Муу зуршлаа хаявал бид эрүүлжиж, хорт хавдар тусахгүй

Б.Эрдэнэбаатар бол азтай хүн. Тэрээр үхэлд хүргэж болзошгүй өвчнөө эрт мэдэж, түргэн арга хэмжээ авч чадсаны хүчинд өнөөдөр нарны туяаг аз жаргалтайгаар харж байна. Бас тэрээр бусад хүмүүсээс илүүтэйгээр гэр бүл, найз нөхдийнхөө эрүүл мэндэд анхаарал тавьж чаддаг халамжтай нэгэн болжээ. Түүний эрүүл аз жаргалтай байгаагийн учир нь ямар ч зовиур, хорт хавдрын шинж тэмдэггүй байхдаа шинжилгээнд хамрагдсан явдал юм. Одоо ингээд энэ тухай түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Элэгний хорт хавдар өвчнийг хэрхэн даван туулж, хорт хавдартай тэмцсэн тухай ярианаас эхлэе гэж бодлоо. Та өөрийгөө яаж анх өвчтэй гэдгээ мэдсэн бэ?
Би анхандаа ийм өвчтэйгөө ерөөсөө мэдээгүй. Ямар ч айхтар зовиур шаналгаа байдаггүй байсан. 2009 оны дундуур хэд хоног зүгээр сувилуулах маягаар эмнэлэгт хэвтэх гээд багц шинжилгээ өгсөн юм. Нэгдүгээр эмнэлгийн ЭХО-д харуултал миний элгэн дээр хавдар үүссэн байгааг тогтоосон. Тэгээд Улаанбаатар Сонгдо эмнэлэг дээр очоод нарийвчилсан шинжилгээ хийлгэтэл компьютер томографаар харуулахад элгэнд 3.5 сантиметр хортой хавдар, бас бүдүүн гэдсэнд хавдартай гэсэн хариу гарлаа. Хоёр газар хавдартай болж таарлаа. Гол нь эмч нарын дүгнэлтээр бүдүүн гэдэснээс элэг рүү үсэрхийлсэн маягтай хавдар гэсэн. Элэгнээс бүдүүн гэдэс рүү үсэрхийлэх магадлал бага байдаг гэж байсан. Тэгээд одоо ийм өвчтэй болсноо мэдэх ямар л олигтой байх вэ дээ. Юм юм л бодогддог юм билээ. Амьдрах ч юм уу, амьдрахгүй ч юм уу гээд л толгойд хар мянган бодол эргэлдэнэ дээ. Яг тийм үед ямар мэдрэмж төрдгийг энэ өвчнийг туулж үзсэн хүмүүс л мэдэх байх. Нарны гэрэл хүртэл гоё харагддаг юм билээ.
- Гэхдээ та өнөөдөр энд ингээд ярилцаад сууж байна шүү дээ. Тэгээд танд ямар эмчилгээ хийлгэсэн бэ. Хорт хавдрын шат хэддүгээр үедээ байсан бол?
Тийм ээ, тэр мэдээж /Инээв/. Минийх нэгдүгээр шатнаасаа гараад хоёрдугаар шатандаа орох гэж байсныг азаар мэдээд эрт арга хэмжээ авсны хүчинд би өнөөдөр ингээд явж байна. Хэрвээ бүр хүнд гурав дөрөвдүгээр шатандаа орсон бол өнөөдөр байх эсэх нь эргэлзээтэй ш дээ. Тэгээд яахав Солонгост манай дүү нар байдаг учраас Элсан дүүрэгт элэгний сайн эмнэлгийг санал болгосон. Тийшээ явахаар шийдэж 14 хоногийн дотор виз хөөцөлдөөд нэгдүгээр сарын 31-нд нисээд очсон. Үзүүлээд эмнэлэгт хэвтээд 2 сарын 9-нд хагалгаанд орсон доо.
<=”" b=”">
Тэр үнэн. Гэхдээ хүн хүнээсээ шалтгаална. Миний хувьд тайралт хийгээд элэгнийхээ гуравны нэгийг тайруулсан. Бүдүүн гэдэснээс бас тайралт хийж авсан. Нийт 10 цагийн наркозтой хоёр групп хагалгаанд орсон. Гэхдээ хагалгаанд орсны дараа “наркозны шок” гэж ерөөсөө болоогүй. Яагаад гэвэл Солонгосчууд тайрдагаа тайраад оёдлоо хийхдээ харин шууд умралдуулж, зүү утсаар оёдоггүй юм билээ. Түүний оронд үдээсний машин шиг юмаар так так гээд л оёчихсон гэж манай эхнэр хэлсэн шүү.
-Та хагалгаанд орохдоо өөрийгөө сэтгэл зүйг хэрхэн бэлдсэн бэ. Ер нь айж байв уу?
Юундаа айх билээ дээ. Эдгэрнэ би энэ бүхнийг даваад л гарна гэж бодсон. Тэгээд миний гэр бүл, ах дүү бүгд хажууд минь байсан учраас өвчнөө бодох ч зав гараагүй. Яг л гэртээ байгаа мэт. Ямар ч халат, энэ тэр байхгүй. Өвчтөний ар гэрийнхэн эмнэлэгт чөлөөтэй байдаг нь их сайхан санагдсан. Мэс заслын тасагт, сэхээнд хүртэл 15 минутаар орж болдог юм билээ. Тэгээд наркоз гараад сэхээнд нэг хоноод эмнэлэгт 14 хоног орчим болоод эмнэлгээс гарсан. Эмч нарын зөвлөснөөр бол дор хаяж хоёр сар болж байж яв гэсэн. Би дөрвөн сар гаруй болж байж монголдоо ирсэн дээ.
-Тэгээд таны биеийн байдал хэр болж байна. Хавдрыг бүр мөсөн авсан гэсэн үг үү?
Солонгосын эмч нар хагалгаа амжилттай боллоо гэсэн ч одоохондоо баярлах болоогүй гэсэн. Дараагаар нь дахин нарийн шинжилгээ хийгээд тэр нь 7-14 хоногийн дараа гарна гээд зөвлөмж өгсөн. Долоо хоногийн дараа нарийвчилсан шинжилгээ гараад баяртай мэдээ дуулгасан. Нөгөө хоёр хавдар чинь хоорондоо үсэрхийлээгүй тус тусдаа үүссэн хавдар байсныг олж мэдсэн. Бүдүүн гэдэснийх нь элэгнээсээ түрүүлж үүссэн байж. Тийм учраас тодорхой хэмжээгээр тайвширч болно гэсэн хариу өгсөн. Эмч нар бүдүүн гэдэсний хувьд бол айлтгүй гэсэн. Харин элэгний хувьд хатууралтай байсан. Хагалгаанаас хойш дандаа гурав гурван сарын зайтай Солонгосод очиж үзүүлээд нарийн шинжилгээ өгөөд, уух эм тангаа авч байгаа. Одоо ийм байдлаар хоёр жил хагас орчим болж байна. Солонгос эмч нар олон удаа ингэж явах хэцүү байвал Монголдоо хяналтад орж болно гэсэн. Гэхдээ би нэгэнт энэ газрыг сонгоод эхнээсээ эмчлүүлье гэж зорьсон учир дахин дахин очиж эм тангаа аваад үзүүлээд байгаа юм. Хамгийн сүүлд гэхэд өнгөрсөн дөрвөн сарын дундуур яваад ирсэн одоо долоон сарын дундуур наадмын дараа явна даа.
-Тэр эм нь Монголд байдаг юм болов уу?
Мэдэхгүй. Ер нь Солонгосод л байдаг эм юм шиг байна лээ. Ургамлын гаралтай, дандаа уураг нөхөх эмнүүд байдаг.
-Жилд ядаж нэг удаа шинжилгээ өгөх ёстой гээд л хэвлэл мэдээллээр өчнөөн ярьж, өвчнөөс урьдчилан сэргийлье гээд байдаг. Та жишээ нь жил бүр нэг удаа шинжилгээ хийлгэж байсан уу?
Нэг их нарийн шинжилгээ хийлгэдэггүй байсан. Зүгээр л жилдээ нэг удаа цусны шинжилгээ өгчихөөд л яваад байсан л даа. Элэгний гол гол элементүүд өсөлттэй байсан ч гэсэн би тоохгүй хэнэггүйтээд ер тоохгүй байсан нь хорт хавдар болоход нөлөөлсөн байх. Хэрвээ тэр үед л анхаараад эмчилгээ хийлгэсэн бол хагалгаа хийлгэх хүртлээ явахгүй байсан. Гэхдээ яахав өнөөдөр би эсэн мэнд, эрүүл энх байгаадаа баярлаж байна.
-Судалгаанаас үзэхэд элэгний хорт хавдартай гэж оношлогдсон хүмүүсийн 90 хувь нь дандаа гурав дөрөвдүгээр шатандаа орсон байхад эмнэлэгт ханддаг байгаа юм л даа. Манайхан бас ер нь үзлэг шинжилгээнд нарийн хамрагддаггүй нь л харагдаж байх шиг?
Хүн чинь тэгээд жил бүр үзлэг шинжилгээ, хяналтанд байж байнга үзүүлж харуулж байх ёстой гэдгийг тэр бүр гүн ухаардаггүй. Гэтэл та би, бид жилд нэг удаад бүтэн биеийн нарийн шинжилгээнд хамрагдчихад юу ч унахгүй шүү дээ. Ядаж өвчнөө эрт мэдэж, барын зулзагыг бага дээр нь дарах юм. Би тэгээд 2009 оны зун хагалгаа хийлгэснийхээ дараа дахиж очиж судас боолгох эмчилгээ хийлгэсэн.
-Энэ эмчилгээ яг ямар үр дүнтэй юм бэ?
Дахин хавдар үүсэхээс сэргийлдэг гэсэн. Артерын судсыг нь боочихдог юм.
-Та бол одоо эрүүл мэнддээ их анхаарал тавьдаг болсон байх. Амьдралын ямар дадал зуршлыг өөртөө бий болгов оо. Хүмүүст эрүүл энх байх талаар өөрийн туршлагаасаа хуваалцаач?
Их анхаарч байгаа. Гам барихаас өгсүүлээд л. Хүн эрүүл байхын үндэс нь хоол хүнсээ зөв тохируулах, хөдөлгөөн гэдгийг яс махандаа шингэтэл ойлгосон. Хоол хүнсээ тохируулна гэхээр тостой, шарсан хуурсан хоол идэхийг хэлэхгүй. Харин ч тэр бүгдийг багасгах маягаар бүр мөсөн халж аль болох чанасан, жигнэсэн хоол хүнс хэрэглэх хэрэгтэй. Мөн архи дарсыг бүр амьдралаасаа авч хаясан. Одоо бол элгээ тайруулсан хүн хамаагүй ядарч болохгүй, бараг хагас өдрөөр ажилла гэсэн зөвлөгөө өгдөг. Хүнд юм өргөж болохгүй. Мөн тарган илүүдэл жинтэй бол турах хэрэгтэй, таргалж болохгүй. Таргалах юм бол элэг өөхлөх аюултай.
-Бидний ээж аав их хэнэггүй хүмүүс юм шиг ээ. Одоо манай ээж гэхэд л элгээ ЭХО-д үзүүлтэл хоргүй нэг тийм хавдар маягийн юм байгааг мэдсэн хэрнээ хоргүй гэдэг үгэнд нь тайвшраад тоохгүй юм. Гэтэл хоргүй хавдраас л хортой хавдар үүсдэг шүү дээ?
Тийм ээ. Хоргүй хэмжээ нь бага байж байгаад л гэнэт нэг өдөр хортой болоод хэмжээ нь томорчих аюултай. Миний хувьд гэхэд л хагалгаанд орохоос сарын өмнө элэгний хорт хавдар 3.5 см хэртэй байсан чинь сарын дараа 4.2 см болоод өсчихсөн байсан. Тэгэхээр тайвширч болохгүй. Аль болох л эрт сайн багаж төхөөрөмжтэй нарийн шинжилгээ хийдэг эмнэлэгт үзүүлж, харуулж зөвлөгөө авч эмчлэгдэх үед нь эмчлүүлээд явах хэрэгтэй шүү. Ёстой хэнэггүйтээд яваад байж болохгүй.
-Таны эмчилгээний нийт зардал хэд болсон бэ. Солонгос улсад гэхээр бас боломжтой хүмүүс л явдаг байх даа?
Би эхнэртэйгээ хоёулаа явсан гэхээр хоёр сар Солонгосод амьдраад хоёр хавдар авахуулаад, ирж очих зардалтайгаа нийт зардал 30 орчим сая болсон. Тийм болж байгаа юм. Харин нэг хавдар бол өшөө хямд байх. Бараг арван саяд эмчлүүлэх боломжтой. Хэрвээ элэгний хорт хавдартай болчихоод хаана яаж, эмчлүүлэхээ мэдэхгүй байгаа хүмүүс байвал надтай холбогдож болно.
-Та хортой байсан хавдраа авахуулаад ингээд эдгэрээд эрүүл болоод явж байгаа хүн. Өмнө нь таныг амьдралыг хардаг байсан тэр байдал одоогийнхтой харьцуулбал өөрчлөгдсөн гэж бодож байна. Яг ямар өөрчлөлт гарсан бэ?
Өөрт тохиолдсон бүхнийг ингээд бодоод эргэцүүлээд байхад нэг л юмийг ойлгоод байгаа. Хүн гэдэг амьтан тэртэй тэргүй хорвоогийн жамаар дуусах нь тодорхой. Тийм болохоор энэ насаа аятайхан шиг, хэрүүл уруул хийхгүй, бухимдалгүй , юмийг өршөөж уучилдаг байхад бусад нь аяндаа болоод бүтээд ирнэ ээ гэж би бодож байна даа. Тэгэхгүй энэ богино амьдралын хооронд янз бүрийн хортой муу юм хийгээд, бухимдаад стресстэй яваад байвал бүтэхгүй. Тиймээс ингэх шаардлагагүй гэдгийг оюун ухаандаа шингэтэл ухамсарлаж, ойлгох хэрэгтэй. Би ч ингэж боддоггүй байсан. Өөрийн эмоциороо асуудалд хандчих гээд байдаг байснаа одоо насны намбаар ч тэр үү, тайван болсон.
-Эрүүл байхын үндэс юу вэ?
Хөдөлгөөн, эрүүл хоол хүнс, сэтгэлийн амар тайван байдал гэж боддог. Би бол орой махан хоол иддэггүй. Өдөр махтай хоол идчихдэг. Тэгэхээр бие хөнгөхөн сайхан болдог.
-Та өвчнийг даван туулсан учир одоо бол гэр бүл найз нөхдийнхөө эрүүл мэндэд их анхаардаг болсон байх. Хэр их анхаарч байна?
Өө тэгэлгүй яах вэ. Тааралдсан хүн болгондоо л элэгний хорт хавдраа хэрхэн эмчлүүлсэн тухайгаа, хэрхэн даван туулсан гээд эрүүл байх тухай ярина шүү дээ. Уг нь бүр телевизээр нэг орж ярья гэж бодож байсан. Ингээд одоо танай сайтаар дамжуулан ярьж байгаадаа баяртай байна. Одоо ингээд хамт ажилладаг найзыгаа хүртэл Сонгдод аваачаад бүрэн шинжилгээнд оруулсан чинь Яагаад гэвэл найз маань их буруу зуршилтай нөхөр байгаа юм.
-Таныг бас хоёр бяцхан хүүхдүүдийн хандивын тоглолтон дээр ирж гитар тоглож байхыг харсан л даа. Та тэр хүүхдүүдэд сэтгэлийн дэм хайрлаж, өөрийн түүхээ ярьж өгсөн?
Тийм тийм. Амьдралынхаа нэгээхэн хэсгийг бусдын сайн сайхны төлөө зориулъя гээд тоглолт байсан санагдаж байна. Гитар бол миний хувьд ажлын дараа орох хобби. Гэхдээ нэлээн гол хобби гэж болно. Одоо шинэ шинэ барилт, классик тоглолт судлаад сурч байна. Нот мэдэхгүй ч гэсэн. Сонсголоороо тоглодог.
-Та ямар мэргэжилтэй юм бэ? Гэр бүлээ танилцуулаач?
Би Эрхүүд барилгын инженер эдийн засагчаар 1985 онд төгссөн. Төрийн байгууллагад зах зээл хүртэл ажиллаад хувиараа компани байгуулаад ажиллаж байна. Одоо Мөнх-Оргил софт трейдэд хөрөнгийн үнэлгээний чиглэлээр ажиллаж байгаа. Эхнэр гурван хүүхэдтэй. Том хүү маань иргэний бүртгэлийн ерөнхий газар ажиллаж байгаа. Дунд охин Энэтхэгт сурч байна. Бага хүү ерөнхий боловсролын долдугаар ангид сурдаг.
-Тантай адил хорт хавдар өвчнийг туулах гээд явж байгаа, эсвэл магадгүй өнөөдөр л хорт хавдартайгаа мэдсэн хүнд та юу гэж зөвлөх вэ?
Ер нь тэгээд хоолны дэглэмтэй байхад их олон өвчнөөс өөрийгөө сэргийлж болно доо. Болж өгвөл үхрийн мах их идэх хэрэгтэй. Хонины махыг бага идэх хэрэгтэй. Өөх тос багатай хоол идэх нь чухал. Хамгийн гол нь сэтгэлийн тэнхээтэй байх хэрэгтэй. Эдгэнэ давна туулна гэж бодох хэрэгтэй.
Ярилцсанд баярлалаа. Мөн таньд элэгний хорт хавдар өвчинтэй тэмцэж, ялан дийлж яваад тань баяр хүргэе.

Сэтгүүлч Х.Өнөрсайхан

-Солонгост бол хорт хавдар их байдаг юм билээ. Манайхан хорт хавдар гэнгүүт л аймар гэдгээр ойлгодог. Тэд бол арай өөрөөр ойлгодог. Хорт хавдар нь дотроо дөрвөн үе шаттай биш тэр дотроо өчнөөн задарч, найман хэсэг болдог. Ер нь ихэнх хавдрыг эмчилнэ л гэж үздэг юм билээ. Солонгосын эмнэлгийн хэрэглэж байгаа эм тариа, техник хэрэгсэл бол манайхаас 40, 50-н жилийн түрүүлж яваа санагдсан. Миний хувьд лав тэр эмнэлгийг шүтсэн.