дахь давталт үр дүнгээ үзүүлнэ гэдэг юу л бол. Бас л хий дэмий хөрөнгө мөнгө үрсэн ажил болж мэдэхээр байна.
Уг нь энэ био бэлдмэлийг олон оронд ариутгал, халдваргүйтгэлийн ажилд өргөн хэрэглэдэг. Манайд ЭМЯ-ны Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний төв лабораториор шинжилж, үр дүнг тогтоосон гэх юм билээ. Гэвч уг бодисыг хэрхэн шинжилж, үр дүнг нь яаж тогтоосныг өнөөдөр асуух хүн олон байна. "Ирвэс-интертрейд" ХХК төслийн хүрээнд нийт 180000 литр био бэлдмэл бэлтгэн нийлүүлэх ба энэ ажилд 1.3 тэрбум төгрөг зарцуулахаар төлөвлөжээ. Харин уг бэлдмэлээр айл өрхийн жорлон, муу усны нүх ариутгах ажлыг 200 сая төгрөгөөр гүйцэтгэх юм. Төслийн нийт санхүүжилт 1.5 тэрбум төгрөг ажээ. Уг нь Улаанбаатар хотын эргэн тойронд байгаа 176000 орчим ил задгай бие засах газрыг Тамир-ЭМ био бэлдмэлээр ариутгаснаар ялгадас, ахуйн хэрэглээнээс ялгарсан органик бохирдол ихтэй өтгөн шингэн ялгадсыг задалж, ялзмагжуулан цэвэршүүлж хүрээлэн байгаа орчинд хортой хий ялгарахаас сэргийлж, агаар дахь шивтрийн хий, хөрс болон усны бохирдлыг цэвэршүүлж эрс багасгаснаар хүн амын амьдрах орчинг эрүүлжүүлнэ хэмээж байсан ч энэ бүхэн талаар өнгөрч байх шиг. Ядаж л ийм хүчтэй бодис хийж байхад өт нь үржих нөхцөлгүй баймаар юм. Гэтэл гэр хорооллын айлуудын жорлон яг л урьдын адилаар өтөөр дүүрэн, эвгүй үнэрээр элбэг байна. Энэ ажлын явц байдалд НЗАА-ны Орчны бохирдол, хог хаягдлын менежментийн хэлтэс, дүүргүүдийн Мэргэжлийн хяналтын хэлтэс, Үйлдвэрлэл үйлчилгээний хэлтэс, хорооны Засаг дарга нар, төслийг хэрэгжүүлэгч "Ирвэс-интертрейд" ХХК, "Цэвэр агаар сан"-гийн хяналт, шинжилгээний багийн төлөөлөл бүхий хамтарсан баг байнга хяналт тавин ажиллана хэмээж байсан. Мөн ариутгалын ажлын үр дүнг холбогдох лабораторт шинжилгээ хийж, дүгнэлт гаргах тухай ч ярьж байсан юм. Гэтэл өнөө хэр ариутгалын ажилтай биечлэн танилцсан хүн алга. Хэдийгээр энэ ажил төслийн мөнгөөр хэрэгжиж байгаа ч хөрөнгө мөнгө хий дэмий зарсан ажил болоод өнгөрвөл ямар хэрэг байх вэ. Үр дүн нь гардаггүй ажилд хөрөнгө зарснаас утаа бууруулах бүрэн шаталттай зуух авахдаа энэ мөнгийг нэмэрлэж болох л байсан. Арай "Тамир ЭМ"-ний талаар энэ таагүй зүйл зүгээр л дурсамж болон үлдэх юм биш байгаа. Нийслэлд өрнөөд төд удалгүй усанд хаясан чулуу шиг замхардаг төсөл, хөтөлбөр, ажлуудыг бодвол харин хариуцах эзэнтэй юм байна. Тэрбумаар тоологдох мөнгийг үр дүнгүй ажилд зарцуулсанд холбогдох хүмүүсээс хариуцлага нэхэх хэрэгтэй.

Ж.Тагтаа
"Нийслэл таймс" сонин