Маргааш зургадугаар сарын 14-ны өдөр. Дөрвөн жилийн өмнөх эл өдөр "МИ-8"-ийн ослоор амиа алдсан 15 хүүгийнхээ араас аав,

ээж нь, амраг хань, үр хүүхэд нь, ах дүүс, ард түмэн нь харуусан гашуудаж ирлээ. Амиа алдсан 15 албан хаагчийн ар гэрийнхэн өнгөрсөн хугацаанд хамгийн дотны, өмөг түшиг болсон хүнээрээ дутаж амьдарч, ирсэн нь харамсалтай үнэн юм. Тэрчлэн олон эрсийн амийг авсан эл осол, хариуцлага гэдэг юм Монгол улсад бий юү гэдгийг эргэн харахад хүргэсэн гэдэгтэй олон нийт санал нийлэх биз ээ.  Ослоор амь насаа алдсан Дэд түрүүч Н.Болд агсны гэргий Ч.Туултай ослын тухай өгүүлсэн киноны нээлтийн дараа уулзаж ярилцаж байсан юм. Дурсамж ярилцлагыг, маргаашийг угтаж хүргэе гэж бодлоо.

- Уучлаарай, Та ослын тухай өгүүлсэн  киног үзсэн байх. Киног үзэхэд таньд хэцүү байсан болов уу?
– Би тэр киног аль болох тайван үзэхийг хичээсэн. Хүмүүс бидний хань, нөхрүүдийг хүндэтгээд тийм сайхан кино хийсэн байхад би тэр киног нулимсаар будах учиргүй гэж бодсон. Тиймээс өөрийгөө их тайвшруулж, бодож үзсэн. Үзээд сэтгэл их өндөр гарсан. Киноны нээлтийн өдөр миний ханийн  төрсөн өдөр байсан. Ханийн минь  төрсөн өдөр таарсан нь надад сайхан санагдсан. Миний хань бас азтай хүн юм гэж бодож  их баярласан. Одоо ингээд 3 жил боллоо гэхэд бидний гомдол ердөө ч тасраагүй байгаа. Мартах ч учиргүй гэж би дотроо бодож явдаг. Төр засаг маань даанч яав даа гэж би боддог. Уг нь би ганц энэ үгийг хэлье гэж бодсон. Энэ ярилцлагыг өгөхдөө уйтгартай, гунигтай байгаагаа харуулж, дандаа гашуун юм ярихгүй байх юмсан гэж бодсон боловч, би үнэхээр мартаж чадахгүй байна. “Төр засаг минь даанч дээ”. Бидний хэдэн үлдсэн хүүхнүүдийг, хүүхдүүдийг яаж амьдарч явааг дахиад нэг хараасай” гэж үнэхээр хүсч байна. Ослоос хойш бараг 4 жил боллоо. Бидний нөхрүүд ямар сайхан хүмүүс байсан юм бэ гэдгийг “Соёмбо” продакшны Нямдорж захирал дэлгэцийн бүтээлээр харуулж, үлдээж өглөө. Үүнд маш их баярлаж байна. Төр засаг минь мартчихаад.  Биднийгээ эргээд харсангүй. Харлаа гээд ч яах вэ дээ. Бидэнд сэтгэлийн дэм дутаж байна. Хүн хүнээр дутагдаж амьдарна гэдэг ямар аймшигтай юм бэ. Ялангуяа эмэгтэй хүнд ямар хэцүү байдгийг ойлгоосой гэсэн үүднээс би хэлж байна. Түшиг тулгуур маань байхгүй болчихсон. Өөрийг чинь  ярилцлага авъя гэж хүсэлт тавихад би бодсон. Ерөөсөө хэлэх ёстой юм байна. Уулзах ярих ёстой юм байна. “Соёмбо” продакшныханд баярлалаа гэдгээ дахин дахин хэлэх ёстой юм байна гэж бодсон. Тиймээс  өөрт чинь ярилцлага өгч байна. Бидний хань нөхрүүдийг ард түмэн мартаагүй байна. Ард түмэн мартаагүй байхад хань нь үр хүүхэд нь мартах учиргүй. Миний нөхрийг, миний нөхрийн хамгийн хайртай найзуудыг дэлгэцэнд мөнхрүүлсэнд үнэхээр баярлаж байна. Киног үзээд ханиа мэнд байсан бол өшөө их хайрлах юмсан гэж үнэхээр бодсон.

– Бодит байдлыг хэн  хүнээс илүү мэдэх хүмүүс бол ослоос амьд үлдсэн залуус. Тэдэнд ямар санагдсан бол?
– Амьд үлдсэн хүмүүс, талийгаачид гээд хоёр хувааж ярьдаг л даа. Би өнөөдрийг хүртэл тэр аймшигтай ослоос үлдсэн амьд байгаа найз нараа хараад үнэхээр их баярладаг. Бид бие биенээсээ их сайхан энергийг авдаг. Харин тэр хүмүүс маань кинонд жаахан дундуур байсан. Тэр кино надад таалагдаад, баярлалаа гэхэд тэд нарт маань яг тийм  сэтгэгдэл төрөх албагүй юм л даа.  Үнэнийг хэлэхэд тэд маань жаахан сэтгэл дундуур л байна лээ. “Бид тийм байдалтай байгаагүй шүү дээ. Туулаа. Ялангуяа чиний хань бол ёо гэж дуугараагүй, ёо гэж дусал нулимс гаргаагүй л өнгөрсөн. Тийм л баатарлаг хүн байсан ш дээ” гэж байсан. Киноны нээлтийн маргааш миний нөхрийн найзууд ирсэн. Бид зөндөө ярилцацгаасан. Мэдээж хүн бүр л өөр өөрсдийнхөөрөө хүлээж авч байгаа. Уран бүтээлчид нь гомдол ч сонсож байгаа байх. Зөндөө их сайхан баярын үг ч сонссон байх. Ялангуяа кино найруулагч Нэргүй, кинонд тоглосон жүжигчид бүгдээрээ л янз янзын юм сонссон байгаа байх. Би ч бас үлдсэн найз нараас нь сэтгэгдлийг нь сонслоо. Миний хувьд ханийг минь дэлгэцэнд мөнхрүүлсэн учраас  тэр улсуудад үнэхээр баярлаж байгаа. Гэхдээ тэр кино арай жаахан өрнөл муутай болчихсон юм уу даа л гэж бодсон. Шүүмж хэлье гэвэл тэр л юм даа. Киноны нээлтийн дараа үлдсэн найзууд нь над дээр ирсэн учраас би тэр киног дахиж үзэх ёстой юм байна гэж бодоод үзсэн.

– Таны ханийг кинонд хэрхэн дүрсэлж харуулсан байна вэ? Кинон дотроос тийм аймшигтай осол дундах ханийгаа харахад амаргүй байсан байх аа?
– Нямдорж захирал бидэнд талийгаач нарын ар гэрт, ялангуяа та хэдэн хүүхнүүдэд минь их л хүндээр тусах байх шүү. Сэтгэл санааны бэлтгэлтэй байгаарай гэж гуйж байсан л даа. Хэрвээ тэгж хэлэхийг нь сонсоогүй байсан бол их л хүнд тусах байсан. Тийм учраас их бодлоготой бодож, хянаж үзсэн л дээ. Тэр кинон дээр миний хань яг тэр хүн байна аа гэдэг дүр бол байгаагүй. Гэхдээ миний бодоход жаахан  өрнөл муутай, 2-рт уран сайхны аргыг хэтэрхий их хэрэглэсэн юм уу гэж санагдсан. Ард түмэн МИ-8-ын ослыг юу болсныг сайн мэдэж байгаа. Жишээлбэл, аав нь яваад амиа алдсан гэж, хүү нь одоо ажил албыг нь үргэлжлүүлээд, гүйцэтгээд явж байгаа гэж манайхыг их ярьдаг. Яахав дээ, кинон дээр ч гэсэн хүү нь аавынхаа төлөө байж байг л дээ. Кинон дээр бол жаахан нөгөө талаас нь ч юм уу, зөөлрүүлж харуулах гэсэн юм уу даа. Надад жаахан хүнд тусна ч гэж бодсон юм уу. Кинон дээр ах нь дүүгийнхээ өмнөөс явж байгаа байдлаар гаргасан байна лээ. Ахад нь МУГЖ “Хасар” Жагаа тоглосон байна лээ. Би тэр хүнд баярласнаа хэлсэн. Оронд нь яваад нас барсан дүүд нь Хүрлээ гэж дүр гарч ирж байсан. Тэр хүүхдэд бас баярлалаа гэдэг үгээ хэлээд, миний ханийн төрсөн өдөр байсан юм шүү гэдэг үүднээс цэцгийн баглаа бэлэглэсэн дээ. Ер нь бол уран сайхны гэдэг утгаараа хүнд л тусгасан байна лээ.

– Ослыг их тод харуулсан санагдсан?
– Би харин хэлээд байгаа нь тэр л дээ. Ослыг  маш тод гаргасан байна лээ. Өрнөл муу гэж би яг яагаад хэлсэн бэ гэхээр. Тэр үед “Онгоц алга боллоо, эрж байна, яанаа олсонгүй ээ” гээд юу болж байсан билээ. Үнэхээр МИ-8-ын ослоор амиа алдсан 15 хүнийгээ дурсаад хийсэн бол, тэртээ тэргүй ах нь дүүгийнхээ өмнөөс яваад амиа алдсан гэж энэ киног хийсэн юм чинь, өшөө тэр хүний цаадах амьдралыг гаргаж харуулчихгүй яав аа. Тийм амьдралтай байсан шүү. Ард нь ийм хүмүүс нь үлдэж байна шүү гэдгийг харуулсан бол. Нэгэнт зоригтойгоор энэ киног хийчихсэн юм чинь,  ард нь хэдэн хүүхнүүд үнэхээр ийм байдалтай үлдсэн шүү. Хань нөхрүүдээ яаж хүлээж байсан билээ  гэдгийг нь  гаргасангүй дээ  гэж бодсон. Тэр нь дутуу санагдсан  юм. Монголчууд чинь их сониуч юм л даа. Тэр ч утгаараа “Нээрээ 3 жилийн өмнө ийм юм болсон шүү дээ” гээд үзтэл ямар ч өрнөлгүй байдаг. Гэтэл хөөрхий нөгөө амьд үлдсэн хэдэд маань ч хүнд тусах маягтай л болсон байна лээ. Тэгж л бодож байна.

– Ханийн тань анд нөхөд таньтай сэтгэгдлээ хуваалцсан гэсэн. Тэдний сэтгэлд хамгийн хүнд туссан нь яг юу вэ?
– ”Бид тийм арчаагүй байгаагүй шүү дээ” л гэж хэлсэн.  “Туулаа  уучлаарай, нэрээр нь хэлчихье. Танай талийгаач Болд онгоц сүйрэхэд амьд үлдсэн. Амьд байсан. 2-3 цагийн дараа өнгөрсөн. Гэхдээ ёо гэж дуугараагүй талийгаач болсон шүү, ” гэж надад хэлсэн. Гэхдээ яахав, яг тэр үйл явдлыг яг тийм юмыг огт үзээгүй улсууд төсөөлөөд зохиол бичээд, кино болгоод гаргасан гэдэгт л би маш их баярлаад байгаа. Зөвлөхөөр нь миний нөхрийн найз Амарболд ажилласан. Тийм болохоор жаахан тусгуу болсон. Гэхдээ би үнэхээр баярласан. Үнэхээр сайхан кино болсон байсан.

– Дэлгэцийн бүтээл гэдэг үлдэцтэй, дурсамжтай юм даа?
– Би ингэж бодож байна л даа. 10 шүхэрчин эрийн ард арван эхнэр байгаа. 10-аас дээшээ тооны хүүхдүүд байгаа. Мөн  жирэмсэн үлдсэн нэг дүү охин маань байгаа. Гэтэл  тэр хүүхэд нь одоо 3 нас хүрчихсэн, хичнээн хөөрхөн хүүхэд болчихсон явж байна вэ. Гэхдээ тэр хүүхэд маань, бас тухайн үед 2, 3 настай үлдсэн жаахан хүүхдүүд маань аавыгаа мэдэхгүй, танихгүй шүү дээ. Манай хүүхдүүд бол аавыгаа танина. “Миний аав ийм хүн байсан” гэж мэднэ. Харин бусад эмэгтэйчүүдийн  маань жаахан үлдсэн хүүхдүүд бол мэдэхгүй байгаа. Нэг хүүхэд нь энэ жил 1-р ангид орж байна шүү дээ. Би их баярласан. “Миний дүү өнөөдөр 6-н нас хүрээд сургуульд орж байна шүү дээ” гэж хэлээд би тэр хүүхдийг тэврээд үнссэн. Хүүхдүүд өсөж байна. Тэд маань аав нарыгаа мэдэхгүй. Харин энэ киногоор  дэлгэцэнд мөнхрөхөд тэр хүүхдүүд ухаан суусан хойноо “Миний аав ингэж тэмцэж  өнгөрсөн юм” гэж бахархаад ярих юмтай үлдлээ. Үүнд их баярлаж байна. Урлаг гэдэг ямар ч сайхан юм, хүчтэй юм байна бэ гэж бодож байна.

– Бага охин тань 5-р ангид орж байгаа юм байна. Бас жаахнаараа байна шүү дээ?
– Тийм ээ.

– Та нээрээ зээтэй болсон гэсэн үү?
– Зээтэй болсон. Би нөхрийгөө өнгөрөхөд хүүтэй, бэртэй, ачтай, хоёр охинтойгоо үлдсэн. Одоо дахиад хоёр ам бүл нэмсэн. Хүргэнтэй, зээтэй болчихоод байж байна. Гэхдээ хэчнээн бүл нэмэгдээд ирээд байгаа ч гэсэн хүн хүнээр дутагдана гэдэг чинь ямар аймшигтай юм бэ гэдгийг одоо хүртэл мэдэрч, өөртөө гомдоод л явж байна. Заримдаа би өөрийгөө яасан азгүй хүн бэ гэж боддог.
 
– Өнгөрсөн гурван жил таньд амаргүй байсан байх аа?
– Гурван жил их хурдан өнгөрсөн. Харин 2007 оны тэр зун, тэр намар ямар урт удаан өнгөрч байсан гээч. Юу яасан гурван жил, хэзээ гурван жил болох юм гэж бодож байсан. Гэтэл  өнөөдөр 3 жил болчихсон  ханийгаа дурсаад сууж байна. Ард түмэн маань тэр эрчүүдээ марталгүй санаж байна. Кино хийсэн байгааг нь үзээд,  үнэхээр ханиараа бахархаж байна.

– Хүү тань Онцгой байдлынхаа салбартаа ажиллаад л байна уу?
– Манай хүү салбартаа сайн ажиллаж байгаа. Ажлаа хийж байна. Аавынхаа ажлыг гүйцэтгээд, үргэлжлүүлээд сайн ажиллаж байгаа. Одоогоор ажлын шугамаар 14 хоног Солонгос явчихсан байгаа.

– Киноны нээлтэд очиж амжаагүй юу?
– Харин хүү маань “Ээжээ би киноны нээлтэнд орж чадахгүй  нь ээ” гэж байсан. Гэхдээ удахгүй хүрээд ирнэ. Ирэхээрээ киногоо үзэх байх даа. “Ээж кино ямар болсон байна” гээд асууж байсан. Явахаасаа өмнө киноны мэдээллийг авчихсан байсан л даа. Тэгээд “Аавын төрсөн өдрөөр киноны нээлт болох нь. Би таны хажууд байхгүй нь” гэж байсан. Би “Яах вэ. Миний хүү ажлаа хий, ажлын төлөө зүтгээд явж байгаа юм чинь. Яв” гэж хэлсэн юм. Хүү маань ажлынхаа шугамаар сургалтанд явсан.

– Онцгой байдлын ажилчид ямар хэцүү нөхцөлд, гар хоосон ажилладгийг аймшигт ослын дараа л олон нийт мэдсэн. Одоо ажлын нөхцөл, хангамж нь гайгүй болсон уу?
– Гайгүй ээ. Нэг үеэ бодвол сайжирч л байгаа. Тухайн үед цочрол авсан байх л даа. Одоо харж байхад ер нь гайгүй шүү. Хангамж, хангалт, хувцас хунар, бусад асуудлууд нь гайгүй л болж байна. Би нөхрийгөө дагаад л явдаг байлаа. Одоо ч гэсэн хүүгээ хараад бахархаад л явж байна даа.

– Ханьтайгаа хамт үр ачаа тойруулаад сууж байсан бол гэж боддог л байлгүй?
– Тэгэлгүй яахав. Тийм бол сайхан байхгүй юу. Манай ач одоо 3 настай. Зээ маань 7 сар хүрчихлээ.

– Уучлаарай, энэ осол бол Монголд хаа хаанаа хариуцлага гэж юм байхгүй болсны гашуун илэрхийлэл болсон гэж олон нийт үздэг?
– Уг нь би энэ тухай ярихгүй гэж хэлсэн шүү дээ. Гэхдээ үнэхээр тэр үед хариуцлага гээч юм алдагдсан. Одоо хүртэл тэр хэргийг шийдээгүй байгаа. Шийдэх болов уу гэж олон ээж нар хүлээж байгаа. Олон хань харж хүлээж байгаа. Ард түмэн  ч сураг тавьдаг.Түрүүн хэлсэнчлэн биднийгээ эргээд нэг харчихаач ээ. Тэр хэдэн хүүхнүүд минь яаж амьдарч байна  гээд  эргээд нэг харчихаагүйд нь гомдож явдаг юм. Тэр зүйл анги алга болсон гээд ярьвал олон юм байна. Үнэнийг хэлэхэд тэрийг ярьмааргүй байна. Хамгийн гол нь кино нь сайхан боллоо. Ард түмэн мартаагүй юм байна шүү гэдгийг л хэлмээр байна.

– Бусад эмэгтэйчүүд нь киног үзээд яг юу гэж байна вэ?
– Таалагдлаа гэж байсан. Их л уйлсан. Их л сандралдсан. Ялангуяа нэг талийгаачийн маань ээж зүрх нь өвдөөд, эм уулгаад, нэлээн сандаргасан л даа.

– Ингэхэд охин нь киног үзсэн үү?
– Үзээгүй байгаа. Том охин маань нялх хүүхэдтэй. Би хүүхдийг нь харж байж л үзүүлэх ёстой л доо. Ахыгаа ирэхээр үзэх байх аа.

- Ер нь амьдрал ахуй тань хэр байна вэ?
– Амьдралаа болж бүтээх гээд л явж байна даа. Би ажлаа хийгээд цалингаа аваад, хоёр идэхгүй, хоосон хонохгүй амьдралаа болгоод явж л байна. Гэхдээ өдөр ирэх тусам амьдрал үнэхээр хүнд байгаа. Бүхэл бүтэн тэр том орон зай байхгүй болчихсон шүү дээ. Цаашлаад амьдрал ахуй авч явахад яаж нөлөөлөх вэ. Ач, зээтэй болчихлоо. Охиноо тусад нь гаргамаар байна гээд л. Бүх юм толгой дээр тусах үнэхээр хүнд байна. Гэхдээ яахав ээ. Ажлаа хийгээд л амьдарч байна. Харин хэрвээ би маргааш ажилгүй болчихвол яанаа гэж бодохоор их айдаг юм. Үнэхээр айдаг, айдастай байдаг. Хүүхдүүд том болсон ч гэсэн. Тэд тус тусдаа амьдрал авч явах хүмүүс ч, хүүхдээрээ л байгаа. Магадгүй, би маргааш  өвдөөд хэвтчихвэл миний хүүхдүүд яанаа гэж айдаг. Тиймээс би өвдөх эрхгүй гэж боддог. Үхтэл үр харам гэгчээр хүүхдүүд хичнээн дор дороо амьдралтай болсон ч тэднийхээ төлөө зовохгүй байж чадахгүй. Ноднин 4-н сараас 8-н сар хүртэл ажлаа хийж чадаагүй, эмнэлгээр явсан. 2, 3-н ч удаа эмнэлэгт хэвтсэн юм. Тэгэхэд л би өвдөх ёсгүй юм байна, сэтгэл санаагаа өндөр байлгах ёстой юм байна гэж бодсон. Би байхгүй болчихвол гурван хүүхэд маань хэцүүдэх юм байна гэж бодсон л доо. Тэр үед найз нөхөд маань намайг эргэж тойрч туслаж дэмжиж байсныг хэлмээр байна.

Э.Болор