Хойтон жилийн наадам хол байна даа гэдэг ч наадмын сонин хуучирдаггүй ирэх жилийн наадам хүртэл яригддаг билээ. Тэр дундаа уран мэх, хурд хүчээ шавхан өрсөлддөг олон аавын хөвгүүдийн аз хийморийг сорьсон хүчит бөхийн барилдаан Монгол түмний хамгийн том баясал, цэнгэлийн манлай байдаг.

Тэгвэл жил жилийн наадмаар найраа гэгч увайгүй зүйлийн тухай яригддаг болоод удаж байна.

Монгол бөхөд дээр үеэс уламжлагдан ирсэн ёс жудаг бол нэгэнт давааны тоо нь гүйцсэн алдар цолтой ахмад бөхчүүд эр бяртай, өсч яваа залуу бөхчүүдийн урам зоригийг сэргээж, тэдний хожим хойчийн аварга, арслан, зааны зам мөрийг тэгшлэхийн тулд амлан аваад тахимаа өгч давааных нь тоог нэмж өгдөг байсан явдал юм.

Энэ сайхан жудагтай үйлдэлийг ёс бус болгон давааны наймаа болгож байгаа нь “найраа” гэгч нэгэн нэр томьёог Монгол бөхийн түүхнээ бий болгосон. Монгол бөхийн нэрийг гутааж үзэгч олныхоо урмыг хугалсан энэ увайгүй үйлдлээс болж дэлхийд гайхуулдаг соёлын үнэт өв болсон Монгол наадмын маань бөхийн барилдаан үзэгчгүй болчих вий гэсэн айдас төрж байна. Хэдийгээр МҮБХ-ныхон найраатай хатуу тэмцэж,бөхийн дүрэмд шинэчлэл хийж байгаа хэмээн ярьдаг ч нэдэр дээрээ харин ч найраа улам цэцэглэн хөгжиж байгаа нь нууц биш.

Найрааны ханш жилээс жилд нэмэгдсээр одоо бүр жирийн бидний сонсохоос толгой эргэм их тооны мөнгө яригддаг болж. Энэ жилийн хувьд начны найраа бүр 100 сая төгрөг давсан гэх. Түмнийг цэнгүүлэн баясуулдаг монгол бөхийн торгон ногоон дэвжээ одоо зөвхөн хэсэг бүлэг хүмүүсийн мөнгө угаах ногоон долларан дэвжээ болжээ гэхэд хилсдэхгүй. Ямар сайндаа л даян аварга А.Сүхбат ид барилдах эр бяр нь тэгширсэн насан дээрээ зодог тайлж бөхөө дээдлэн хүндэлдэг түмнээ гонсойлгож байхав. Аатай, бяртай, уран мэх хурц барилдаантай залуу аваргыг энэ найраа хэмээх бусармаг үйлдлээс болж зодог тайлахад сормуус нь чийгтээгүй Монгол хүн ховор байсан даа.

Даян аваргыг ид барилдаж байх үед бөх сонирхдоггүй Монгол хүн байгаагүй гэвэл нэг их хэтрүүлэг болох байх. Цэнгэлдэх тэр аяараа хүрхрэн долгиолж байх шиг санагдсан.

Тэгвэл одоо энэ найраа гэгч утгагүй наймааны сүлжээнээс болоод үзэгчдийн тоо жилээс жилд цөөрч байгаа. Үзэгч олны сэтгэлийг хөдөлгөж цөсийг хөөргөсөн уран барилдаан гарах нь ховордоод ирэхээр аргагүй биз. Тиймээс энэ илчлэгддэггүй бас эдгэрдэггүй хорт хавдар болсон найраа хэзээ Монгол бөхөөс арилж бөхөө дээдэлдэг түмэн маань цэнгэлийн манлайгаа ёсоор эдэлж баярлах цаг ирэх бол. Тэр цагт Даян аварга А.Сүхбат барилдана гэсэн дам яриа явдаг. Тэр сайхан цагийг эрчлэн өнгөрөх цаг хугацаа хэмээх эргүүлэг бидэнд, бас Даян аваргад эргүүлж хайрлах болов уу, юу л бол. Гэсэн хэдий ч ирээдүйгээ ямагт өөдрөгөөр харж явдаг Монгол түмэн найраагүй наадмаа үзэх цаг ирж л таарна. Тэр цагийн төлөө өчүүхэн ч гэсэн өөрийн бодлоо нэмэхээр шийдэж үүнийг бичиглэж суух авай.

Хамаг байр саваа барьцаанд тавьж, машин тэргээ зарж үрж байгаад ч болов найрааныхаа мөнгийг босгоод ард нь нэг цолонд хүрчихсэн байхад зарлагадсан мөнгө нь эргээд түвэггүй олддог бололтой. Алдар хүнд, мөнгө санхүүгээ зарцуулан байж “худалдаж” авсан цолны найраа орон нутаг нуга даяараа бөөн сүр дуулиантай тэмдэглэнэ дээ.

Алдар нэр нь өсч, дагаад эд баялаг нь цутган орж ирнэ. Нутгийн зөвлөлийнхэн гэж тамтаггүй баян нөхдүүдийн зөвлөлөөс хэдэн арван саяар үнэлэгдэх жийп, албан газар ивээн тэтгэгч гэсэн нэг хэсгээс байр сав бэлэглээд цаашлаад алтан нутгийн иргэд нь нэг нэг хониор мялаагаад хаясанаа хэд дахин нугалаад олоод авчихдаг юм байна. Гэсэн ч ард түмнийхээ итгэл бишрэл, хүндлэл хайрыг эрээ цээргүй хуйвалдан наймаалцах болсон Монгол бөхчүүд минь та нарын энэхэн насанд олдох өчүүхэн баялагаас ард түмний тань далай шиг цалгисан их хайр дутлаа гэж үү

Бүтэн жилийн турш хүлээсэн бөхийн хорхойтон үзэгч түмнээ ингэж хуурна гэдэг дэндүү муухай биш үү? Тэр нэр алдар, эд хөрөнгө гэдэг түр зуурын өчүүхэн бага цаг хугацааны асуудал юм шүү дээ .

Дээр нь худалдаж авсан гээд бодохоор бүр юу ч биш. Цолыг худалдаж авч болох боловч ард түмний хүндлэл хайрыг худалдаж авч болдоггүй. Жинхэнэ зуун дамнасан алдар нэрийг мөнгөөр биш эр чадлаараа гайхуулан авдаг алдарт бөхчүүдээ бодоод үзээрэй. Үнэхээрийн хүч чадлаараа авсан алдар цол үеийн үед дуурсагдан яригддаг. Тэгвэл энэ бусармаг үйлдэл хэдийнээс эхлэн эрчээ аван хөгжиж эхлэв.

Баяр наадмын тухай хуульд тавын даваанаас дээш цол олгож, дөрвийн давааг оноолтоор барилдуулах болсноор даваа бүрийг найраатай, наймаатай болгож жинхэнэ хүчээрээ цол авах бөхчүүдийг хохироосоор ирсэн.

Үндэсний бөх нас жин талбай хугацаа харгалздаггүй хүнд спортын төрөл. Багагүй хугацаанд хүч хөдөлмөрөө зарцуулаад мөнгө багатай ивээн тэтгэгчгүй зэргээс болж хүссэн цолоо авч чадаагүй олон сайн залуу бөхчүүд байгаа. Ер нь Монгол бөхийн дүрэм журамд шинэчлэл хийж сүмо бөхийн хатуу дэг жаягаас заримыг нь оруулахад яадаг юм. Зөвхөн заримаас нь шүү. Жишээ нь сүмод авсан цолоо баталж чадахгүй бол хураадаг шиг тав давсан начин цолоо баталж чадахгүй бол, аварга арслангууд дор хаяж зургаа давж чадахгүй бол цолыг нь буцаагаад хурааж авъя. Ард түмэн алдар цолыг тэдэнд харамлахгүй өгч чадсан шигээ өршөөхгүй буцаагаад авч яагаад болохгүй гэж.

Эсвэл цагаан сарын барилдаанд муу барилдвал чансаа бууруулна гэдэг ч юм уу. Даваа болгонд цол олгохоо болих хэрэгтэй. Ингэж даваа болгонд цол олгож байгаагаас болж энэ найраа улам хөгжиж байдаг гэхэд хилсдэхгүй. Мөн дөрвийн давааны оноолтыг бүр болиулаад сугалаа болгочихвол таарна. Тэртэй тэргүй аз хийморь шалгасан наадам юм чинь ядаж гомдолгүй биз дээ. Ер нь энэ талаар олон жил барилдсан аварга арслан хэн ч бай бөхөө гэсэн сэтгэлтэй л бол нэгийг бодох цаг болжээ. Өвдөг шороодолгүй байж аварга арслан ямарч цолонд хүрдэг монгол бөхийн дархлаагаа улам бүр сэргээн хөгжүүлж хатуу дэг жаягтай сумо бөхөөс авах нэгийг нь авч гээх нэгийг нь хаяхад болохгүй юу байв гэж.

Ц.Цэцэгжаргал