-МАХН нэрээ бүртгүүлэхийн тулд Дээд шүүх рүү ониллоо гэсэн яриа яригдаж байна. УИХ, Засгийн газрыг огцруулах тухай шаардсан. Дараагийнх нь Цэц хэрэг үү?

-Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийн дээд хяналтын байгууллага ньҮндсэн хуулийн цэц. Тэгэхээр үндсэн хууль хэрэгжихгүй байгаа тухай “Ард түмний ташуур” нэртэй хэлэлцүүлэг манайхан хийсэн байгаа. Нийт 22 багц асуудлаар 45 заалт нь зөрчигдөөд зогсохгүй, амьдралын хэм хэмжээ болтол гажуудсан байгаа нь ердийн үзэгдэл шиг болчихсон байна. Тиймээс Үндсэн хуулийн өмнө хариуцлага хүлээсэн УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч энэ субьектуудтэй хамтарч ажиллах мэдэгдэл бидний зүгээс өгөх гэж байна.

Түүнчлэн Үндсэн хуулийн цэц ажлаа сайн хийж байвал хүний эрх зөрчигдөхгүй. Хууль гууль болохгүй. Ийм журамгүй авирлах хүмүүс бий болохгүй байсан. Тиймээс Үндсэн хуулийн цэц хүний эрхийн хороо хоёр үнэхээр ажлаа хийж чадахгүй байна. Монгол Улсад бий болоод буй бүх гажуудал буруу тогтолцоог Үндсэн хуулийн цэцтэй холбоно. Харин ч МАХН -ын нэрийг одоо хүртэл бүртгэхгүй байгаа нь ямар нэгэн улс төрийн шалтгаантай. Улс төрийн тодорхой хүчин хууль хяналтын шат шатны байгууллагад нөлөөлөлөө тогтоож хууль завхруулж байгаагийн тод жишээ.

-Мэдээж МАН-ыг хэлж байгаа байх тийм үү?
-Тийм МАН. Жирийн гишүүд МАХН-аас ухарч, холдож чадахгүй байгаа. Албан тушаалтай, МАН-ын ивээлд явж байгаа хүмүүс тэднийг магтан дуулж байгаа шүү дээ. Хэдийгээр МАН-ын батлахыг авсан ч гэсэн манай намд орохыг хүсч байгаа хүмүүс байдаг юм. Жирийн гишүүдээс авахуулаад албан тушаалтнуудад хүлээлт үүссэн ч гэж хэлж болно. МАХН-ын нэрийг авах нь МАН-ын оршин тогтнох байдалд нэгдүгээрт муугаар нөлөөлнө. МАН байгуулсан нь хууль зөрчсөн гэдэг нь тэдний манай нэрийг бүртгүүлэхгүй байхаар хийж байгаа үйлдлүүдээс нь илт харагдаж байгаа юм.

Магадгүй өмч хөрөнгийн асуудал гараад ирэх вий дээ гэсэн зүйлийг бодоод байдаг юм шиг байгаа юм. МАХН-ын нэр дээр байгаа үүрүүд, байруудыг булаачих вий дээ гэж санаа нь зовдог гэх мэт олон шалтгаан байгаа. Гэсэн ч бид үзэл бодлоо нэгтгээд язгуур эрхийнхээ дагуу явж байхад хэн зогсоож чадахгүй. Харш биднийг зогсоох гэж хийж байгаа үйлдлүүд тэдэнд хасах оноо авчирхаас өөр ямар ч сайн зүйл авчирахгүй.

-МАХН-ын нэрийг Дээд шүүх бүртгэх тухай хүлээлт үүссэн байгаа. Орох хүн их бий гэж байна. УИХ-ын гишүүдээс байгаа болов уу?
-Байгаа. УИХ-ын гишүүдээс хэд нь орж ирэх юм мэдэхгүй байна. Учир нь бид хэн нэгнийг ятгаж сэнхрүүлээгүй. Сэнхэрч орж ирсэн хүмүүс тууштэй явахгүй. Тиймээс итгэл үнэмшлээрээ эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй.

-МАН-ын ард түмнээ сонсох аяны хүрээнд иргэдтэй уулзалт хийж байна. Танай намын зүгээс мөн л ард түмний дуу хоолой болж байна гэж үйл ажиллагаагаа тайлбарлаж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр МАН-ын ард түмнээ сонсох аяныг хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-МАН-ынхныг ард түмнээ үргэлж буруу сонсдог гэж боддог. Хэдийгээр ард түмнээ сонсох нь зөв ч үнэн сонсох хэрэгтэй шүү. Намынхаа нэрийг өөрчлөхгүй гэхээр өөрчил гэж байна хэмээн сонсдог. Сонгуулийн дүнг Долдугаар сарын 1 болтол сонссон. Тэд ард түмнээ өөрсдийнхөө хүсэл зоригт нийцүүлж сонсдог. Ард түмнийг юу ч биш. Сохор доголон, хөгшин настай балархай эгшигнүүд зайлаад өг гэдэг байсан юм. Гэтэл өнөөдөр төрөлх аранпшн нь өөрчлөгдөөд балархай эгшигнүүд МАН-ынханд хэрэгтэй болсон гэдэгт би итгэхгүй байна.

Тэгэхээр тэдний дараагийн сонгуульд зэхсэн ард түмнээ хуурах эзлжит шоу эхэлжээ гэж ойлгож байна. Түүнээс биш тэд ард түмнээ чин үнэнээр сонсоно гэвэл үлгэр.

-Цэцийн даргын асуудлыг танай намын нэрнээс болж хойшлогдож байгаа, М.Алтанхуяг дарга болчихвол Н.Энхбаяр нэрээ авна гэх зэрэг янз бүрийн зүйл яригдаж байна?
-Иймэрхүү яриа гарч байгаа нь монголын төр өөрөө ялзарсан байгаагийн илрэл. Цэцийн даргаар Ц.Элбэгдоржийн хүнийг тавих магадлал өндөр байна гэж ярих юм билээ. Төрийн алба гэдэг өөрөө хууль дүрэмтэй байдаг болохоос ямар нэгэн хүний хүн гэж байх ёсгүй. Бүх томилгоо ингэж явагдаж байгаа. Ингэж томилогдсон хүмүүс томилсон хүнийхээ төлөө ажиллахаас төрийн төлөө ажиллана гэвэл худлаа.

-Гал үндэстэн холбооныхон Төрийн ордон руу сум тавилаа. Хэдийгээр УИх-ын гишүүд муу ажиллаж байгаа ч төрөө дээдлэх хэрэгтэй гэсэн шүүмжлэлд өртөж байх шиг байна. Харин таны тухайд?
-Төр сайхан байхад Алтан төрийн минь сүлд гэж цай сүүнийхээ дээжийг өргөдөг байсан ээжийн хүүхэд би. Гэтэл одоо төр гээд ярихаар хүмүүс зарсхийдэг болсон байна. Төрдөө итгэхгүй шүүмжилдэг, үзэн яддаг, жигшдэг болж. Энэ нь төрд ажиллаж яваа хэдхэн хүний буруу үйлддээс болж байна. Ард түмэндээ үйлчилдэг газар биш дээрэм хийдэг, олигархуудад үйлчилдэг газар гэж ард түмэн ойлгодог болжээ.

Үнэхээр төрийг шүтэх итгэл үнэмшил байхгүй болсон. Тиймээс хүн бүр өөрийнхөөрөөүзэл бодлоо илэрхийлж байгаа. Бидний хувьд үгээр илэрхийлж байна. Гал үндэстэн холбоо сум тавьсан байна билээ. Түүнийг харваад байж байхад нь хамгаалах ёстой хамгаалалтын алба нь хаана байгаа юм. Эргэн тойронд хамгаалалтад байдаг юм билээ. Төрөө хамгаалж чадахгүй хүмүүс л зогсч байдаг юм байна гэж ойлгож байгаа.

-МАХН-ын нэрийг сонгуульд оролцуулахгүй удаашруулах зорилготой өгөхгүй байна гэж та бүхэн тайлбарлаж байсан. Үнэхээр сонгуулиас өмнө нэрээ бүртгүүлэх нөхцөл бүрдэхгүй байх магадлал өндөр байна?
-Ямар тогтолцоогоор сонгуулиа хийх үү гэдэг нь МАХН-тай шууд холбогдоно. Энэ намаас их зүйл шалтгаална. МАХН-ын гишүүд төдийгүй энгийн иргэд биднийг дэмжиж байгаа. Ардчилсан намын энгийн гишүүд ч байгаа. Энэ хүрээгээр аваад үзвэл магадгүй хамгийн том улс төрийн хүчин болчих магадлал улс төрийн зах зээлд бэлэн байгаа.

Хамгийн гол нь бид үйл ажиллагаагаа зөв явуулж итгэл үнэмшлийг олох нь чухал. Манай нэр сонгуульд маш их нөлөөтэй.

-Та бүхэнд сонгуульд нөлөөтэй учраас энэ нэрээр бүртгүүлэх сонирхолтой байгаа юм биш биз дээ. Ер нь Цэц рүү хандах нь үнэн болж таарч байх шиг байна тийм үү?
-Бид Цэцрүү хандсан тодорхой үйл ажиллагаа хийнэ. МАХН гэсэн нэрийг өгсөн өгөөгүй үйл ажиллагаагаа явуулна. Бид тамга тэмдгээ хийгээд эхэлсэн байна. Өгөхгүй байх ямар ч эрхзүйн ундэслэл байхгүй. Гагцхүү бидний үйл ажиллагааг сааруулах ажил их явагдаж байна. Хэнтий, Хархорин зэрэг газруудад МАН-ынхан “МАХН-ьш нэрийг өгөхгүй. Удирдаж байгаа хүмүүс нь бүгд албан тушаалтай болсон. Тиймээс манай хоёр нам нэг нам болсон гэсэн үг” хэмээн өөрсдийнхөө хийж сурсан муу аргаар хоосон бор шувуу нисгэсэн юм билээ.

-Албан тушаал амласан гэснээс С.Молор-Эрдэнэ дарга та бүхэнтэй хамтарч ажиллахгүй гэж байсан. Яг юу болсон юм бэ?
-МАХН онц их хурлаа хийсэн цагаас хойш эрх баригч намын зүгээс хагалан бутаргах үйл ажиллагааг идэвхитэй хийсэн. Тэр үйл ажиллагаа өнөөдөр хүр-эл үргэлжилж байгаа. Сая бага чуулганы хурлын үеэр манай гишүүдтэй уулзаж удирдлагаа соль гэсэн байна билээ. Аливаа байгууллагын эхний үе шатанд янз бүрийн хүмүүс орж ирдэг.Итгэл үнэмшилтэй нь цагийн аясаар шалгараад үлддэг жамтай.

Ямар ч бэрхшээл гарсан шантрахгүй өдөр шөнөгүй ажиллаж байгаа хүмүүс манай намд байна. Зарим нъ ерөөсөө хуруугаа ч хөдөлгөөгүй байж янз бүрийн яриа тараагаад явж байна. Дандаа хувьсгалт намын хүмүүс энд ирээгүй. Янз бүрийн үзэл бодолтой хүмүүс МАХН-д ирсэн учраас тэдгээр хүмүүс энд нутагшихад тодорхой хугацаа хэрэгтэй. С.Молор-Эрдэнийн тухайд намын үйл ажиллагаанд орохгүй байгаа. Гэхдээ бид тэр хүний үзэл бодлыг хүндэтгэнэ.

Учир нь намаасаа гарлаа гэж янз бүрээр чичилдэг нам манайх биш. Хэрэв тийм нам байх байсан бол МАН-ыг дагаад намирч байх байлаа. Тиймээс С.Молор-Эрдэний сонголтыг хүлээн зөвшөөрнө.

-Түүнд албан тушаал амлачихсан юм болов уу. Та юу гэж бодож байна?
-Тийм байхыг үгүйсгэхгүй. Бид энд болж буй бүх үйл явдлыг хянаж байгаа. Дор бүр нь мэдээлж хяналт Ёсзүйн хороонд хэлэлцэж байгаа. Бүгдийг нь дараа нэгтгээд бага чуулганы хурлаараа мэдээлнэ. Тиймээс ер нь намаа нэгтгэх ажлыг сайн хийнэ гэж бодож байгаа. Ялангуяа зохиомлоор орж ирж байгаа хүмүүст хяналт тавина.

-С.Молор эрдэнэ даргын тухай Есзүйн хороогоор хэлэлцэгдсэн үү. Хэзээ хэлэлцэх вэ?
-Ороогүй байгаа. Бага чуулганы хурлаа нэрээ авчихаад хийх бодолтой байгаа.

-Тэгэхээр танай намын гадаад бодлогыг ямар хүн хариуцаж байгаа юм?
-Намын дарга хариуцаж байгаа.

-Намын дарга хариуцаж байгаа гэснээс Н.Энхбаяр дарга гадаадад ажиллаж байгаа сураг дуулдсан. Намынхаа ажлаар явсан уу. Гадуур янз бүрээр л тайлбарлаж байна?
-Ямар нэг зүйл болохоор Н.Энхбаяр дарга “Бен Ладен бид хоёргүй зүйл байх биш дээ” гэж хэлдэг юм. Тэрний нэг нь гэж ойлгож болно. Дарга хамтын ажиллагааны хүрээнд гадаадад явж байгаа.

-Хамтын ажиллагаа гэдгийг тодорхой ярихгүй юу?
-Очиж байгаа орнуудаараа намын хамтын ажиллагааны тухай ярина байх. Франц , Английн социол демократ намуудтай хамтарч ажиллахаар санал бодол солилцох болно.

-У.Хүрэлсүх дарга тэргүүтэй хүмүүс бас гадаад руу хамтын ажиллагааны асуудлаар явсан санагдаж байна?
-МАХН-ыг социнтернд анх бүртгүүлж байсан хүн нь Н.Энхбаяр дарга шүү дээ. Тэгээд ч тэдгээр орнууд зөвхөн ганц намтай хамтарч ажиллана гэсэн зүйл байхгүй.

-Намын батлах гардуулах асуудал яригдаж байна. Та ирэх сонгуульд МАХН нөлөөтэй гэж хэллээ. Та бүхнийг нэрээ авах гэсээр байтал МАН-ын гишүүнчлэлийн хүрээ нэлээд өргөн болж байх шиг байна л даа?
-МАН-ын батлахыг зөндөө хүн авсан ч тоохгүй байгаа юм билээ. Цахилгааны мөнгө бичдэг шиг тараасан байна гэж ярьж байна билээ. Намынхаа ойгоор алимны хайрцгаар дүүрэн одон авчраад нэг хүнд давхцуулж өгсөн. Дээр үед Л.Гүндалай эрүүл мэндийнхэнд бүгдэд нь жуух өгсөн шиг юм болсон байна билээ.

-Одон үнэгүйдсэн гэж та ярилаа. МАХН-ынхан бас одонгоо булаацалдсан тал байна уу. Нэг хэсэг тийм зүйл сонссон?
-Тэр яахав дээ. ҮШН таван жилийн ойгоо тэмдэглээд Амлалт нэхэх ард түмний холбооныхондоо тэмдэг өгсөн юм билээ. Яахав дээ монголын л нийгэм шүү дээ. Тиймэрхүү зүйл болсон юм шиг байсан.

-МАХН-ын зүгээс явуулах гэж буй Бүх ард түмний санал асуулгын ажил ямар шатандаа үргэлжилж байна?
-Үнэхээр нүсэр ажил юм байна. Үндэсний, орон нутгийн хороо байгуулсан. Саналын хуудсаа хэвлэж, кодлоод аймаг дүүрэгт хуваагаад дуусч байна. Санал асуулгын цүнх хэвлэлтнээс гарсан. Одоо би төрийн бус байгууллагаас ажиглагчдаа урьж байна. Мөн хандивын данс нээсэн байгаа гэх мэт бэлтгэл ажил ерөнхийдөө дуусч байна. Харин санал асуулгаар гарсан зарддыг дараа нь улсын төсвөөс гаргуулж авна. Энэ тухай төрийн өндөрлөгүүдэд өнөөдөр хандана.

-Гарсан зардлыг улсын төсвөөс гаргуулна гэж ярьж байна. Үүнээс гадна танай намын зүгээс онц их хурлаас хойш олон үйл ажиллагаа зохион байгуулж байна. Санхүүжилт хаанаас гараад байна. Багагуй хөрөнгө мөнгө зарцуулж гарч байгаа байх шүү?
-”Эх орон, шударга ёс, хөдөлгөөн”-ийг таван нам хамтарч байгуулсан байгаа. Гарах зардлаа хуваагаад гаргадаг. Заримдаа тасраад байх байхгүй л байдаг даа. Хандивын дансыг хэрэгтэй үед хэрэглэнэ гэж бодож байсан юм. Ард нийтийн санал асуулга төсөвт суух ёстой байдаг. Санал асуулгад гарсан зардлыг төсвийн тодотголд хийхээр санал тавина.

-Төрийн өндөрлөгүүдэд өнөөдөр хандана гэсэн. Тоон дүн гарсан юм уу?
-Эхний бэлтгэл ажлынх гарсан. Хамгийн гол зардал аймаг сум баг руу явах зэрэг хөдөөний зардал байдаг юм байна. Үүнээс гадна санал асуулгааР үр дүнд ямар ч хариу гарсан төр засаг бэлэн байдалд байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт Монгол Улсын Үндсэн хуулиар ард түмний санал асуулгаар эцсийн шийд гарсан гэж үзнэ гэж заасан байдаг. Хэрэв өнөөдрийн төр засагт итгэхгүй гэсэн хариу гарах юм бол тэд байхгүй. УИХ-ыг тарсанд тооцно гэж үзнэ.

-УИХ, Засгийн газар огцорсон гэж үзнэ. Ер нь огцруулна гэж та бүхэн яриад байва. Хэрэв огцорсон гэж тооцвол дараагийнх нь хэн байх вэ гэдэг асуулт иргэдэд тулгарч байгаа юм билээ. Сонгууль болоход жил хүрэхтүй хугацаа үлдлээ?
-Эх орны байгалийн баялаг гадагшаа урсч байна. Нэг аймгаа харийнханд бараг тавиад туучихлаа. Энэ уйл явдлыг нэг минутын өмнө ч гэсэн зогсоох хэрэгтэй. Энэ л бидний зорилго. Цаашид хэн эх орноо худалддаггүй л хүн байх хэрэгтэй. Ганцхан одоо байгаа хүмүүс иөр барьж чаддаг. Бусад нь чаддаггүй гэсэн зүйл байхгүй шүү дээ.

"Яахуу мн"

Н.Удвал: Н.Энхбаяр дарга “Бен Ладен бид хоёргүй зүйл байх биш дээ” гэж хэлдэг
Tweet
Bolod.mn