өөрсдийгөө өөрчлөнө биз дээ?
Хэн нэгэн Дорж, Дулмаа биш , Монгол хүний нийтлэг төрх байдлыг ярих гээд байна л даа. Болж өгвөл мууг нь. Муугаа ярьж байж засаж авахыг бодъё. Сайныг нь магтаж хэлэхэд амархан. Бид өөрсдийгөө магтах юм бишгүй гарна. Магтаж ч байгаа, зарим үед жаахан дэгсдүүлдэг болохоос биш.

Хүн нь дэлхийн дэвшилттэй цуг өөрчлөгдөж, сайжирч, хөгжиж байж улс нь олигтой явах байх гэж мунхаглаад байна л даа. Өмсөх зүүхийн тухай хэлэх гэсэнгүй. Монгол хүний сэтгэлгээ, ухамсар, оюуны тухай хэлэх гэлээ. Тамын тогооны үлгэрийг мэдэхгүй Монгол байхгүй, бүгд л жишээ татдаг. Тэгсэн мөртөө гайгүй өөдөлж байгаа нэгнийгээ дэгээддэг, элдвээр хэлдэг. Эвтэй бол хүчтэй гээд л сүүлийн үед их цэцэрхдэг болсон. Гэтэл энд тэнд нэг монгол боорлуулж байвал бусад нь хаяад зугтдаг. Эсвэл гадныхантай нийлж нэгнийгээ чаддаг. Эсвэл намаараа
талцаад айлын найран дээр хүртэл нам намаараа тусдаа бөөгнөрч сууцгаадаг. Авгай нөхөр хоёр хүртэл намчирхаж хувийн асуудлыг намын өнцгөөс харж шийдэх гэдэг. Хүн сонсоход даанч гэмээр юмнууд их болж байна.

Монголчууд олон мянган жилийн нүүдлийн ёс заншилтай, биеэ дааж амьдрах сонирхолтой, хэн нэгний захиргаанд байх дургүй зэрэг нь цус маханд нь шингээд, генээр нь дамжиж өвлөгдөөд явдаг учраас тийм амархан салахгүй байгаа юм болов уу даа. Би дээхэн нэг таньдаг хар арьстантай цуг машинаар явж байтал мань эр замын хажуугаар алхаж яваа аятайхан эм сүвтэй болгон руу нүдээ унагачих гээд л сигналдаж дохио өгөөд явахаар нь би хэллээ: - Чи наад хүүхнүүдээ зүгээр явуулж болохгүй байна уу?
Тэгсэн чинь мань эр хэлж байна: - Энэ чинь миний цусанд байдаг байхгүй юу!
Харууд дуу хөгжим, бүжиг, хүүхэнд нугасгүй гэж хүмүүс мэдэх биз ээ.
Тэрэн шиг манайхны муу муухай бидний цусанд байдаг юм болов уу?

Дээр дооргүй хувиа бодсoн, эдийн шуналтай болчихсон. Өөрсдийгөө доош нь хийж байна гэж намайг хараахаасаа өмнө сайн бодоод үзээрэй. Энэ тухай ер нь өөрсөд дотроо илэн далангүй ярьж засаж болдог бол засъя. Ямар гадныханд муулаад байгаа биш. Гадныхан ч тэнэг улсууд биш болохоор ер нь бага сага гадарладаг л байх. Нэг Япон хүүхэн Монголчуудын тухай нэлээн ширүүн түс тас бичдэг гээ биз дээ. Аяако билүү, нэрийг нь санадаггүй ээ. Тэр хүүхэн бол ер нь Монголчууд хэзээ ч засал авахгүй хүмүүс гэсэн утгаар бичсэн байсан. Би лав нэг өгүүллийг нь уншиж байсан санагдана.
Хүний шуналд хязгаар байдаг гэдгийг Bill Gates, Warren Buffett нар баталлаа шүү дээ. Тэд нар одоо өмчийнхөө талыг буяны санд хандивлана гэж амлаж байна. Ноён Баффэт 2006 онд 30 тэрбум ам.доллар (сая доллар биш, тэрбум шүү!) өгсөн бөгөөд жил бүр тодорхой хэмжээгээр хандивлах юм гэнэ. Тэд бол дэлхийн хамгийн алдартай филантропистүүд. (Сайн санаат өглөгч гэж нэрлэмээр юм уу даа) 4 ам бүлтэй нэг чинээлэг айлын арван хэдтэй охин санаачлаад ээж аавыгаа ухуулж байгаад амьдарч байсан байшингаа зараад тэр мөнгөнийхөө яг талыг (850 мянган ам.доллар) буяны байгууллагад хандивлажээ. Тэр байгууллага нь Африкийн Гана улсын тосгоны ядуусыг хүнсээр тэтгэх, амьдралаа сайжруулах төсөл хэрэгжүүлдэг гэнэ.

Филантропистүүдийн тухай манайхан мэдэх биз ээ. Энэтхэг, Хятад гээд баячууд ихтэй орнуудад ийм хөдөлгөөн өрнүүлэхээр дээр өгүүлсэн Геитс, Баффэт нар үлгэрлэж уриалж байна. Монголд тийм олон баячууд бий болсон юм бол тэд яагаад буяны үйлд хандивлахгүй байна? Хүн сэтгэл байвал заавал Баффэт шиг цулайсан баян байх шаардлагагүй. Өгье гэвэл ганцаасаа гэж үг байдаг. Манай баячууд яагаад тийм санаачлага гаргаад өөрсдийнхөө ирээдүй болсон ядуу, орон гэргүй хүүхдүүдийг тэтгээд, сургуульд сургаад байж болохгүй гэж? Энэ төр засгийн царайг харвал бүтэхгүй юм шиг. Нөгөө бухын доодохыг харж үнэг турж үхнэ гэдэг шиг болох биз. Гадны шашны янз бүрийн байгууллагууд байшин сав бариад ядарсан хүмүүс, тэнэмэл хүүхдүүдийг орогнуулаад тэжээж байна. Тэдэнд өөрсдийн үзэл суртлыг түгээх сонирхол байгаа боловч хүнлэг сэтгэл гаргаж ад үзэгдсэн хувьгүй хэсгийг маань хооллож байгаад нь талархууштай. Ганц манайд тэгээд байгаа юм биш, энд Америкт ч гэсэн христийн сүмийнхэн ядуусаа хооллодог.

Мон-Ураны Наранхүүг дөрвөн хөлтэй адгуус (мэдээж 4 хөлтэй байх нь тодорхой) 500 мянган ам.доллараар авлаа гээд хялайх амархан. Харин тэр хүний толгойд Баффэтийн санааг ойлгуулахад хэцүү байж магадгүй.
Буянгийн Жагаа, энэ Наранхүү, Эрэлийн Эрдэнэбат, тэгээд л тэр уул уурхайн бизнесстэй баячууд, архины үйлдвэртэй атамануудыг уриалаад Монголын ядууст зориулсан тусгай фонд бий болгоод түүнд хандив өргөнө үү гэвэл юу гэж хэлэх бол? Тэр буянтай үйлсийнх нь төлөө тэр баячууддаа бүгд талархаж хаа явсан газар нь алга ташиж, баяр хүргэж, мэхийж байсан ч яадгийн. Гол нь тэд нарын маань ухамсар, сэтгэлгээ ямар түвшинд байнаа гэдэг л сонин байна. Ард түмнийхээ сэтгэлийг татаж, талархалыг хүлээсэн ийм үйлс хийхээсээ илүү жалга довондоо цацаж болж өгвөл гишүүн мишүүн болохоо боддог юм байна гэвэл гайхаад
байх юм алга.

Соёлтой, ардчилсан гэгдэх орнуудад эцэг эхээс хараат, балчир насны хүүхдүүдийн асуудал дээр онцгой анхаардаг. Ирээдүй үе гэдэг утгаараа. Мөн насанд хүрээгүй хүн чинь биеэ аваад явах чадваргүй эмзэг гэдэг талаас нь. Муу хэлээд байдаг Америкт орон гэргүй гуйлгачин олон боловч тэдэн дунд ганц ч хүүхэд байхгүй. Монгол улс ялгаагүй ардчилсан бөгөөд хүний эрх, хүүхдийн эрхийг хамгаалнаа гэж хэлээд элдэв байгууллага, гэрээнд гарын үсэг зураад нэгдчихсэн орон. Хүүхдийн тухайд үнэхээр юу ч хийхгүй байна. Нүдэн дээр нь охид нь биеэ үнэлээд л, хөвгүүд нь
булчингаа үнэлээд байхад л дээдэс маань тоож байгаа юм алга. Ер нь Монголчууд хүнээ байжээ гээд хэлчихэд хэтрүүлсэн болохгүй байх. Миний хүүхэд биш юм чинь надад хамаагүй гэсэн хандлагатай болж. Тэр олон траншеины хүүхдүүд, биеэ үнэлж байгаа охидын тухай бүгд мэдэх боловч үнэхээр санаа зовж (ирээдүй үеийнхээ төлөө) сэтгэл гаргаж байгаа хүн алга. Хүмүүс нь ч хувиа хичээгээд төр засгаа шаардаж байгаа юм алга. Хүүхдийн төлөө нэртэй байгууллага нь ч нэр барихаас цаашгүй. Ийм ард түмэн байгаагүй л байх даа. Одоо хүний мөс, чанар муудчихсанаас зайлахгүй. Хүний өөрийнхгүй хүүхдийн төлөө дуугардаг ард түмэн байсан гэж дуулсан юмсан.

Угаасаа бэлэг сэлт, үнэгүй юманд дуртай хүмүүс боломж олдсон дээр нь гээд л хахууль гэдгийг ёстой ууталж өгнө биз дээ? Дээдэс маань ийм сэтгэлгээтэй байхад доодсуудаа хулгай хийлээ гэх нь утгагүй юм. Хэн ч гарсан ялгаагүй. аль ч нам нь адилхан гэдэг хэллэг бол аргаа барсан амьтны үг. Хэн ч гарсан ялгаагүй иднэ, ууна гэдэг чинь би ч гарсан ялгаагүй хахууль авч, засгийн мөнгийг өөрт ашигтайгаар эргүүлж завших болно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, бид бүгд сэтгэлгээний доройтолд орчихсон бөгөөд ав адилхан гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байгаа хэрэг. Харин намайг л сонгоодохвол би идэж уухгүй, улсынхаа эрх ашгийг 1-рт тавьж та нарынхаа төлөө морь мал мэт зүтгэнэ гэж хэлж байгаа хүн бол жинхэнэ далан худалч юм байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Нөгөө Монгол эх орон гэдгээрээ бахархаж, амиа ч өгөхөөс буцахгүй тэмцдэг байсан Монголчуудын үр удам ийм арчаагүй , бэртэгчин хүмүүс болж хувирсан бололтой. Одоо юуны чинь улс орноо хөгжүүлэх вэ, би л болж байвал боллоо гэсэн хүмүүс Монголоор дүүрэн байна.

Буруу зөрүүгээ хүлээж, гэмээ засах, ичнэ энэ тэр чинь байхгүй болсон юм шиг. Илэрхий юман дээр л үгүй гээд гүрийгээд байгааг юу гэж ойлгох вэ? Машинаа голд угааж байгаад баригдчихаад л угаагаагүй гээд зүтгээд байна гээд бод доо. Монгол бөхчүүд маань Монгол эрсийн царайг тахалж байгаа сайхан хүмүүс. Харин мөнгөөр цол худалдаж авчихаад туг тойроод дэвж байхдаа юу бодож явдаг бол? Найраа гэдэг юм чинь ``уламжлал`` болчихсон болохоор миний хийсэн үйлдэл буруу юм бишээ л гэж өөрийгөө зөвтгөж явдаг байх. Дээрээс нь ``тийм юм бол байх`` гээд үзэгчид бид нь толгойг нь илээд байвал яваандаа цагаандаа
гарах биз. Найрч цол авсан бөх яаж ч ичих билээ. Ухаандаа би дарга маргадаа гайгүй юм атгуулж байгаад гавъяатад тодорхойлуулаад шагнуулахтай л адил юм шүү дээ. Элбэгээ намайг тэгсэн гэж ямар баасаа мэдэхэв дээ. Гарын үсэг зурлаа, миний энгэр цоорлоо.

Санаанд орсоноо хольж хутгаад баахан тоочлоо. Заримынх нь уур ч хүрч мэдэх байх. Санаа оноогоо хуваалцаж цаг нөхцөөх хүн байвал давай! Гол нь муугаа мэдэлцээд зогсох биш яаж тэрийгээ засаж өөрчлөх вэ гэдгийг бас хэлэлцвэл өгөөжтэй байж магад.