Нийслэл, 21 аймагт vйл ажиллагаа явуулж байгаа музейн сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалтын байдалд шалгалт хийсэн байна.

Улс, орон нутгийн музейн сан хөмрөгийн өрөө, байрны цаг уурын бичил орчин, хадгалалт хамгаалалтын өнөөгийн тvвшин хууль тогтоомжийн шаардлагыг хэрхэн хангаж байгаад хяналт шалгалт хийж, vнэлгээ дvгнэлт өгөх, илэрсэн зөрчил дутагдлыг арилгуулах, мэргэжил арга зvйн зөвлөгөөгөөр ханган, цаашид авч хэрэгжvvлэх арга хэмжээний талаар санал боловсруулж, дvгнэлт гаргахад чиглэж ажилласан гэж байна.

Шалгалтыг МХЕГ, аймаг, нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар Засгийн газрын хэрэгжvvлэгч агентлаг Соёл урлагийн хороо, аймгуудын ЗДТГ, Боловсрол соёлын газар, Онцгой байдлын хэлтсvvдтэй хамтран явууллаа. Шалгалтанд МХЕГ, НМХГ, 21 аймгийн МХГ, онцгой байдлын хэлтсийн нийт 103 улсын байцаагч, соёлын ажилтнууд оролцож, улсын 7, орон нутгийн 26 музей, байгууллагын 3, нийт 36 музей, ШУА-ийн Хэл зохиолын хvрээлэн хамрагдсан байна.

Шалгалтаар дараах зөрчил дутагдал илэрчээ.

Богд хааны ордон музей, Чойжин ламын сvм музей, Эрдэнэ зуу музей, Архангай аймгийн музейнvvдийн барилга нь тvvх, соёлын vл хөдлөх дурсгал анх сvм хийдийн зориулалтаар баригдсан бөгөөд өнөөг хvртэл цэвэр, бохир ус, дулааны төвлөрсөн шугам сvлжээнд холбогдоогvй, соёлын өвийн зvйлс олон жил зун нь халуун, өвөл нь хvйтэн нөхцөлд хадгалагдсаар ирсэн нь vзмэрийн чанарт сөргөөр нөлөөлсөн, Архангайн музейн баруун Сэмчингийн дээвэрт тагтаа vvрлэж, зvvн Сэмчингийн барилга хазайлтаас болж vзмэр байрлуулах боломжгvй болж хаагдсан, хойд Гvдэнгийн vзvvллэгийн танхим руу дээврийн ус орсон,

Дорнод аймгийн Халх гол сумын Ялалт музей байнгын халаалтгvй, барилгын хананд 4 хэсэг газарт том хэмжээний цууралт vvссэн, Завхан аймгийн музейн барилгад 1989 оноос хойш сан техникийн, өргөтгөлд нь 1959 оноос хойш дээврийн засвар хийгдээгvй, Булган аймгийн музейн vзvvллэгийн танхимын шал мөөгөнцөртсөн, Vндэсний музейн сан хөмрөг байрладаг подвальд 2007 оноос байгууллага дундын халаалтын цогц төхөөрөмж ажиллуулсан, Говь Алтай аймгийн музейн сан хөмрөгийн байранд 2010 оны 1-р сард халаалтын шугам задарч ус алдсан,

Дорноговь аймгийн Музей сургалт судалгааны төвийн барилгын дээврээс борооны ус гоожсоноос хананы будаг эмульс ховхорч мөөгөнцөр vvссэн, Театрын музей, Хөвсгөл аймгийн музейд дохиолол байхгvй, “Өдрийн шуудан” сонины газар Театрын музейн vзvvллэгийн 3 танхимыг дамжин орж, vйл ажиллагаагаа явуулж байгаа нь Соёлын тухай хуулийн 17.1, Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 15.2.2,17.1 дэхь заалтуудыг зөрчсөн гэж дvгнэжээ.

Мөн Нийслэлд vйл ажиллагаа явуулж буй музейнvvдийн 36.4 хувь нь сан хөмрөгт тохирсон өрөөгvй, дулаан, чийг хэмжигч багаж нь хуучирсан, 80 хувь нь гэрэлтvvлэг хэмжигч багажгvй, музейн удирдлагуудын 90 хувь нь дулаан, чийг хэмжигчийн өдөр бvрийн тэмдэглэгээг сар бvр хянаж, шалгадаггvй, музейнvvдийн 80 хувь нь сан хөмрөгийн өрөөний цэвэрлэгээг тогтмол хийдэггvй, 70 хувь нь музейн vзмэрийг зөөж тээвэрлэх, боож баглах зориулалттай материал,

тоног төхөөрөмжийн хангамж муу, нийт музейнvvд агааржуулагчгvй, гэмтэлтэй vзмэрийг тvр тусгаарлах өрөөгvй, хайрцаг сав хvрэлцээгvй байгаа нь Гар урлал болон урлагийн зориулалттай зvйл. Музейн vйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага” MNS: 5634-2006 Монгол улсын стандартын 12.9.6, 12.9.7, Гэгээрлийн сайдын /хуучин нэрээр/ 1999 оны 49 дvгээр тушаалаар батлагдсан “Музейн vзмэрийг хадгалж хамгаалах заавар”-ын 1.1, 2.7,4.1,4.2, “Ариун цэврийн тухай хууль”-ийн 8 дугаар зvйлийн 8.1 дэх заалтыг зөрчжээ.

Мөн Богд хааны ордон музейн контор, сан хөмрөгийн байрыг улсын төсвөөс 437,9 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар шинээр барьсан боловч аваарын гарцгvй, сан хөмрөгийн өрөөний хадгалалтын шаардлага хангахгvй, 2011 оны 5-р сард улсын комисс хvлээж авсны дараа бохирын шугамаас ус алдсан, 100 гаруй сая төгрөгийн сан хөмрөгийн өрөөний тоног төхөөрөмж худалдан авч, захиалан хийлгэсэн боловч зарим тавиур шvvгээ нь сан хөмрөгийн өрөөнд өндрөөрөө багтахгvй байгаагаас vзмэр хадгалах боломжгvй болсон нь “Гар урлал болон урлагийн зориулалттай зvйл. Музейн vйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага” MNS: 5634-2006 Монгол улсын стандартын 7.1.1, 12.9.3, 12.9.6 дахь заалтыг зөрчсөн байна.

Баян-Өлгий аймгийн музейн vзмэр хадгалах өрөөнvvдэд аймгийн Засаг даргын тамгын газрын даргын шийдвэрээр Аймгийн архив байрлаж, 1998 оноос өнөөг хvртэл тvрээсийн гэрээгvй, vнэ төлбөргvй ашиглан vйл ажиллагаа явуулж байгаа, 2004 оноос өнөөдрийг хvртэл Хэвлэх vйлдвэрийн агуулах болгон ашигласан, Архангай аймгийн музей vзмэрээ vндсэн, туслах ангилалд хамруулаагvй, тоосжилт хуурайшилтаас хамгаалсан энгийн арга хэмжээг авдаггvй, ихэнх музейнvvд аюулгvй байдлыг хангаж ажиллаагvй нь Соёлын тухай хуулийн 20.2, Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 15.2.2, 17.1, Гар урлал болон урлагийн зориулалттай зvйл. Музейн vйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага” MNS: 5634-2006 Монгол улсын стандартын 12.9.10 дахь заалтуудыг,

Орон нутгийн музейнvvдэд чийгшилт, гэрэлтvvлэг хэмжилтийн хэрэгсэл ба чийгшvvлэх, агааржуулах төхөөрөмж байхгvй, сан хөмрөгийн өрөөний тvлхvvрийг стандартын дагуу хадгалаагvй, агаарын харьцангуй чийгшилт стандарт хэмжээнээс их, дулаан, чийг хэмжилтийг байнга хийж тэмдэглэл хөтөлдөггvй, vзмэр зөөж тээвэрлэх зориулалтын тоног төхөөрөмж,

хадгалах хайрцаг сав, баглаа боодол хvрэлцээ муу, өдөр тутмын угаалга цэвэрлэгээндээ халдваргvйтгэлийн бодис хэрэглэж хэвшээгvй байгаа нь Гар урлал болон урлагийн зориулалттай зvйлс. Музейн vйл ажиллагаанд тавих шаардлага MNS5634:2006 стандартын 12.4.5,12.9.6-р заалтыг, Гэгээрлийн сайдын /хуучин нэрээр/ 1999 оны 49 тоот тушаалаар батлагдсан “Музейн vзмэрийг хадгалж хамгаалах заавар”-ын 2.7-ийн “а”, ”и, 4.1-ийн ”и” заалтыг,

Музейнvvд Гамшгаас хамгаалах тухай хуулийн 27.28 дугаар зvйл, Галын аюулгvй байдлын тухай хуулийн 15.16 дугаар зvйлvvдийг судлан хэрэгжvvлж өдөр тутмын vйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгохгvй байгаа нь Галын аюулгvй байдлын тухай хуулийн 5.3 дахь заалт, цахилгаан угсралт, ашиглалтын дvрэм болон цахилгаан техникийн ажил БНБД 30-01-04 –ын норм стандартын заалтуудыг, ихэнх музейнvvд гал тvймэр, гэнэтийн ослын vед хvний амь бие, эд хөрөнгийг аврах зам гарцыг заасан зураг схемийг байрны давхар бvрд стандартын дагуу хийж байрлуулаагvй байгаа нь Галын аюулгvй байдлын тухай хуулийн 16.1.3-р заалтуудыг тус тус зөрчсөн байна.

Говь Алтай аймгийн музей 2011 оны 03-р сарын 13-ны шөнө гэнэтийн халдлагад өртөж, гэрлийн ерөнхий шугамыг таслан, сан хөмрөгийн 2, vзмэрийн танхимын 2 хаалга, 1 цонхыг эвдэж, снм хөмрөгийн нэг өрөөний бvх сейфийг нээсэн, харуулыг хvлж, бурхан багшийн цутгамал гуулин бурхан хулгайлсан хэрэг гарсныг цагдаагийн байгууллага шалгаж байна.

Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумын Бургастайн амны хадан агуйгаас олдсон ХII-XIV зууны vеийн эртний Монгол язгууртан гаралтай эмэгтэй хvний занданшсан шарил, хоргой дээл зэрэг 11 төрлийн vзмэрийг ШУА-ийн Археологийн хvрээлэнд сэргээн засварлагдаж байх vед нь БСШУЯ авч, 2009 оны 2 дугаар сард АНУ-д vзэсгэлэнд гаргаснаас хойш өнөөг хvртэл ирээгvй, энэхvv vзмэрvvд хэдий хугацаатай гарсан талаар байгуулсан гэрээ, тайлан Аймгийн Музей сургалт сурталчилгааны судалгааны төвд байхгvй байна.

ШУА-ийн Хэл зохиолын хvрээлэнгээс 1990 онд Соёл, урлаг судлалын хvрээлэнд шилжvvлсэн соронзон бичлэгийн хальс, эрдэм шинжилгээний ажлын тайлангууд тус хvрээлэнгийн санхvvгийн баримтад тусгагдаагvй, архивт нь байхгvй байна.

Шалгалт хийсэн улсын байцаагчид 32 танилцуулга бичиж, дvнг аймаг, нийслэлийн МХГ-ын даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцvvлэн, шалгалтанд хамрагдсан музейн удирдлагуудад давхардсан тоогоор 31 албан шаардлага, аймаг, нийслэлийн ЗДТГ, Засаг дарга нарт музейн сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалтын тухай 26 дvгнэлт хvргvvлжээ.

Улс, орон нутгийн музейнvvдийн 70 гаруй хувь нь зориулалтын байргvй, нийт музейн сан хөмрөгийн өрөө хvрэлцээгvй, агааржуулалтын систем, чийг, дулаан хэмжих, тохируулах багаж хэрэгсэлгvй, мэргэжлийн сэргээн засварлагч, vзмэр арчлан хамгаалах ажилтан байхгvй, сан хөмрөгийн болон удирдах ажилтны музейн ажлын мэдлэг дутмаг, байгууллагын дотоод хяналт, ажлын хариуцлага сул, соёлын өвийг хадгалж хамгаалахад зарцуулах хөрөнгө санхvvгийн нөөц хомс байгаагаас музейн vзмэр хадгалах горим алдагдаж, улс орон, ард тvмний оршин тогтнохуйн баталгаа болсон монголын тvvх, соёлын дахин давтагдашгvй vнэт зvйлс, тvvхэн баримтууд муудаж устах аюул нvvрлээд байгаа нь энэхvv шалгалт болон музейн сан хөмрөгийн 2007-2008 оны улсын тооллогын дvнгээс тодорхой харагдаж байгаа аж.

Музейн сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалтын талаарх хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэнд хийсэн шалгалтанд хамрагдсан 36 музейн 2 буюу 5.6 % нь “ Хангалттай”, 5 буюу 13.9% нь “Шаардлагын тvвшинд”, 12 буюу 33.3% нь “Сайжруулах шаардлагатай”, 17 буюу 47.2% нь “Хангалтгvй” vнэлэгдлээ. Өөрөөр хэлбэл соёлын өвийн сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалтын нөхцөл улс, орон нутгийн музейн 80 гаруй хувьд нь “Шаардлага хангахгvй“ байна. Музейн сан хөмрөг, vзvvллэгийн өрөө байрны аюулгvй байдлын тvвшинг шалгахад нийт музейн 60 хувь нь “Хангалтгvй” байна.

Монгол улсын хэмжээнд Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 15.2.2, 19.1, 21.1,“Гар урлал болон урлагийн зориулалттай зvйл. Музейн vйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага” MNS: 5634-2006. Монгол улсын стандартын 12.9 “Сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалт”, Гэгээрлийн сайдын /хуучин нэрээр/ 1999 оны 49 дvгээр тушаалаар баталсан “Музейн vзмэр хадгалж хамгаалах заавар”-ийн хэрэгжилт “ Хангалтгvй” байна.

Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 17.1 дэхь заалтын дагуу орон нутгийн музейн сан хөмрөгийн хадгалалт хамгаалалтад хяналт тавих vvргээ Дорнод, Дорноговь, Сvхбаатар, Төв, Хэнтий, Дархан-Уул, Дундговь, Өвөрхангай, Өмнөговь, Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Говьсvмбэр аймгийн Засаг дарга “Хангалттай”, Нийслэлийн болон Архангай, Булган, Орхон аймгийн Засаг дарга “Хангалтгvй” биелvvлж, Баян-Өлгий, Баянхонгор, Завхан, Ховд, Говь-Алтай, Увс аймгийн Засаг дарга нар “Хэрэгжvvлэхгvй” байна. Нийт аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нар музейн удирдлагыг томилохдоо Соёлын тухай хуулийн 15.2 “аймаг, нийслэлийн соёлын байгууллагын дарга, захирлыг соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай зөвшилцөн” томилж, чөлөөлж байх тухай хуулийн заалтыг “Хэрэгжvvлэхгvй” байна.

Музейн vзмэрvvдийг өдөр тутам арчлан тордох, сэлбэн засах, анхан шатны сэргээн засварлалт хийх ажилд зарцуулах хөрөнгө санхvvгийн боломж, мэргэжлийн боловсон хvчин байхгvй байгаа нь хойч vедээ уламжлуулан vлдээж өнө мөнх хадгалах учиртай тvvх, соёлын дурсгалуудын хадгалалт хамгаалалтад сөрөг нөлөө vзvvлж буй гол хvчин зvйлийн нэг мөн. Иймд Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 17.1,19.1, 21.1, 10.5, Соёлын тухай хуулийн 13.1.4 дэхь заалтуудыг vндэслэн БСШУЯ-ны харьяа Соёлын өвийн төвийг өргөтгөж,

Музейн vзмэр, Тvvх, соёлын vл хөдлөх дурсгал, Сvм хийд сэргээн засварлах, Музей, vзэсгэлэнгийн vзvvллэг дэглэлт, vзмэрийг зөөж тээвэрлэх болон Соёлын өвийн материал, тоног төхөөрөмж, техник хэрэгслийн хангамжийн асуудлуудыг дагнан эрхэлдэг нэгж бvхий бvтэцтэй, улсын vйлдвэрийн статустай Монгол Улсын Соёлын өвийг сэргээн засварлах vндэсний төвийг байгуулж, улсын хэмжээнд соёлын өвийг сэлбэн засах, сэргээн засварлах мэргэжил арга зvйн удирдлагаар хангах, мэргэжлийн боловсон хvчнийг бэлтгэх, мэргэшvvлэх зайлшгvй шаардлага тулгарч байна.

БСШУЯ музейн салбарын эрх зvйн орчинг бvрдvvлэх талаар Соёлын тухай хуулийн 13.2 “хууль тогтоомжийн хvрээнд тvvнийг хэрэгжvvлэх зорилгоор соёлын vйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх дvрэм, журмыг батлан гаргах” vvргээ “Хангалтгvй“ биелvvлж ирсэн, цаашид музейг мэргэжлийн боловсон хvчнээр хангах, тэднийг мэргэшvvлэх, давтан бэлтгэх сургалтын тогтолцоо бий болгох, соёлын өвийг хамгаалах чиглэлээр зарцуулж байгаа хөрөнгө мөнгөний vр ашгийг дээшлvvлэх, тендерийн шалгаруулалт, гvйцэтгэлд нь хяналт тавих, соёлын өв гэмтээж, vрэгдvvлсэн буруутай этгээдэд тооцох хариуцлагыг чангатгах, музейн удирдлагыг томилохдоо Төрийн албаны зөвлөлийн 2003 оны 13-р тогтоолоор баталсан “Төсвийн байгууллагын ерөнхий менежерийн vvрэг гvйцэтгэх даргыг сонгон шалгаруулах журам”-ыг хэрэгжvvлж ажиллах цаг болсон.

Музейн удирдлагууд Гамшгаас хамгаалах тухай, Галын аюулгvй байдлын тухай Ариун цэврийн тухай хуулийг vйл ажиллагаанд мөрдлөг болгож, музейн аюулгvй байдлыг бvрэн хангаж ажиллах шаардлагатай байна.

Цаашид Монгол улсын тvvх, соёлын өвийг хадгалж хамгаалан хойч vедээ өвлvvлэх vvрэгтэй музейнvvдийг зориулалтын байраар хангах асуудлыг vндэсний хөтөлбөр боловсруулан vе шаттай хэрэгжvvлэх, улс, орон нутгийн музейн сан хөмрөгийг зориулалтын тоног төхөөрөмжөөр хангах, vзмэр арчлан хамгаалах, сэлбэн засах, сэргээн засварлах, дохиолол хяналтын системийг сэлбэн шинэчлэхэд зарцуулах хөрөнгийг музейн жил бvрийн төсөвт тусгах, музейн сан хөмрөгийн 2012 оны улсын тооллогын бэлтгэл ажлыг эртнээс хангахад анхаарч 2012 оны улсын тооллогод хувийн музей, салбарын музей, эрдэм шинжилгээний байгууллагын музейн сан хөмрөгийг хамруулах шаардлагатай байгааг шалгалтын дvн харуулж байна.