“Эхийн сэтгэл”, “Есөн эрдэнийн орон”, “Эх орны хилээс”, “Тэмээ”, “Адуу”, “Пагмадулам”, “Бөрттэй цагаан сарны

дор”, Турван үг” зэрэг шүлгээ сэтгэл шимширтэл уншдаг энэ буурал найрагчид уншигчид хайртай. Ардын уран зохиолч П.Бадарч гуай “Анх ямар зохиол бичсэн, хэдэн онд төрсөн, юу сонирхдог, яагаад зохиолч болов” зэрэг улиг болсон асуулт асуухгүй байхыг сануулан яриагаа эхэлсэн юм.

-Тантай уулзангуут “Эхийн сэтгэл” шүлэг сэтгэлд бууж байна. Энэ шүлэг ижий, үр хоёрын сэтгэлийн нандин утсыг хөндөх шиг болдог юм аа.
-Ертөнц уул ус, байгаль дэлхийгээс бүрдсэн. Хүн төрөлхтөн эх үрсээс бүтсэн. Таныг ингэж хэлэхээр саяхан болж өнгөрсөн Эх үрсийн баярын өдөр санаанд орлоо. Энэ өдрийг ижийдээ хайртай хүн болгон хүндэтгэн ёсолдог. Би ч мөн адил дурсах дуртай. Үрдээ хайртай ижий болгон хүүхдээрээ бахархдаг. Үр хүүхэд нь энэ өдөр ижий, аавыгаа хамт баярлуулж орчлонд хүн болгож төрүүлсэнд нь талархдаг. Бурхан хүнийг бий болгосон гэж хүмүүс ярьдаг.

Миний хувьд тийм биш. Би аав, ээж хоёроосоо бүтсэн. Миний бурхан аав, ээж хоөр маань юм. Оюун сэтгэлийн хувьд орон зайгаа нөхөж бурхан шашныг хүндэтгэх учиртай. Эх үрсийн баярын өдөр гэдэг нь ертөнцийг амилуулж, амьдруулж яваа бүх хүний баяр гэж ойлгодог. “Эхийн сэтгэл” шүлэг тань эх үрсийн нандин холбоог хегйддөг гэж Та зөв ярьж байна.

Хүн төрөлхтний, тэр дундаа уран бүтээлч зохиолч, яруу найрагчдын гол сэдэв нь ижий үр хоёрын алтан холбооны тухай байдаг. Энэ сэдэв нэгдүгээрт тавигддаг. Эх үрийн сэтгэл гэдэг дээдийн дээд хайр юм. Ээжийнхээ ” ачийг хариулах амаргүй. Ижийгээ хайрлана гэдэг дээдийн хайр. Миний хүү хэрхэн амьдарч, юу хийж байна гээд л цаг ямагт сэтгэл, зүрхээ үрийнхээ төлөө бэлчээдэг. Өлгийд байхаас нь эхлээд л эсэн мэнд бойжоосой, өсөөсэй гэж залбирдаг.

Өсөөд ирэхээр нь амьдрал, хань ижилд нь санаа тавьдаг. Эх хүнийхээ харамжийн цагаан сүүгээр үрийнхээ зам мөрийг гэрэлтүүлдэг. Ижий минь намайг яаж хайрлаж өсгөснийг Эх үрсийн баярын өдөр дурсдаг болохоор энэ шүлгээр яриагаа эхэлсэнд сэтгэл хангалуун байна. Ижий минь амьд мэнд байсан бол хүү минь хүний дайтай явна даа гэж баярлах л өдөр шүү дээ.

Ийм болоод л би Эх үрсийн баярын өдрийг хүндэтгэлтэй угтдаг. Баяр болгон өөрийн гэсэн дурсамжтай байдаг. Айсуй наадам маань ч Монголоороо омогших омогшлын баяр.

-Танаас гэгээрлийн талаар асуумаар санагдлаа. Нийгмийн хөгжлийн хамгийн эцсийн шалгуур юу байх ёстой вэ. Бурхны хэлээр бол хүн гэгээрэлд хүрэх гэж ойлгож болох уу?
-Хүн төрөлхтөн олон мянганыг дамжиж, шилжин явсаар нийгмийг сонгожээ. Хүн өөрийгөө нийгэмд хамааралгүй гэж бодлоо ч ахуй нь анхдагч учраас заавал уялдана. Нийгэм дэлгүүрийг бий болгосон. Тэгэхээр Та дэлгүүрээс заавал юм авах болж, нийгэмтэйгээ харилцана. Энэчлэн их, бага хэмжээгээр нийгэм болоод төртэй хүн заавал харилцдаг.

-Хүн аливаа муу зүйлийг санаатай бөгөөд санамсаргүйгээр хийх нь их үү. Энэ нь хүний төрелхийн мөн чанар мөн үү?
-Монгол Ардын Намын онолч, философич Б.Даш-Ёндонг би хүндэтгэдэг. Тэрбээр “Байгаль хорвоогийн үйл явдал зайлшгүй байдаг. Хүний хорвоогийн үйл явдал санамсаргүй байдаг” гэж хэлсэн. Тэгэхээр мөнхийн тогтолцоо үнэн юмыг хийдэг. Энэ нь юу вэ гэхээр хавар, зун, намар, өвөл болдгоороо болдог. Монголын байгаль цаг уурын тогтолцоогоор үзэх юм бол шүү дээ.

Хүн бол санамсаргүйгээр юмыг хийдэг ч хүний хорвоо санамсаргүйгээр дүүрэн байдаг. “Ухамсраа ухамсарла” гэж Аристоль хэлсэн. Ямар нэгэн ухамсарт үйлдлийг хүн санамсаргүй хийдэг. Түүнийгээ дахиж хяна гэж энэ үгээрээ онцолсон хэрэг. Бидний хийж байгаа аливаа нэгэн үйл явдал сэтгэлээс бүтдэг, сэтгэлийн бүтээгдэхүүн байдаг. Богд хаан нэг удаа тамга дарчихаад “Би юу хийчих вэ” гэдэг шиг бид санамсаргүйгээр үйлдэл хийдэг. Тиймээс амьдрал гэдэг зүйл яах аргагүй сэтгэлтэй шууд холбогддог.

-Та өнөөдрийн амьдралдаа хэр зэрэг сэтгэл ханамжтай явдаг вэ?
-Ханамжтай явдаг. Хүн төрөлхтөн амьдарч байгаа орчин, нийгмээ шүүмжилж дандаа дутуу хөтүүг нь гайхдаг. Бурхан багшийн айлдвар бий. Хүний хүсэл хязгааргүй гэж. Энэ нь сайхан боловч хүслээ гүйцээнэ гэвэл эргээд өөрт зовлон бий болно. Хүн дандаа зовлон дунд амьдраад байх шиг. Хүслээ хязгаарлаж зовлонгоос ангижрах хэрэгтэй.

Сайхан хүүхэнтэй сууна, сайн морь унана гээд л түмэн зүйлийг хүсдэг. Үүнийгээ хэмжээ дамжаатай байлгаж чадвал зовлонд унахгүй. Хүсэл бол зовлонгийн шалтгаан. Бурхан багш мэндлээд олон мянган жил болж байна. Гэтэл айлдсан сургаал номлол нь өнөөдрийн бидэнд хүрээд байгаа нь ямар учиртай юм бол гэвэл үнэн үг хэлсэн болохоор тэр. Үүнийг ухаарах хэрэгтэй.

Гэтэл өнөөдөр хүслээс болоод шуналтан, бэрдүүд төрлөө гэх. Хулгай хийж байгаа нь шуналтай холбоотой. Албан тушаалын төлөө улайран дайрах нь мөн л шуналаас үүдэлтэй. Элдэв шунал, атаархал хорон муу санаанаас хүн бүр өөрийгөө ангижруулж чаддаг байх учиртай. Энэ муухай зүйлүүдээс ангижирч чадвал зовлонгоос сална. Энэ нь бурхны маани мэгзэмийн сургаал биш. Хүний сэтгэхүйд хандсан үг.

Танд сэтгэл зүй хэмээх том эрхтэн байна. Түүнийгээ ингээрэй, тэгээрэй гэсэн л философи байхгүй юу даа.

-Таныг амьдралын амтын талаар нэлээд ярьдаг болохоор ийн асуусан юм.
-Тийм үү. Андуураад элсэн чихэр хийсэн гурилтай хоол би нэг удаа амссан. Учир нь олдохгүй эд чинь тэр юм билээ. Дээр нь давс хийгээд үзсэн. Бүүр хөгийн юм болсон шүү. /инээв/ Харин амьдралын үнэ цэнийг би мэдэрсэн. Үнэтэйдээ ч үнэтэй, үнэгүй дээч үнэгүй юм билээ. Эртний Грекийн долоон цэцний нэг Платон хүний амьдралыг гурван үгээр тодорхойлсон байдаг. “Төрсөн, амьдарсан, үхсэн” гэсэн юм гэнэ билээ. Тэгээд ч амьдрал чинь тэр чигээрээ тооцоо шүү дээ.

-Монгол хүний үнэлэмж доогуур байна. Үүний шалтгааныг Та юу гэж үздэг вэ?
-Би энэ тухайд сайн бодож байгаагүй. Бас ойлгомж муутай байдгаа нуугаад яахав. Хүн болж төрөх маш амархан. Харин хүмүүн болох хэцүү гэдэг. Үө үөийн философичид ч ингэж хэлдэг. Ер нь хүүхэд байх хамгийн аз жаргалтай үө. Бусдын асрамжид байдаг болохоор тэр. Хүмүүн болоод айл, улс гэрийг аваад явах хэцүү.

Хүнлэг бус хүн байгаа газар нийгэм эмх замбараагүй болдог. Янз бүрийн шашин элдэв номлол дэлгэрдэг. Улстөрчид хүртэл ингэж, тэгж амьдарвал сайхан гэж онолдох нь бий. Хэлсэн болгоны үгийг дагаад байх ярвигтай. Тэгэхээр хүмүүн өөрийгеө л таних ёстой. Би хэн бэ гэдгээ л сайн ухаарах нь чухал. Энгийнээр хэлбэл би сайхан гуталчин, санхүүч, хуульч, багш, эмч юм уу гэдгээ сайн мэдэх хэрэгтэй.

Өөрийгөө таних ухаан гэдэгт эхлээд амьдралд суралцах ухааныг хэлээд байгаа юм. Олохоо бодоод, өгөхөө мэдэхгүй бол энэрэнгүй сайхан компанийн захирал болж чадахгүй. Хүн мэдрэмжээрээ амьдралаа авч явдаг. Үүн дээр мэдлэг, боловсрол нэмэгддэг. Мөн хүн суурь хүмүүжилтэй байх ёстой. Энэ бүхэн дөрвөн өөр шинжлэх ухаан. Гэтэл манайхан өнөөдөр бүгдийг нь нийлүүлээд зөвхөн ЕБС-д даатгаж байна. Энэ бол буруу жишиг.

-Монгол яруу найргийг монгол хэлээр л уншиж байж сонсголонтой сонсогдоно. Харин бурхны сургаалыг түвд хэлээр биш, монголоор унших хэрэгтэй гэдэгтэй Та санал нийлэх үү?
-Дуурийн эх орон бол Итали, Верди, Пуччиний нарын алдарт зохиолчийн дуурь манай оронд эгшиглэдэг. Надад нэг ухаантай хүн хэлсэн л дээ. Итали дуурийг монголоор орчуулж зөндөө тавилаа. Итали дуурийг итали хөгжмийн зохиолчийн аялгуугаар нь дуулж, сонсмоор байна гэж. Итали хэл,аялгуугаар дуурийг нь сонсох хэрэгтэй. Үүн лугаа бурхны номыг уншиж байгаа бол зохиогдсон хэлээр нь сонсч унших учиртай.

Тэнд эгшиглэн байдаг болохоор ийн хэлж байна. Өөрөөр хэлбэл, монголоор бурхны номыг орчуулж унших гэж байгаа бол үгийн хөгжмийг нь үгүй хийж уншсантай адил болно. Монгол хэлээр бичсэн яруу найраг монгол аялгуутай байдаг. Үүнийг африк, араб хэлээр уншаад үз. Хэг өг, даг өг сонсогдох нь гарцаагүй. Д.Нацагдоржийн “Миний нутаг” шүлэг болон бөө мөргөлийн дуудлагуудыг уншаад үзээрэй. Аялгуунд хамаг учир байдаг юм.

Та үгээр нь бас аялгуугаар нь давхар сонсох хэрэгтэй. Дуу танд яагаад сайхан сонсогддог юм бэ гэхээр үгэнд зохицсон сайхан аялгуутай учраас тэр. “Үлэмжийн чанар”, “Дөрвөн цаг”, “Цэнхэрлэн харагдана” зэрэг дуунууд хачин гоё сонсголонтой. Та сонсохуйн таван сайхан эрхтэнтэй. Тиймээс түвд хэлээр зохиогдсон бол түвд дээр нь л унш. Хүмүүс ярьдаг л даа. Уран зохиол дээр ч бий. Эх хэлээр нь зохиолыг унш гэж.

Яагаад эх хэлээр нь унш гээд байгаа юм бэ гэвэл учиртай. ёс заншил, ахуй амьдралын давтагдашгүй хэв маягууд орчуулгын улмаас бүгд алга болдог. “Өрхнийхөө оосрыг татъя, өөрийнхөө гэрийг бариач дээ” гэж нийтэд түгсэн дуу байдаг. Гэтэл одоо байшинд орж байгаа залуус “цонхны салхивчаа нээгээч дээ” гэж хэлэлтэй нь биш гээд бөөн инээдэм болдог. Түүнтэй адил орчуулга гэдэг их сонин ярвигтай зүйл.

Энэ талаар мэргэдийн айлдсан үг бий.Уран зохиолыг аливаа хэлнээс нөгөө хэл рүү хөрвүүлэхэд Хятад торгыг усанд нэг удаа дүрээд гаргасантай ижил. Үнэртэй сайхан цэцгийг шилэн хоргонд хийгээд хүнд үзүүлэхтэй ижил гэдэг. Ингэснээр үнэр, чанар нь арилчихлаа гэсэн үг. Тиймээс бурхны сургаалыг түвд хэлээр нь сонс. Гүйцэж шүтэж, ойлгохын тулд Та өөрөө түвд хэлийг сур гэж л хэлмээр байна. Тэр сайхан аялгууг нь хамтад нь сонс л доо.

Аялгуу нь бие махбодь шиг холбоотой. Тэрийг салгаад юу хийнэ. Би монголоор уншиж байгааг үгүйсгэхгүй. Ард түмэндээ ойлгомжтой болгохын тулд ингэж байгаа хэрэг. Хэлнээс хэл рүү хөрвүүлэхээр дээр хэлсэнчлэн олон зүйл алдагддаг юм.

-Тэгвэл Та будддын шашны тэргүүн XIV далай ламыг гэгээрэлд хүрч чадсан хүн гэж үздэг үү?
-XIV далай лам Данзанжамц гуайг би хүндэтгэдэг. Гэхдээ шашны талаас нь биш. Тэр хүнийг хүндэтгэн биширдэг нэг л зүйлийг хэлье. Далай ламын олон сайхан сургаал номыг би уншсан. Улстөр болоод өнөөгийн нийгмийн талаар оюун сэтгэхүйд хандсан үнэтэй сургамжуудыг айлдаж байна. Ингэж, тэгж амьдраарай гээд дандаа зөв амьдралыг ухааруулан хэлж өгч баина. Хүнд хэрэгтэй зүйлийг номлодог учраас л Нобелийн шагнал хүртсэн байх.

Хүн яаж амьдрах ёстой, юу сэтгэж бодож, гэгээрэлд хэрхэн хүрэхийг тэр хүн хэлдэг. Гэгээрч, ариусалд хүрсэн хүн эргэн тойрноо гэрэлтүүлдэг гэдгийг л хэлээд байдаг учраас л миний сэтгэлийг татдагдаа.

-Таныхаар аз жаргалтай хүн гэж ямар хүнийг хэлэх вэ?
-Өмнөө зорилго тавиад ажиллаж хөдөлмөрлөж түүнийхээ үрээр сайхан амьдарч яваа хүнийг хамгийн аз жаргалтай хүн гэнэ. Тэр дундаа сайхан амьдарсан хүн үхлийг урлаг болгодог. Үхэл бол амьдралын төгсгөл биш, үргэлжлэл. Бурхан багш 81 насыг зооглоод “Би энэ орчлонгоос буцах боллоо. Шавь нар минь тойроод сууцгаа. Миний эцсийн үг, сургаалыг сонс. Миний хойдохийг унш” гэхэд шавь нар нь “Яасан муу ёрын юм яриад байна” гэж айж эмээгээд ном уншиж өгөхгүй байж.

Тэгэхээр Бурхан багш өөрийнхөө хойд насны буяны номыг уншаад жанч болсон. Бурхан багш, Сократ хоёр үхлийг урлаг болгож чадсан суут хүмүүс байгаа юм. Амьдралыг сайхан аз жаргалтай болгохын тулд хүн өөрөө мэрийх ёстой. Бурхан багш хүн төрөлхтний төлөө дандаа сайн сайхныг айлдаж ирсэн. Би үхлийн тухай иш татах дуртайдаа энэ бүхнийг яриад байгаа юм биш. Байгаа үедээ аав, ээж, үр хүүхдээ асарч тэтгээсэй гэсэндээ хэлээд байгаа юм шүү дээ.

Хүн өлгийтэйгээс эхлээд авсанд орох хүртлээ хүний төлөө амьдардаг. Өлгийтэй хүүхэд үхэж болохгүй. Яагаад гэвэл аав, ээжийгээ гомдооно. Миний нэг шүлэг байдаг. “Эрх багадаа үхэж ижийгээ тамлаагүй би сайн хүн. Идэр залуудаа авгайгаа голж эхнэрээ солиогүй би сайн өвгөн” гээд л бичиж байлаа. Надаас нарт ертөнцөд авах юм бол энэ хоёр л байна даа. Одоо хүүхдүүдийнхээ хүүхдийг эрдэм номтой сайн хүн болоосой гээд л санаа тавьж суух юм даа.

Энэ нь аз жаргалтай амьдралын шинж. Тэгэхээр хүн өөрийнхөө үр хүүхэд, хамаатан садан, ижий аав гээд нийт хүн төрөлхтний төлөө амьдарч явна. Гол нь хүн цэвэр, зөв явах ёстой. Болж өгвөл хүнд сайхан үг хэлж сэтгэлийг амирлуулж явах учиртай. Энэ нь хүний амьдралын хамгийн аз жаргалтай сайхан үе юм.

-Мөнгөөр аз жаргал худалдаж авах боломж бий юу?
-Болохгүй. Харин аз жаргалыг тогтооход мөнгө хэрэгтэй. Энэ нийгмийн тухайд шүү дээ. Хүн төрөлхтөн олон зууны туршид үнэнийг л эрсэн юм. Харамсалтай нь олоогүй, олдох ч үгүй юм билээ. Үнэнд ойрхон очъё гэж бодож байгаа бол хүмүүний болоод түрүүлсэн байгаль дэлхийгээ хайрлах сайхан сэтгэлтэй явахад мөнгө олдоно. Аз жаргалын зарим хэсгийг мөнгөөр авч амин хувийн хэрэгцээг хангаж болно.

Тэгэхээр мөнгө огт хэрэггүй зүйл биш болж таарах нь. Хүн төрөлхтөн мөнгө бий болгосноос хойш түүнийхээ боол нь болсон. Уг нь боолчлох гэж мөнгийг бий болгосон. Мөнгөөр бүх зүйл хэмжигдээд ирэхээр хүн хүн чанараа алдаж, худлаа хэлж, хулгай хийн олз ашигт шунаж атаархдаг. Сэтгэлгээний хувирал, өөрчлөлтүүд энэ бүхнийг бий болгодог. Ер нь хүн болгон өөрийгөө хянаж хүн чанартай явах сайхан.

-Утгагүй асуулт тавьж байвал уучлаарай. Танихгүй хүн Таныг хүрч ирж хүссэн хэмжээгээрээ мөнгө ав гэвэл ямар хэмжээний уут савтай очихвэ?
-Одооны хэрэгцээг бодвол гайгүй том уут авч очно. Гэхдээ хоёр янзын ууттай очихгүй бол болохгүй. Эхлээд хаанаас гарав гэдгийг нь сайн судлах хэрэгтэй. Буруу гараар ирсэн бол багахан хэмжээгээр ууталж аваад харина. Зөв гараар ирсэн бол томхон ууттай очиж уутална даа. Мэдээж бэлгийн мөнгө бол том ууттай очих нь зүйтэй. Харин ямар нэгэн юмны бэлтгэлийн мөнгө байвал жижиг ууттай очих шаардлагатай. Намайг бэлтгэлийн мал болгох гэж байна уу гэдгийг эрт ухаарахгүй бол болохгүй.

-Та өнөөдрийг хүртэл бусдад сургаал айлдсан нь их үү, бусдаас сонссон нь их үү. Танд аль нь илүү таалагддаг вэ?
-Сонссон нь их. Яагаад гэвэл бурхан багшийн айлдварт байдаг. Тэгээд ч бага ярь гэж амыг, их сонс гэж хүнийг хоёр чихтэй болгосон байлгүй. Хүний үгийг сонсч байж хүн болдог. Тиймээс би олноос аль болох их үг срнсох юмсан гэж хичээдэг. Нэг нэгнийхээ ухаантай сайхан үгийг сонсох хэрэгтэй. Зөв бурууг дэнслэх чадвартай байх нь чухал. Сайн нөхөр чинь тааруухан үг хэлж болно. Дайсан тань сайн үг чамд хэлж болно.

Хэрэгтэй үед ч дайснаа хүндэтгэ гэдэг үг бий. Хэрэгтэй бол нохойны амнаас ч үг сонс гэж манай нэг нэрт яруу найрагч хэлсэн байдаг. Миний аав надад нэг л үг хэлдэг байв. Миний хүү зөв яваарай гэж. Тэрний цаана маш том агуулга хуримтлагдаж байж. Миний хүү хүнтэй эвтэй, хүн шиг сайхан хөрөнгө чинээтэй явж, үр хүүхдээ сайхан өсгө, монгол уламжлалаа битгий алд, аав, ээжийнхээ бурхан шүтээнийг гадаа битгий хаяарай гэж хэлж байсан юм билээ.

-Аливаа нэг зүйлийн талаархи мөнх, мөнх бусын тухай ойлголт харьцангуй шинжтэй. Тэр дундаа хувь хүн үзэл санаандаа үнэнч байна гэдэг чухал зүйл шиг санагддаг. Зах зээл эхлээд өнөөг хүртэл 20 жилийн хугацаанд Таны амьдралд хандах хандлага өөрчлөгдсөн үү?
-Үгүй дээ. Би энэ нийгмийг мэдрэхийн хувьд мэдэрсэн. Мэдрэхээс цаашгүй дээ. Амьдралынхаа хэв маягийг өөрчлөөд гүйгээд байсангүй. Аавынхаа захиснаар л явж өдийг хүрлээ. Л.Түдэв миний тухай хөрөг найруулал “Дал” сониндоо бичсэн. Тэрбээр хөрөг найруулалдаа “Бадарч хэвээрээ л яваад байгаа” талаар онцолсон. Зарим хүн надад хэлдэг л дээ, “Нэр төртэй, сэргэлэн золбоотой хүн байж ингэхгүй, тэгэхгүй гэж хөөрөгддөг. Хөөрсөн, хөөрөөгүй ажцл маань бүтэж, алдар цолонд хүрээд сайхан л явж байна. Тэгээд ч би үзэл бодлоосоо урвах дургүй. Нийгмийн зарим асуудалд шүүмжлэлтэй ханддаг үе байсан нь үнэн.

Тиймээс л би Монгол Ардын Намынхаа гишүүн болоогүй юм шүү дээ. Ер нь би намаа дэмий зүйл гэж бодоогүй юм аа. Нэг сонгуулиар Дархан-Уул аймагт радио уулзалт хийгээд явж байтал нэг хүн, “Чи муу цагаан толгойлж нэр төртэй болчихоод МАН-аар хүмүүжээгүй гэвэл худал. Чи урвагч” гэж хэлж байсан. Дахин хэлэхэд намаа би хүндэтгээд ороогүй юм. Эвлэл нам гэж гүйх дургүй л байсан байхгүй юу. Аль ч нийгмийн үед алдаа оноотой зүйл байдаг.

Хувь хүний амьдрал ч ялгаагүй тийм зүйл байдаг. Ер нь аливаа юмыг өнгөрсөн хойно биш цаг үед нь хэлэх нь зүйтэй. Тэгэхгүй юм болгоныг муухай болгож хараад байж болохгүй.

-Шинээр Та ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?
-Шилмэл зохиолынхоо II ботийг хэвлэж гаргалаа. Өнгөрсөн зун Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ойд зориулж “Оройн дээд” дууны цомнолоо Төрийн шагналт, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн шавь Д.Төрбаттайгаа хамтран бичсэн. Аяыг нь хөгжмийн зохиолч, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Б.Бямбабаяр хийсэн. Мөн УИХ-ын гишүүн Д.Арвин есөн хатны тухай суварга босгосон. Түүний аялгууг Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Төрийн хошой шагналт Д.Лувсаншаравтай хамтарч хийлээ.

Түүнчлэн есөн хатны тухай өргөл шүлэг бичсэн. Энэ жйл олон ой зэрэг тохиож байна. Ойд зориулж бүтээл туурвисаар байна. Одоо улсын их баяр наадмын хөтөлбөрийг бичиж байгаа. Өнгөрсөн жилийн наадмынхыг мөн бичсэн.

Цаашид бүрэн III боть зохиол гаргана. Миний хувьд боть биш. Суут хүмүүс ботьлохоос биш би бол буталдаг хүн шүү дээ. /инээв/ Ер нь олон сайхан зохиолч нөхдөө харж байхад бүтээлээ цэгцэлж амжихгүй бурхан болчих юм. Хамаг бүтээлээ зуун задгай жаран хагархай орхидог. Ухаантай хүн амьд мэнд байхдаа бүхнээ амжуулж, өдөр бүр үхлийн тухай боддог гэсэн. Тиймээс муу сайн бүтээлүүдээ нийлүүлж эмхэлж цэгцэлж сууна даа.

Би 70-аад дууны үг, таван дуурийн цомнол, хэдэн зуун шүлэг бичжээ. Энэ бүхнээ нэгтгэчихвэл өөрийн хүүхдэд бус хойч үед Маань хэрэг болох болов уу. Тэд оюун ухаандаа тунгааж авахыг нь авч хаяхыг нь хаяна биз дээ.

-Бадарч гэдэг хүнийг Та ер нь таньж мэдэвүү энэ хугацаанд?
-Өөрийгөө мэдэхгүй явсаар өвгөрч байна даа, ах нь. Хүмүүр намайг дурсдаг бололтой юм. Харин эхнэр маань гуравдугаар зэргийн хань гэдэг янзтай. Хүүхдүүд болохоор аав гээд сүйд л болох юм. Хүн өөрийгөө ер нь мэдэхгүй дуусдаг гэдэг үнэн юм шиг байна. Аавынхаа захиснаар зөв яваад л дуусах сан гэж бодож байна даа.

-Онгодыг заавал сархад хүртэж байж оруулах ёстой юу?
-Миний онгод сархад ууж ордоггүй юм. Равжаа хутагт нарын суут хүмүүсийнх сархад хүртэж ордог юм шиг байна билээ. Би бол учраа олохоо болчихдог юм. Бичсэн юмныхаа дараагаар харин гайгүй бүтээл хийвэл бага зэрэг урамшиж татдаг. Зохиолчид биднийг архитай их холбодог. Одоогийн энэ архи ууж байгаа нөхдийг бодвол бид архи уугаагүй юм билээ шүү. Би Чимэд, Явуухулан, Эрдэнэ, Ванган нарын суутнуудтай ууж, идэж явсан.

Бүтээлийн тухай өрнөдөг халуун дулаан ярианаас нь Ш.Сүрэнжав, Ш.Дулмаа бид нар их зүйлийг сурсан. Архи уугаад онгод ордог гэдэг үгтэй санал нийлэхгүй. Уран зохиол өөрөө дэврүүн зүйл. Урлаг, яруу найраг дуурайхуйн урлаг гэж нэгэн суут хүн хэлсэн. Амьдралаас олж авсан зүйлээ уран сайхнаар урлахыг уран зохиол, урлаг гэдэг.

Тэр нь зохиолчийн дотоод сэтгэл, мэдрэмжээр дамжиж олонд хүрдэг. Урлаг, утга зохиолыг таньж мэдэхгүйгээр уран зохиолыг бүтээнэ гэвэл эндүүрэл. Бүтээх арга буюу ахмад үеэсээ суралцвал туурвил зүйд ойртоно. Ер нь ямар ч хүн архитай нөхөрлөж болохгүй. Хүний сэтгэл санааг хөнддөг элдэв юм их бий. Тэгээд ч хүний сэтгэл хязгааргүй. Зовлон, баяр хоёрын дунд хүн явдаг. Тэр хоёрыг тэнцүүлэх маягаар зарим нь сархад хүртдэг шиг байгаа юм. Өнөөгийн мөнгөн дээр тогтож байгаа нийгэмд архи халтай гэдгийг ухаарах хэрэггэй.

-Залуу зохиолч, уран бүтээлчдэд хандаж захиж хэлмээр зүйл юу байна вэ?
-Дээхнэ үед “Үнэн” сонинд л гарвал үнэлэгддэг байлаа. Танай сонин тийм мундаг сонин байлаа. Одоо ч үнэ цэнээ алдаагүй. Ардын хувьсгалын 50 жилийн ойн баярын өмнө 3000 төгрөгийн шагналын сантай их том уралдаан зарласан. Тэнд “Хаан найргийн хатан” Дулмаагийнхаа дэмжлэгээр материалаа нийтлүүлсэн. “Үнэн” сонин миний эссэ найраглалыг хамгийн анх нийтэлж байсанд баярлаж явдаг. Гурав дөрвөн ч удаа надаар шүлэг захиалж бичүүлж байлаа.

“Есөн эрдэнийн орон” найраглал маань танай сонинд анх нийтлэгдсэн. Тиймээс миний уран бүтээлийг дэмжсэн “Үнэн” сониныхондоо баярлалаа гэж хэлэхгүй бол гомдоно. Намайг ардчилсан үзэлтэй учраас МАН-ын дайсан гэж бодоод байдаг шиг байгаа юм. Яалаа гэж би дайсан нь байх юм бэ. Намайг бас тэрс үзэлтэн гэдэг шиг байгаа юм. Харин намайг зөвөөр ойлгож ярилцлага авч байгаа Танд баярлалаа. Мөн хамгийн нэр хүндтэй, хамгийн олон одонтой, бас миний олон найз маань ажиллаж байсан “Үнэн” сониныхондоо ажлын их амжилт хүсье.

Манай зохиолчид хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг удирдаж өөд нь татаж авч явдаг. “Үнэн” сонины эрхлэгчээр манай Түдэв олон жил ажилласан. Ажиллаж байсан зохиолч нөхдийнхөө нэрийг дурдвал уртаас урт дараалал хөвөрнө. Үнэнийг хэлж, үнзн нэрээ өндөрт өргөж явахыг Та бүхэндээ дахин хэлье

Б.Даариймаа
Эх сурвалж: “Монголын үнэн”