хувьсгалын 90 жил гээд олон түүхт ой давхацсан Монгол түмний их баяр наадам өндөрлөх тийшээ ханджээ. Монгол түмний түүхт их баяр нар хур тэгширсэн сайхан болж, наадамчин олон сэтгэл өөдрөг байна. Хүчит бөхийн дэвжээнээс шинэ аварга, олон шинэ цолтон төрсөн бол хурдан морьдынх нь уралдаан ч шударга сайхан болж, хурдан морио наадамд сойсон эгэл ардын минь хурдан хүлгүүд алтан жолоогоо өргөсөн билээ. Ингээд та бүхэндээ 7 сарын 10,11,12-нд уралдсан 6 насны хурдан хүлгийн айргийн таван морины тоймыг хүргье.
1. Хязаалан нас:
1. Увс аймгийн Зүүнговь сумын уяач Б.Далайгийн Халтар зүсмийн эрдэнэ тамгатай морийг 10 настай 405 дугаартай Г.Чүлтэмсүрэн хүү унаж түрүү магнайд хурдалсан.
2. Өвөрхангай аймгийн Богд сумын уяач Д.Одгэрэлийн Од хүрэн зүсмийн чандмань тамгатай морийг 12 настай 308 дугаартай У.Өлзийдүүрэн хүү унаж аман хүзүүдлээ.
3. Ховдын Дарви сумын уяач Монгол Улсын Манлай уяач Б.Мөнхтөрийн Хээр буурал зүсмийн саран тамгатай морийг 10 настай 878 дугаартай О.Отгонбаяр унаж айргын гуравт орсон.
4. Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын уяач С.Ганболдын Хонгор зүсмийн сар нар тамгатай морийг 9 настай 545 дугаартай М.Базаррагчаа хүү унаж айргийн дөрөвт ирлээ.
5. Төв аймгийн Баянцагаан сумын уяач М.Энхбатын Цавьдар зүсмийн монгол Б тамгатай морийг 11 настай 078 дугаартай Б.Мөнхтулга хүү унаж айргийн тавд хурдаллаа.
6. Завхан аймгийн алдарт уяач Д.Дагвадоржийн Хул зүсмийн буйл тамгатай хязааланг 10настай 655 дугаартай Ж.Будрагчаа хүү унаж зургаад оржээ.
7. Улаанбаатарын харьяат уяач Ч.Хишигбаатарын Хул зүсмийн хас тамгатай морийг 13 настай, 517 дугаартай Бат-Эрдэнэ унаж долоод хурдаллаа.
8. Төв аймгийн Баянжаргалан сумын уяач Б.Саранхүүгийн Бор алаг морийг 11 настай, 440 дугаартай Д.Баярхүү унаж наймд хурдалсан.
9. Сүхбаатар аймгийн Асгат сумын уяач Ж.Баярсайханы Хүрэн зүсмийн монгол Б тамгатай морийг 13 настай, 310 дугаартай Э.Гантулга унаж есдүгээр байрт орж ирлээ.
10. Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат Даян аварга А.Сүхбатын Дүүрэн хул зүсмийн морийг Б.Сүхбат унаж 10 дугаар байрт хурдаллаа.
2. Шүдлэн нас: Үндэсний их баяр наадмын шүдлэн насны шандаст хүлгүүдийн уралдаанд нийт 318 хурдан хүлэг бүртгүүлснээс 271 шүдлэн уралдсан. 2 хүүхэд мориноосоо унасан. Эндсэн морь байхгүй.
1.   Энэ жилийн түрүү хурдаар Ховд аймгийн Мөнххайрхан сумын уяач Ш.Адьшаагийн хонгор шүдлэнг 13 настай Т.Мягмарсүрэн хүү унаж хурдлуулсан байна.
2.   Аман хүзүүнд Өвөрхангай аймгийн Баянгол сумын уяач Ц.Болдын шарга шүдлэнг 13 настай Б.Мөнх-Эрдэнэ хүү унажээ.
3.   Айргийн гуравт Төв аймгийн Батсүмбэр сумын уяач Лувсанбалдангийн зээрд шүдлэнг А.Эрхэмбаяр хүү унаж хурдлуулсан байна.
4.   Дөрөвт Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын уяач Д.Баяраагийн хүрэн шүдлэн хурдалсан. Унаач 14 настай Тэмүүжин хүү байсан.
5.   Харин айргийн тавд Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын уяач Б.Даваадоржийн хар шүдлэн 9 настай Өнөболд хэмээх унаач хүүхэдтэйгээр хурдалж унасан хүүхэд уясан эзэн, хурсан олноо баясгасан. Харин үүний араас уяач Санжаасүрэнгийн хүрэн, Даваахүүгийн хонгор, Цэгмидийн бор, Отгонбаатарын хээр шүдлэн хурдалсан юм.
3. Азарга: Ардын хувьсгалын 90 жилийн үндэсний их баяр наадмын хурдан азарганы уралдаанд 380 гаруй азарга бүртгүүлснээс 355 азарга гарааны зурхайгаас гарж уралдсан.
1.   Энэ жилийн наадмын азарганы уралдааны түрүү хурдаар Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын уяач Ч.Хүсэлтзэлийн зээрд азарга хурдалсан. Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын ААУяач Ө.Шинэтулгын уясан Хүсэлзулын зээрд. Зээрд азарга нь өнөө жил Мөнххаанд болсон Сүхбаатар аймгийн баруун бүсд түрүүлж байсан билээ
2.   Аман хүзүүнд Дундговь аймгийн Өлзийт сумын харьяат “Мон-Уран” компаний захирал Б.Наранхүүгийн хээр азарга хурдалжээ.
3.   Харин айргийн гуравт Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын харьяат УИХ-н гишүүн Ч.Улааны зээрд азарга,
4.   Дөрөвт Төв аймгийн Өндөр ширээт сумын харьяат А.Отгонбаярын хилэн хар азарга хурдалсан. Энэ азарга нь “Их хурд” наадамд оролцож айргийн тавд хурдалсан хурдан хүлэг билээ.
5.   Айргийн тавд өнгөрсөн жилийн түрүү хурд Төв аймгийн Баян сумын харьяат Х.Цогтсайханы сүмбэн зээрд азарга орлоо. Хурдан азаргын 10-т Хөвсгөл аймгийн Тариалан сумын харьяат Доржпүрэвийн Батхуягийн халиун азарга хурдалж нутгийн олноо баясгалаа.
4. Их нас: Энэ жилийн наадамд нийт 582 их насны морьд бүртгүүлснээс 555 их насны гарааны зурхайгаас гарч уралдсан байна. Их насны морьдын уралдаанд нийт 4 хүүхэд мориноосоо унасан бөгөөд хөнгөн гэмтсэн гэж эмч мэргэжилтнүүд мэдэгдсэн юм.
1.   Энэ жилийн наадмын их насны түрүү магнайд Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын Б.Өнөрбаянгийн халтар зүсмийн хурдан хүлэг орсон. Энэ морийг Төв аймгийн Алтанбулаг сумын залуу уяач Б.Батхүү уясан байна. Хурдан хүлгийг 12 настай Ц.Дэлгэрсайхан хэмээх хүү унажээ.
2.   Аман хүзүүнд Төв аймгийн Сэргэлэн сумын А.Төгсцогтын ухаа хонгор хурдалсан.
3.   Төв аймгийн Баян-Өнжүүл сумын Монгол улсын манлай уяач Ц.Батбадрахын ухаа халзан. Энэхүү хурдан хүлгийг Р.Дугарванчиг хэмээх хүү унаж хурдалсан байна.
4.   Дөрөвт Өвөрхангай аймгийнУянга сумын Ч.Бямбасүрэнгийн хээр морь давхисан. Энэ морийг 11 настай Б.Нацагдорж хэмээх хүү унажээ.
5.   Айргийн тавд Төв аймгийн Баянцогт сумын уяач Монгол улсын тод манлай уяач С.Ганхуягын бор морь хурдалсан.
5. Соёолон: Энэ жилийн соёолон насны уралдаанд 398 хурдан хүлэг бүртгүүлснээс 310 нь гарааны зурхайгаас гарч уралдсан.
1.   Өвөрхангай аймгийн Н.Ижилбаярын бор соёолон түрүүлсэн. Энэ бор соёолон нь өнгөрсөн жил Говийн бүсийн даншиг наадамд аман хүзүүдэж байсан хурдан хүлэг юм. Энэ морийг 16 настай Э.Мөнхжаргал хүү унаж хурдлуулжээ.
2.   Өвөрхангай аймгийн Сант сумын уяач Сэрсэнгийн Ганболдын хурдан зээрд соёолон аман хүзүүдсэн. Мөн энэ хүлэг өнгөрсөн жил Булган аймагт болсон Хангайн бүсийн уралдаанд аман хүзүүнд уралдаж байсан. Энэ соёолонг Өнөболд хэмээх хүү унаж торгон жолоо өргөжээ.
3.   Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул сумын уяач Ганболдын хул айргийн гуравт хурдалсан. Морийг 11 настай Б.Хулан хэмээх эмэгтэй хүүхэд унаж хурдлуулсан байна.
4.   Ховд аймгийн Алтай сумын уяач "Торгоны зам"-ын Ц.Гантөмөрийн хомоол хүрэн айргийн дөрөвт хурдалсан. Энэ морь бүсийн наадмуудад мөн дээгүүрт давхидаг хурдан хүлэг юм. Морийг Вангүр хэмээх хүү унажээ.
5.   Айргийн тавд Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын ААУяач Ө.Шинэтулгын уясан Дундговь аймгийн Адаацаг сумын Б.Хадбаатарын шарга үрээ хурдалсан. Морийг Д.Үүрийнцолмон хэмээх хүү унаж төрийнхөө наадамд тоосоо өргөжээ.
6. Даага: Ардын хувьсгалын 90 жилийн үндэсний их баяр наадмаар нутаг нутгаас ирсэн хурдан 262 дааганаас 198 даага гарааны зурхайгаас гарч хурдалсан. Уралдаанд 7 хүүхэд мориноосоо унасан ч гэмтэж бэртээгүй, эндсэн морь байхгүй.
1.   Архангай аймгийн Их тамир сумын уяач Г.Тэмүүлэнгийн халтар даага хурдалсан. Энэ даага нь амгалан төрийн хурдан ажнай хэмээн алдаршсан алдарт шарга азарганы төл бөгөөд төрийн их наадамд 12 настай Мөнх-Эрдэнэ унаж хурдалжээ.
2.   Аман хүзүүнд Булган аймгийн Гурван булаг сумын Б.Хишигжаргалын шарга даага орсон. Энэ даагыг 11 настай Б.Эрдэнэбилэг хүү унажээ.
3.   Гураврт Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын уяач Ц.Октъябрын хүрэн даага 12 настай Г.Мөнх-Эрдэнэ хүү унажээ.
4.   Дөрөвт Дорнод аймгийн Баян-Уул сумын уяач Э.Энхтулгын хүрэн даага, 11 настай Ганцог хүү унасан байна.
5.   Айргийн тавд Сүхбаатар аймгийн Халзан сумын уяач “Хан-Эрдэнэ” компаний О.Амарсайханы зээрд даага хурдалжээ. Энэ даагыг 12 настай Тэмүүжин хүү унасан байна.
Хурдан морины уралдааны хамгийн отгон нас дааганы уралдаанд энэ жилийн баян ходоод ирэх жилийн түрүү магнай хэмээн хамгийн сүүлд орсон даагыг цоллодог билээ. Энэ хүлгээр Улаанбаатар хотын Партизаны М.Билгээгийн хул даага шалгарч баян ходоодын цолыг дуудуулсан юм.
Монгол түмний их баярын цэнгэлийн манлай болсон хурдан хүлгүүд төрийнхөө наадамд цолоо дуудуулж, алтан жолоо өргөсөн сайхан наадам болж дүнгээ гаргасан. Энэ жилийн наадмыг зохион байгуулах хорооноос эрлийз адууг тусд нь уралдуудах шийдвэр гаргасан нь жинхэнэ шударга наадам боллоо гэж наадамчин олон сэтгэл хангалуун байсан. Мөн наадмын хурдан морины түрүүг хөдөө орон нутгийн уяачид авч байсан нь жинхэнэ монгол ард түмний наадам боллоо хэмээн олон хүн баяртай байлаа. Дараа жилийн наадам хол байгаа ч дахин Монгол түмэн маань хурдан мориныхоо тоосонд хийморио сэргээж мянга мянган жил наадамлах буй заа.