зэрэгцэн ирсэн Японы мэргэжлийн сүмогийн их аварга Хакүхо Даваажаргал зургаан жилийн дараа төрөлх I дунд сургуульдаа зочилж, ангийн болон сургуулийн багш нартайгаа өчигдөр уулзав.

Тэрбээр Японы сүмогийн ордны дээр байдаг түрүүлсэн бөхөд “Майничи” сонины газраас дурсгадаг зургаа төрөлх сургуульдаа дурсгал болгон өгсөн. Түүнийг чөлөө завтай болохыг нэлээд хүлээсний эцэст хэдэн хором ярилцсанаа хүргэе.

-Олон жилийн дараа төрөлх сургуульдаа ирэхэд ямар сэтгэгдэл төрж байна вэ?

-Би мэргэжлийн сүмод ороод 10 гаруй жил боллоо. Сүмод орсноосоо хойш сургууль дээрээ саньякү цолтой анх ирж байлаа. Түүнээс хойш зургаан жил өнгөрчээ. Тэр үед манайд багшилж байсан Ц.Гүррагчаа багш захирал, бас гавьяат багш бол сонд нь баярын мэнд хүргэж бараалхаж байгаа юм. Бага ангийн багш Ц.Цэрэнхүү болон бусад олон багштайгаа уулзсандаа маш их баяртай байна. 2013 онд сургуулийн маань 90 жилийн ой тохиох нь. Энэ жил шинээр бага ангийн өргөтгөл барьж, улам нэр хүндтэй, мундаг сургууль болж буйг нүдээрээ үзэж, уулзаж ярилцлаа.

-Та багадаа ямар хүүхэд байсан бэ. Бусад ангийн хөвгүүдтэй барилдаж даваад аварга болж байсан гэж багш тань ярьж байсан?

-Ер нь бага байхдаа спортод дуртай, янз бүрийн тэмцээн, уралдаанд их орно. Тэмцээний үеэр хүн дутвал гүйнэ. Ширээний теннис, шатар, даам тоглоно. Эдгээрээс онцолбол сагс тоглох их дуртай хүүхэд байсан. Тухайн үед хотын хэмжээнд болдог Аюурзана гуайн нэрэмжит тэм цээнээс хүрэл медаль, зурга дугаар ангийнхны хооронд бол сон дүүргийн аваргын сагсан бөм бөгийн тэмцээнээс алтан ме даль авч байсан. Барилдахын хувьд бэлтгэл, нэгдүгээр ангиасаа зун нь цемент, өвөл нь цасан дээр тойрог зурж байгаад сүмо барилддаг байсан. Тухайн үед ах дүү хоёр аварга шуугиулж, Кёкүшюзан сүмогийн дэвжээнд ид гараад ирчихсэн байсан болохоор сүмо бөхийг сонирхож эхэлсэн.

-Яг тэр үед Японы сүмогийн их аварга аварга болно гэж бодож байсан уу?

-Анх Япон явахдаа тэр сайхан орныг, далайг нь, бас самурайг нь үзэх гэсэн бодолтой хоёр сарын хугацаатай явсан юм. Тэр үед монгол бөхчүүд эрс сайжирч, Дагвадорж аварга маань их хүч тэй, сайн барилдаж байсан уч раас Японы сүмогийн оягата бо лон захир лууд Монгол хүүхдүү дийг маш их сонирхдог бай сан. Тэнд байх хугацаанд олон багш биднийг сонирхож, хүүхдүүдийг ши лэн авсан. Харин намайг авсан түүх их сонин. Би бие жижигтэй байсан тул хүмүүс их голж байсан юм. Ингээд хоёр сарын хугацаа дуусаж, онгоцныхоо тий - зийг авчихаад маргааш нь явах гээд Осакад байж байтал дуудлага ирж, хамгийн бага нас тай, жаахан хүүхдийг чинь авъя гэж ярьсан. “Туранхай шүү дээ” гэхэд “Туранхай нь хамаагүй, нас нь бага юм чинь өснө” гэж яриад утсаар л мэргэжлийн сүмод орох болзол хангаж байсан. Хэрэв тэр үед багшид маань цаг зав нь байгаад, Токиогоос Осакад ирж, намайг нүдээрээ харсан бол голох байсан болов уу гэж боддог юм. Утас байсан тулдаа сүмод орсон гэж боддог.

-Тэр үед та хэдэн настай байсан бэ. Биеийн жин, өнд өр тань одоогийнхоос хэр зөрүүтэй байв?

-15 настай байсан. Тэр үед жин 62 кг, 175 см өндөр байсан. Харин одоо 191 см өндөр, жин 154 кг болсон байна.

-Сүмогийн дэвжээнд цолтой бөх болтлоо нэлээд бэрхшээлийг туулдаг гэж ярьцгаадаг. Та тухайн үед нас залуу байж. Их шантардаг байв уу?

-Одоо биднийг харахад нэг их сайхан аварга харагдаад байж магадгүй. Тэр үед өдөрт гурван удаа уйлдаг байсан. Гэрээ санахдаа биш бэлтгэлдээ шантарна. Зэмлүүлж нэг уйлна, уярч нэг уйлна. Хамгийн сүүлд нь шөнө унтахдаа уйлна. Бэлтгэл хийхэд маш хэцүү байсан. Хоёр жил хагас гаруй хугацаанд доод зиндаанд барилдаж байгаад цолтой бөх болсон. Тэгэхээр тэр хоёр жил гаруй хугацаа бол миний хувьд маш том амжилтын үндэс болсон цаг мөч байсан юм болов уу.

-Анх түрүүлж байхад юу бодогдож байв?

-Анх түрүүлэх үед Миябияматай даваа тэнцсэн. Аав маань ирсэн байсан. Тэгээд нэ мэлт барилдаан болж магадгүй гээд их эгзэгтэй байсан л даа. Өмнөх шөнө нь нойр хүрдэггүй. Гэгэлзээд унтаж болохгүй бо лохоор нь нэг лааз пиво ууж байсан дурсамжтай. Ямар ч байсан эцэг эхийнхээ нүдэн дээр анхны түрүүгээ авч байсандаа их баярладаг.

-Дасгал сургуулилалтын үеэр ч юм уу, эсвэл бусад үед архи, пиво уухыг хориглодог уу?

-Ер нь Японы үндэсний сакэ уухад нэг их хорьдоггүй. Тэнд 20 хүрч байж согтууруулах ундаа хэрэглэх дүрэмтэй. Тэгсэн мөртлөө бага насны хүүхдүүдэд бага хэмжээгээр сакэ уулгадаг. Яагаад гэвэл таргалуулах ач холбогдолтой. Тиймээс багш нар жаахан амсуулдаг байсан. Манай багш бол хориглож байгаагүй.

-Асашёорюү Дагвадорж аварга зодог тайлаад нэлээд хугацаа өнгөрлөө. Түүнийг үгүйлдэг үү. Үзэгчдийн нү - дээр харж байхад ширүүн өр сөлдөгчгүй болсон мэт санагддаг?

-Хүнд өрсөлдөгч маш хэрэгтэй юм байна гэдгийг Дагваа аваргыгаа байхгүйд мэдэрч байна. Хамгийн эцсийн дүнд өөрөө өөрийгөө ялан дийлж чадсанаар амжилтад хүрдэг юм болов уу. Хүн болгон л өрсөлдөгч шүү дээ. Тэд намайг давах зорилгтой барилдаж байгаа. Аварга гэдэг хүн унах л юм бол зодог тайлах хатуу хариуцлага хүлээдэг. Тиймээс барилдаанаас гадна бусад зүйлээр үлгэр дууриал, өмөг түшиг болох хүнгүй байгаа нь маш хэцүү. Ганцаараа нэг жил аварга байхад сэтгэл санааны хувьд хүнд байдаг юм байна. Дагваа аваргыгаа үгүйлж байна. Бас дахиад хурдан аварга төрөөсэй гэж хүсэж байна. Гэхдээ хоёрын хооронд зовлон үзэхгүй аварга болчих юм бол нэг их удаан сайн барилдахгүй дуусах магадлалтай. Тэр ч утгаараа бөхчүүдийг сургах, бэлтгэхэд нь хана болж, амархан аварга болохгүй шүү гэдэг талаас нь ухааруулж, бөхчүүдийг хурцалж сайн барилдана гэж бодож байгаа. Хурдан аварга төрөөсэй гэсэн хүслийн хажуугаар амархан болдоггүй юм шүү гэдгийг мэдрүүлэх хэрэгтэй.

-Одоо хувийн амьдралын тань тухай ярилцъя. Саяхан гурав дахь үрийнхээ зулайг үнэрлэлээ. Гурван хүүхдийн аав болоход юу бодогдож байна?

-Хурдан юм аа. Том охин маань 2007 оны тавдугаар сард төрсөн. Тэр сарын башёд Ёкозүна цол хүртсэн болохоор том охиндоо их хайртай байдаг. Энэ жил дөрвөн нас хүрээд цэцэрлэгт орсон. Өмнө нь өөрөө цэцэрлэг, сургуульд уригдаж, хүүхдүүдтэй уулздаг байхдаа өөрийнхөө хүүхдийг хүргэж өгнө гэж бодож байгаагүй юм билээ. Бага маань дөрвөн сартай. Хоёр охин нэг хүүтэй болоод их хариуцлага хүлээж байна.

-Хүүхдүүдийнхээ нэрийг хэр хэн өгсөн бэ. Монгол нэртэй юү, эсвэл япон нэртэй юү?

-Том охины нэрийг ламаас авсан. Юнрэнцоо гэдэг. Урт удаан наслахыг бэлгэдсэн. Хүүдээ өвөөгийнх нь нэрийг өөрийнхтэйгээ нийлүүлж, Мөнхжаргал гэж өгсөн. Бага охин маань Маяа гэж нэртэй. Япон нэр нь Миюша. Хүү маань Махато, том охиныг Амиюү гэдэг.

-Монгол нэртэйгээ ижил утгатай юм уу?

-Өөр л дөө. Япон нэрүүдийг нь эхнэртэйгээ ярилцаж байгаад өгсөн. Миний нэрийн Хакүхо гэхэд ордог “шо” буюу нисэх, дэвжих, өсөх гэсэн утгатай ханзыг гурвуулангийнх нь нэрэнд оруулсан. Бага охиндоо эхнэрийнхээ болон өөрийнхөө нэрэнд орсон ханзуудаас авч өгсөн. Том охины нэр хөөрхөн сайхан байх, хүүгийн нэр үнэн шударгын төлөө нисэж явах хүн болоосой гэсэн утга бэлгэдэлтэй.

-Та өөрийгөө сайн аав гэж боддог уу. Хүүхдүүдээ асарч, халамжилж чаддаг уу?

-Анхны хүүхдээ төрөхөд их халамжтай байсан. Усанд оруулж, сүүг нь өгч, живхийг нь хааяа солино. Сүүлийн үед аваргын хувьд тэнд ганцаараа байгаа бо - лохоор хариуцлага өндөртэй, энд тэнд уригдах нь ихэссэн болохоор тэр тал дээр дутмаг бай гаа. Гэхдээ хүүхэд минь нү дэнд харагдахгүй байхад маш их эрч хүчтэй байдаг юм болов уу. Тэд маань миний стрессийг хамгийн их тайлдаг. Тиймээс чөлөө завтай үедээ гэртээ байхыг боддог. Харин сүүлийн үед гольф тоглодог болоод байгаа. Гольф тоглохоор Монголд байгаа юм шиг санагддаг. Учир нь тэнд уул, ус, мод гээд бүгд байдаг. Нэг бөмбөгийг яаж цохих вэ гэдэгт хамаг анхаарлаа төвлөрүүлэхэд нэг өдөр ч гэсэн сүмогийн ертөнцөөс хөндийрч, стрессээ тайлах боломж олддог. Хааяа бас караокед орно.

-Тэгвэл та урлагийн авьяастай байх нь ээ?

-Намайг үлгэр жишээ болгож, Японы хоёр дуучин миний тухай дуу хийсэн. Би өөрийгөө гайгүй хоолойтой, дажгүй дуулчихдаг гэж боддог. Хүмүүс юу гэж дүгнэдгийг мэдэхгүй. Барилдахаасаа өм нө Монголынхоо сайхан дуу - нуу дыг сонсож, эрч хүч аваад л дэвжээндээ гарч барилддаг даа.

-Тухайлбал хэний ямар дуунуудыг сонсдог вэ?

-“Толин хул”-ыг их сонсдог. Бас С.Жавхлан, Т.Ариунаа, Б.Саран туяа гээд Монголынхоо дуучдыг ер нь сонсох дуртай шүү.

-Эхнэрийнхээ талаар ярихгүй юу. Таныг япон эмэгтэйтэй сүй тавих үед манай эмэгтэйчүүд их дургүйцэж бай сан. Монголын өчнөөн сайхан эмэг тэй байхад заавал япон хүнтэй суугаад байхдаа яахав дээ гэж?

-Ер нь би найрагдчихсан л даа (инээв). Тоглосон юм аа. Хүн ер нь хамгийн хэцүү үед нь түшиж тулж байсан хүнд сэтгэлээ өгч, дасаж, сайн болдог юм байна. Цол авчихсан, ганцаараа, бэртэл авсан гэх мэт олон хүнд үед манай гэр бүлийн хүн хамгийн ойр байсан. Тийм болохоор их тод мэдрэмж төрсөн юм болов уу гэж боддог юм.

-Монголоор ярьж сурсан уу?

-Манай эхнэр монгол хоол сайн хийдэг. Гурилтай шөл, бууз, хуушуур хийж өгнө. Хааяа жаахан уусан үед бантан хийж өгдөг. Монгол хэл сурч байгаад одоо хүүхдэдээ анхаараад завсарласан. Гэхдээ хажууд нь монголоор хамаагүй ярихаар ойлгочих гээд эвгүй л дээ (инээв). Харин тэр уурлаад байгаа хүүхнүүдэд юу гэж хариулбал зүгээр юм бэ дээ. Би бодоод байгаа юм. Үнэхээр тэгж уурлаад байгаа бол дахиад нэг монгол эхнэр авчихья гэж. Болох юм болов уу?

-Манайхан чинь аливаа юмыг эзэгнэх дуртай хүмүүс. Ганцаараа л тантай байна гэж үзэх байх л даа.

-Тийм үү?(инээв).

-Японы амьдрал ер нь ямар вэ. Хааяа нутагтаа ирэхэд юу бодох юм?

-Сая газар хөдлөлт, цунами болоход маш ухаалгаар давж гарч чадаж байна. Миний өсөж торнисон хоёр дахь эх орон нь Япон. Тэр улсын Ёкозүнагийн хувьд япон ард түмнээр бахархдаг. Ха рин намайг төрүүлсэн улс нь Монгол. Энэ хоёр улсдаа ямар нэгэн хэрэгтэй юм хийж бү- тээхсэн гэж боддог. Эх нялхсын эмнэлэг барьж өгөх ч юм уу. Одоо ингээд явж байхад машинууд маш түгжирч байна, тийм ээ. Тий мээс түүхэнд үлдэх маш том гүүр барих санаатай байгаа. Японы ча нар сайтай гүүр барих мөрөөдөл дотор минь байдаг.

-Мөрөөдөл гэснээс ер нь цаашид яах бодолтой байдаг вэ. Мэдээж нэг өдөр зодог тайлна. Тэр цагт юу хийнэ гэж боддог вэ?

-Японы 2010 оны шилдэг тамирчнаар шалгараад Японы Ерөнхий сайдаас шалгарсан хү- мүүс өөрсдөө очиж шагналаа авсан. Тэр үеэр Японы иргэн болчихлоо гэж нэлээд шуугих шиг болсон. Японд 10 жил тогтвортой байвал байнгын оршин суух эрх өгдөг. Түүнээс биш Японы иргэн болоогүй шүү дээ. Амьдрал гэдэг алалдах дайснаас ч хэцүү гэдэг. Яаж эргэхийг нь хэлж мэдэхгүй. Тийм учраас өдөр, цаг бүрийг сайн ашиглаж, сүмодоо бүх оюун ухаан, хүч чадлаа зориулж, хаа хүрч чадна тэр болтлоо барилдана. Түүний дараа л яахаа бодож, шийднэ дээ. Тэр өдрийн тэнгэр л мэдэх байх.

-Хэрэв та бөх болоогүй байсан бол ямар мэргэжилтэй болох байсан бол?

-Манай ээж эмч хүн байсан. Гэрийнхэн маань ээжээр эмчл үүлчихнэ. Тиймээс эмнэл гийн тал дээр сонирхолтой байсан тул эмч болох байсан болов уу.

-Та одоо дунд сургуулийн ангийнхантайгаа уулзах гэж байгаа гэсэн. Ер нь ангийн - хантайгаа уулзахад ямар байдаг вэ?

-Ангийнхаа хүүхдүүдтэй бараг таван жил уулзаагүй байж бай гаад өнгөрсөн жил уулзсан. Энд байгаа мөртлөө ангийнхан маань хоорондоо уулзаж чаддагг үй юм билээ. Би жил болгон ирдэг болохоор жил бүр уулзаж байх уриалга гаргасан. Надаас өөр зохион байгуулах хүн байхг үй болохоор. Хүн хөгшрөхөөрөө сонин болдог юм байна. 26 настай байж хөгшрөөд гэж ярьж болохгүй байх л даа. Найз нөхөд, таньдаг бүх хүнтэйгээ уулзахыг хүсдэг. Багаасаа найзалсан хүүх - дүүдтэйгээ уулзах сайхан байдаг.

-“Өнөөдөр” сонины уншигчид болон нийт монголчууддаа хандаж юу гэж хэлмээр байна?

-Би Японыг их хол арлын орон гэж боддог байсан. Харин одоо сүмогоор дамжуулаад Монгол Улс Япон улстай маш ойрхон болчихлоо. Монгол Улс маань ирэх болгонд хөгжиж дэвжиж байгаа нь харагдаж байна. Дэлхийн дахинд ч нэр нь тодроод, мундаг болж байгаа. Тийм учраас хүүхэд залуучууддаа хандаж хэлэхэд хичээл сурлагадаа хичээж, цаашдаа улсаа улам хөгжүүлээсэй гэж ерөөмөөр байна. Тэр дундаа ямарваа нэг спортоор хичээллэх хэрэгтэй гэж өөрөөрөө жишээ аван хэлмээр байна. Спортоос олж авсан олон сайхан чанаруудыг амьдралдаа хэрэгжүүлж, мөрдлөг болговол улам илүү амжилт гаргана шүү гэж хэлмээр байна.

Цаг гарган бидэнтэй ярилц сан танд баярлалаа.

"Өнөөдөр"