Эрхэм Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж бараг л дэлбэртлээ уурлаж гэнэ. Хамгийн аймаар нь төрийн тэргүүний тэр уур бухимдал УИХ дахь АН-ын бүлгийг ард нийтийн санал асуулгаас татгалзахад хүргэлээ. АН-ынхан Ардын намыг Удирдах зөвлөлийнхөө үгэнд орлоо хэмээн буруутгаад л байсан. Гэтэл өөрсдөө намаасаа түдгэлзсэн Ц.Элбэгдоржийн үгэнд орж, бүр бүлгээрээ хэлэлцэн шийдвэрлэсэн байр сууриасаа ухарсан шившигт явдлын эзэд болцгоолоо. АН-ыг Н.Алтанхуяг удирддаг юм уу, Ц.Элбэгдорж залуурддаг уу гэсэн асуулт ч зүй ёсоор урган гарав.

Уг нь Ерөнхийлөгч намаасаа түдгэлзсэн учир зөвхөн ард түмний эрх ашиг, эв нэгдлийг хамгаалах үүрэгтэй. Тийм ч учраас аливаа улс төрийн намын дотоод хэрэгт хутгалдаж болохгүй. УИХ-ын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох бүр ч хориотой. Гэвч оролцохгүй юм, хийхгүй зүйлгүй Төрийн тэргүүн маань АН-ынхнаа бодлогыг зааж заавардаж, зөвшилцөж явсан намуудын үйл ажиллагааг дахин гацаав бололтой. өчигдөр уг нь намууд ард нийтийн санал асуулга явуулах саналын томьёоллоо нэг мөр цэгцлэх гэж хэрэндээ "завгүй" байцгаав. Гэтэл Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж зөвшилцөх ажлын хэсгийг ахалж буй намын бүлгүүдийн дарга нарыг дуудан, "юун ард нийтийн санал асуулга" гэх ухааны юм хэлсэн байна.

Ингээд ч энэ өдөр ээлжит хуралдаанаа хийсэн АН-ын бүлэг ард нийтийн санал асуулгаас ухарч, мажоритар, пропорциональ эн тэнцүү 38:38 гэсэн хувилбарыг санал болгох шийдвэр гаргасан байна. өглөөнөөс хуралдаж, завсарлаад үдээс хойш эргэж хуралдсан хуралдааныхаа шийдвэрийн талаар мэдээлэл хийнэ гэж цаг зарлан сэтгүүлчдийг хүлээлгэсэн ч Ч.Сайханбилэг дарга ялих, ялихгүй шалтгаан хэлээд бултчихав. үнэндээ ам бардам амлалтаасаа буцсан шийдвэрээ хэвлэл мэдээллийнхэд танилцуулах амаргүй байсан байж таарна. Дөнгөж өнгөрөгч баасан гаригт сонгуулийн тогтолцооны асуудлаар ард нийтийн санал асуулга явуулах тухай Монгол Ардын Намын бүлгээс гаргасан саналыг АН-ын бүлгийн гишүүд дэмжсэн болохыг хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байсан учраас эрх биш ичсэн байлгүй.

Тэрбээр бүр үндсэн хуульд нэмэлт оруулах асуудлыг санал асуулгад ямар томъёоллоор багтаах талаар ажлын хэсэг байгуулсныг дуулгаад санал асуулга явуулах өдөр судрыг нь хүртэл зарлачихсан юм чинь. Уг нь өчигдрийн хувьд мэдээлэл хийхэд хэвлэл мэдээллийнхэн хэтэрхий цөөн байна гэж чамлаж маяглахын оронд хэдхэн хүн байгаа дээр нь сэмхэн хийчихээд арилж өгсөн бол аштай юу гэж бодмоор. Тэгээд ч зовлонгийн түргэн, жаргалын удаан нь дээр гэдэг байх аа. Гэхдээ эргэж учрахгүй нүүр биш, амлалтаасаа буцсан ичгэвтэр мэдээг ичсэн ч ичээгүй юм шиг мэдээлэх үүрэг хаашдаа л Ч.Сайханбилэг даргаас зайлахгүй хойно нэг хоног ч гэсэн олны хараал идэхгүй байхыг илүүд үзсэн ньтэр биз.

Танихгүй бурхнаас таньдаг чөтгөр дээр

УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг шинэчлэх ажил байнгын ажиллагаатай парламентын үйл ажиллагааг бүхэлд нь зогсоож чадлаа. УИХ дахь намын бүлгүүд тогтолцооны хувьд холимог хэмээн дуу нэгтгэсний дараа чухам ямар холимог байх вэ гэсэн асуудлаар аль алиных нь зарчмын байр суурь тодорхой болж ирмэгц хоёр тийш харчихсан. УИХ-ын сонгуулийн хуулийн зарим заалтаар зөвшилцөлд хүрч чадаагүй гэх шалтгаар АН-ын бүлэг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн болон байнгын хороодын гэхчилэн бүхий л үйл ажиллагааг "завсарлага" гэсэн боловсон нэрээр хоёр долоо хоногийн хугацаанд гацаагаад буй. Аав ээждээ тунирхан эрхлэхдээ түрүүлгээ харан чарлаад хэвтчихдэг эрх хүүхэд шиг АН-ынхан дургүйгээ хүрэхээр нэг бус удаа ингэж аашлаад амташчихсан хүмүүс.

Сонгуулийн тогтолцооны тухайд Монгол Ардын Намын дэвшүүлсэн хувилбар бол УИХ-ын гишүүдийн олонхи буюу 52 гишүүнийг хуучин хэрэглэж ирсэн зарчим буюу нэр дэвшигч хувь хүнийг сонгож итгэл хүлээлгэх санал байсан. Харин үүнээс тэс эсрэг хувилбарыг АН дэвшүүлсэн. Тэр нь пропорциональ давамгайлсан 26:50 гэсэн хувилбар. Энэ нь УИХ-ын гишүүдийн олонхи буюу 50 нь намын нэрсийн жагсаалтаар сонгогдоно гэсэн үг. өөрөөр хэлбэл, сонгогчид саналын хуудсан дээр улстөрийн намын нэрийг дугуйлж, харин намын дарга нь намд ирсэн саналаа хувь танцүүлэн хэйбугайг УИХ-д оруулахаа шийдэх хувилбар. Уг нь танихгүй бурханаас таньдаг чөтгөр дээр гэдэг дээ. Хэн гээч ямар эрхэм УИХ-д суухыг мэдэлгүйгээр улстөрийн нам сонгох, барин тавин мэдэж байгаа хүнийг элч төлөөлөгч хэмээн итгэл хүлээлгэхийн хооронд асар том ялгаа бий. Тэгээд ч манайд улстөрийн намууд бүрэн төлөвшөөгүй байгаа энэ цаг үед пропорциональ тогтолцоогоор улс төрийн намд шууд итгэл хүлээлгэх нь дэндүү эрсдэлтэй.

Учир нь иргэд сонгогчдоор дамжуулан улс орны нийтлэг эрх ашгийн төлөө үйлчлэхээс илүүтэй намын даргыг долдойлсон, түүнийг тойрон хүрээлэгчид парламентыг дүүргэх магадлал дэндүү өндөр болж байгаа юм. Мэдээж намын даргад тал засах анхны бөгөөд зайлшгүй хүчин зүйл нь мөнгө байх нь ойлгомжтои. Энэ ч утгаараа улстөрийн намын даргыг мөнгө тойрон бүжиж, түүгээр тоглодог эрхмүүдийн эрх ашиг төрд шургалаад зогсохгүй бүрэн нөлөөгөө тогтоох нь юу ч биш болж хувирна. АН-д хөрөнгөтөн, толгой баячууд олон байдгийг ч хэлэх үү пропорциональ давамгайлсан тогтолцооны үед мөнгө ханхалсан ашиг сонирхол ёстой даравч дардайх биз. Гэхдээ аз ч гэх үү, эз ч гэх үү УИХ-ын үйл ажиллагаа хаашаа ч үгүй гацаж орхилоо. Улстөрийн намууд байр суурьтаа үнэхээр үнэнч зогслоо.

Сонгуулийн шинэчлэлээс ухарсан хүчин ард түмнээсээ асууж зүрхлэх үү

Ийнхүү намууд эв зүйгээ олж ядан зөвшилцөх явцад Монгол Ардын Нам мажоритар давамгайлсан 52:24 хувилбарыг санал болгосныхоо төлөө сонгуулийн шинэчлэлээс ухарсан нэр зүүв. Гэхдээ Монгол Ардын Нам АН-д үгүй гэж хэлж боломгүй санал тавьсан нь ард нийтийн санал асуулга байлаа. Уг нь УИХ-д олонхи Монгол Ардын Нам олонхийн сүрийг үзүүлэн асуудлыг шийдээд явж болох л байсан. Харин ч Ардын Нам ард түмнээсээ асууж, хайнаа хагалья гэсэн. Хоёр нам уг асуудлаар сүүлийн гурван жилийн турш ярьж, эцэстээ зөвшилцөх ажлын хэсэг гаргаад ч хэл амаа ололцоогүй, тэгээд дараагийн сонгууль дөхсөн нөхцөлд Монгол Ардын Намынхан ард түмнээсээ асууя гэв. Төрийн эрх барих дээд байгууллагын гишүүдээ яаж сонгомоор байна гэдгийг ард түмнээсээ асуух нь зүйтэй гэж үзсэн юм. "Монгол Улсад засгийн бүх эрх мэдэл түмний мэдэлд байна" гэсэн үндсэн хуулийн тунхаглалын ч гэж ойлгогдох заалтыг биелүүлж, асуудлыг дан ганц УИХ-ын шийдлийг харах учиргүй гэж УИХ дахь Монгол Ардын Намын бүлэг, Удирдах зөвлөл шийдвэрлэсэн хэрэг. Энэ нь эрх баригч хоёр намын дээр ард түмэн бий гэдгийг сүүлийн жилүүдэд анх удаа сануулсан хэрэг болов. Дэлхий нийтийн анхааралд өртсөн нэн эгзэгтэй цаг үед ард түмэн сонгох эрхээ яаж хэрэгжүүлэхээ өөрсдөө шийдэг, нам төлөвшсөн гэж үзвэл намаа сонгог, эх орноосоо элэг буруулахгүй хүн гэж таньж чадвал хүнээ сонгог гэж үзсэн учраас ард түмнээсээ асуухаар шийдсэн юм.

Хэдийгээр эл саналыг хэн хэн нь дэмжээд байгаа энэ үед хэн анх санаачилсан нь тэгтлээ чухал биш байж болох ч нэгэнт нууцлагдахаа өнгөрөөд буй зарим нэг хардлагын эргэлзээг тайлсан нь ач холбогдолтой. өөрөөр хэлбэл, 2008 оны долдугаар сарын 1-ний эмгэнэлийг давтахгүйн тулд, түүнээс сэргийлж сонгуулийн хуулиа ард нийтийн оролцоотойгоор чамбай гаргах ёстой гэж зарчмын шийдэлд хүрсэн. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдгийн адилаар ард нийтээрээ хэлэлцэн ирэх сонгуулиа шударга сайхан явуулахаар эрмэлзсэн хэрэг. үнэндээ сонгуулийн шинэчлэлээс ухарсан улстөрийн хүчин ард түмнээсээ асууя гэж зориглож амжих уу.

Харамсалтай нь АН амлалтаасаа буцлаа. Ард түмний сонголт өөрсдөд нь ашиггүй мэргэн байх вий гэж хулчийлаа. АН-ын бүлгийн гишүүд арчаагүй зан гарган, ард түмнээсээ хулчийж, нүүр бурууллаа. Тэд ард түмнээс санал асуулгүйгээр тохиролцохоор санаа шулууджээ. Ц.Элбэгдорж МАХН гэх нэрийг Н.Энхбаяртай үгсэн хуйвалдаж бүртгүүлчихээд хэл амнаас дайжин айлчлал нэрээр ээлжит зугаалгадаа мордсон. Гэтэл эргэж ирэнгүүтээ элдэвт хутгалдах нь тэр. Ард түмэнтэйгээ амь нэг байна гэж уйлан дуулан гарч ирсэн төрийн тэргүүн түмнээсээ ийн нүүр бурууллаа. өөрийн сонгогдсон намыг ялуулахын тулд ард түмнээс санал авах шаардлагагүй гэж үзэв. Ирэх сонгуульд АН-ыг ялуулахын төлөөх энэ цагийн Ерөнхийлөгчийн эрээ цээргүй үйлдэл үргэлжилсээр байна.

Б.Номин