хорих 407 дугаар ангийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Монголд цор ганц байдаг уг ангид өнөөдөр цагдах, саатуулах, хорих гээд бүх төрөл, хэлбэрийн ял эдэлж буй 400 гаруй эмэгтэй хүмүүжиж байна.

ШШГЕГ-ын Эмэгтэйчүүдийн хорих 407-р анги нийслэлийн Баянзүрхийн товчоонд байрладаг бөгөөд жирийн, чанга дэглэмийн болон насан хүрээгүйчүүд, "нярайн" зэрэг ангитай аж. Сэтгүүлчдийг 407 дугаар хорих ангиар ороход тус ангийн дарга, хошууч А.Намсаманд хүлээн авч уулзан, цайгаар дайлсны дараа байруудтай танилцах хөтөлбөрийг танилцуулж, хориглох, анхаарах зүйлсийг сануулав .

Тэрбээр ангид нэвтрэхдээ гар утсаа унтрааж, хураалгах, их хэмжээний бэлэн мөнгө авч орохгүй байх, хэн нэгэн хүмүүжигч анхаарал татах гэж оролдох, дуудахад хариу өгөхгүй, очихгүй байхыг анхааруулаад, "харгалзагчид хамт явах ч өөр өөрсдийн аюулгүй байдлыг давхар анхаараарай" гэхэд дор бүрнээ битүүхэн айдаст автаж байлаа.

Танилцах хөтөлбөр "Үйлдвэрийн бүс" гэсэн гадуураа төмөр хайстай дан байшингаас эхэлсэн юм. Эхний хаалгаар ороход том зааланд оёдлын машинууд эгнэсэн байх бөгөөд ажилчдын хувцас өмссөн бүсгүйчүүд толгой өндийх завгүй ажиллацгааж байв. Ангийн даргын танилцуулснаар уг оёдлын үйлдвэрт сайн дураараа санал гаргасан хүмүүжигчдийг ажиллуулж, тус 407-р ангид хэрэглэгдэх цагаан хэрэглэл, ажилчин, хоригдогчдын хувцсыг оёдог аж.

Хүмүүжигчид нийт 30 оёдлын машин дээр хоёр ээлжээр ажиллаж, хөдөлмөрийн доод хэмжээгээр цалинжин, нэрийн дансандаа төвлөрүүлдэг юм байна. Сайн ажилласан нэгнийг нь 30 хүртэлх хувиар урамшуулах зэргээр хөдөлмөр эрхлэх хүслийг нь дэмждэг гэж үйлдвэрийн мастер нь хэлж байв. Оёдлын үйлдвэрийн тусламжтайгаар хүмүүжигчдийнхээ 70-80 орчим хувийг ажлын байраар хангаж чаджээ.

Дан байшингийн хажуугийн хаалганд "Говь" ХХК-ийн үйлдвэрийн салбар байрладаг аж. Тэнд мөн 35 оёдлын машин дээр ноолууран бүтээгдэхүүний бүх төрлийн залгаас хийдэг бөгөөд ажиллах хүсэлтэй хүмүүжигчдийг тус компанийн мастер нь сургаж, дадлагажуулан авдаг юм байна. Мөн л сайн ажилласан тохиолдолд ял эдэлж дуусахдаа "Говь" компанид ирж ажиллах урилга өгдөг гэж байв.

Үйлдвэрийн бүсээс гарч, "Халуун ус" гэсэн хаягтай байшинд ороход дөрвөн тусдаа хаалгатай өрөө угтав. Тэнд хүмүүжигчдэд зориулсан халуун усны газар ажиллаад зогсохгүй бүх төрлийн гоо сайхны үйлчилгээг үзүүлдэг аж. "Үс тайрах-500, нүүрэнд иллэг хийх, бигнүүр тавих-500" зэргээр тарифласан байх бөгөөд эмэгтэй хүн бүрт шаардагддаг гоо сайхны үйлчилгээг төвлөрүүлэхийг зорьсон тухай ангийн дарга тайлбарлаж байв. Хорих ангид тодорхой хэмжээнээс хэтрэхгүй бэлэн мөнгө биедээ авч явахыг зөвшөөрдөг бөгөөд хөдөлмөр эрхэлж, нэрийн дансандаа цуглуулсан мөнгөнөөсөө дээрх үйлчилгээнүүдийг авах боломжтой байдаг юм байна.

Нөгөөтэйгүүр эмэгтэйчүүд үсээ засуулж, хумсаа будуулан, гоо сайханд орсноор нийгмээсээ ангид биш гэдгээ мэдэрч, цаашлаад олонтойгоо зэрэгцэн, эрх чөлөөтэй алхахад энэ мэтчилэн сайхан зүйлс олон байдгийг санаж, амьдрах урмыг нь сэргээж өгөх ач холбогдолтой юм. Тэнд мөн шашны зан үйлийн өрөө, бясалгалын өрөө зэрэг байдаг аж.

Өнөөдрийн байдлаар тус ангид 400 орчим эмэгтэй хүмүүжигч ял эдэлж байгаагийн талаас илүү нь жирийн дэглэмтэй хорих ангид байдаг аж. Биднийг хорих ангийн даргын хэлснийг санан, айдсаа дагуулан жирийн дэглэмтэй хорих ангийн хаалгаар ороход байдал огт өөрөөр эргэсэн юм. Тус байрны баруун хэсэгт урлаг, уран сайханд зориулсан бололтой тайз заасан байх бөгөөд хоёр ч LCD телевизээр хананд нь өлгөсөн байв.

Дотоод орчин бүхэлдээ цагаан өнгөтэй байхаас гадна хүмүүжигчдийг тусгаарласан хаалга байсангүй. /төсөөлж байсан төмөр торон хаалга/ Нэг өрөөнд дөрвөөс зургаагаар байрлахаар засч, давхар орнууд байрлуулсан байх бөгөөд тасалгааны таримал ургамал, толь, орны торон аравч зэрэг нь бодож байснаас огт өөр, дулаан уур амьсгал төрүүлж байв.

Монголын Зохиолчдын эвлэлээс тус хорих ангид номын сан байгуулж өгсөн учир хүмүүжигчид дуртай номоо унших боломж нээгдсэн аж. Мөн тэнд хатгамал хийх тусгай өрөө байдаг юм байна. Найман тахилтай даалимбаны хээ хатгаж суусан нэг хүмүүжигч өөрийн сонирхлоороо хатгамал хийгээд ялын хугацаанаасаа 120 хоног хасуулсан тухайгаа ярьж байв.

Тодруулбал хатгамал хийхэд цалин өгдөггүй ч гурван сар ажиллавал 30 хоногийн "шагнал" авдаг дүрэмтэй аж.
Xхүмүүжигчид нийгэмд учруулсан гэм хорынхоо төлөө зохих ялаар шийтгэгдэж, тав, арав, хорин жилийг хориход өнгөрүүлсэн эргээд нийгмийнхээ хөгжлийн хурдыг гүйцэх, хөл нийлүүлж алхах, дасан зохицоход багагүй бэрхшээлтэй тулгардаг.

Xорих 407 дугаар ангийн захирагчийн ярьж буйгаар тус анги чухам энэ бэрхшээлийг хүмүүжигчдээ учруулахгүй байхын төлөө дээрх хатгамал хатгуулах, гоо сайхны үйлчилгээ үзүүлэх мэтээр бүхий л арга хэмжээг авдаг аж. Түүнчлэн холбогдох эрх бүхий байгууллагуудтай хамтарч хүмүүжигчдэдээ мэргэжил олгох сургалт явуулан, үсчин, зөөгч бармен, барилгын дотоод засал чимэглэлч зэргээр ял эдлэх хугацаанд нь сургаж, амжилттай төгсвөл мэргэжлийн үнэмлэх олгодог байна.

Одоогоор 97 хүмүүжигч ял эдлэх хугацаандаа дээрх мэргэжлүүдээр суралцаж, үнэмлэх аваад байгаа аж. Мөн англи, япон, солонгос зэрэг хэлний курсууд тогтмол явж, хэд хэдэн хүмүүжигчдийн дээд боловсрол эзэмших хүсэлтийг холбогдох их дээд сургуульд нь хүргүүлсэн тухай тус ангийн Нийгмийн ахлах ажилтан, ахлах дэслэгч Д.Мягмарсүрэн хэлж байв.

Тус хорих ангийн урлаг, уран сайхны арга хэмжээнүүд явагддаг соёлын зааланд орсон юм. Биднийг хүмүүжигчдээс төрсөн "Ухаарлын уянга" хамтлагийнхан угтаж, өөрсдийн уран бүтээлээ танилцуулж эхлэхэд рок, попын од гэгддэг зарим нэгнээс ч илүү чадварлаг дуулж байгаа нь гайхшрал төрүүлж байв. Тус ангид хүмүүжигчдээс урлаг, уран сайхны авьяасаараа ялгарч, шалгарсан 13 бүсгүй уг хамтлагийг бүрдүүлдэг аж. "Нийгэмд гараад авьяасаа улам хөгжүүлэн, амжилтад хүрэхийг мөрөөддөг" гэж ярих эдгээр бүсгүйн дуу хуур, бүжгийг сонирхон багагүй хугацааг тэнд өнгөрүүллээ.

Xүмүүжигч эмэгтэйчүүдийн дийлэнх нь "Дахин алдахгүйг ясандаа шингэтэл ойлголоо" гэж байв. Тэр дунд "Үр хүүхэд, хань ижлээ 10 жил зовоосныхоо төлөөсөнд буяны байгууллага байгуулж, эцэг эх нь шоронд орсон хүүхдүүдэд тусалж амьдарна " гэж хоолой зангируулан ярих нэгэн ч байсан юм.

Эмэгтэйчүүдэд ял эдлүүлэх шийтгэл ногдуулахад өдөр бүрийн сэтгэлийн зовлон давхар "шийтгэл" болж ирдгийг тэдний ярианаас мэдэрч байв.
Жирийн дэглэмтэй хорих ангиас төрсөн "нааштай" сэтгэгдэл чанга дэглэмт ялтны хоригдох байранд ороод дахин өөрчлөгдөв. Хуучны модон шал, төмөр тороор хаагдсан жижиг дөрвөлжин нүхтэй, том цоожтой хаалгануудыг хараад хүйт даах шиг болсон юм.

Танилцуулах хөтөлбөрт зориулан нэг өрөөнийх нь хаалгыг онгойлгосон байх бөгөөд умгар өрөөнд зайгүй шахсан давхар орнуудын дунд гурван хүн зэрэгцээд зогсож багтахааргүй байв. Нэг хүнд оногдох зай талбай хүрэлцэхгүй зэргээр хорих ангийн хүний эрх зөрчдөг үзэгдлүүд энд бүрэн утгаараа харагдаж байсан юм. Харин ангийн дарга энэ тухайд "Xүний эрх зөрчигдөж байгааг хүлээн зөвшөөрнө. Тийм ч учраас шинэ байшин бариулж эхэлсэн. Энэ ондоо ашиглалтад орно байх" гэж байлаа.

Эмэгтэйчүүдийн хорих ангийн хамгийн ихээр сэтгэл эмзэглүүлсэн хэсэг нь "Нярайн тасаг" буюу нэг хүртэлх насны хүүхэдтэй эхчүүдийн хоригдох байр байсан юм. Канад улсын тусламжаар хорихын эмнэлэг, нярайн тасгийг иж бүрэн тохижуулж, шаардлагатай бүх хэрэгслээр хангасан ч "хоригдох байр" гэдэг утгаараа жихүүцэл төрүүлээд байлаа.

Нярайн тасгийн хивс, манеж болон талк, биеийн тос өрсөн тавиур зэргийг нь харахад шорон гэх нэг ч өнгө төрх тэнд байгаагүй. Эхчүүдийг ч хөдөлмөр эрхлэх, нийгмийн ажилд оролцохоос бүрэн чөлөөлж, хүүхдээ асрах халамжлахад бүх цагаа зориулахыг зөвшөөрдөг аж. Өнөөдрийн байдлаар зургаан эхийн долоон нярай тэнд дутагдах зүйлгүй "хүмүүжиж" байна. Гэсэн ч хүүхэд нэг нас хүрэх үед эх нь ар гэр, ах дүү, хамаатан садныхаа аль нэгний асаргаанд шилжүүлэх үүрэгтэй.

Өөрөөр хэлбэл хүүхэд нэг нас хүрмэгц эх нь үрээсээ, үр нь эхээсээ "өршөөлгүйгээр" сална. Эх үрийн хагацлын тухай мэдрэмж тэр тоглоом хөглөрсөн өрөөнөөс хүйтэн илч гаргаж байсан юм. Хичээн дутагдах гачигдах зүйлгүй ч удахгүй ирэх хагацал, умгар өрөөнд эрх чөлөөгөө хасуулан суух гаслан нь нярайн тасгийн өнгө төрхний ард нуугдаж байх шиг санагдсанаа нуух юун.

Нэгээс дээш насны хүүхэд нь харах хандах хүнгүй үлдвэл эхийнх нь хүсэлтээр Улсын хүүхэд асрах төвд өгдөг. Гэсэн ч мөн л эхийн хайр энэрлийг хүртэж явах насандаа давхар "шийтгүүлж" байгаагаас өөрцгүйгээр "өнчин" хүүхдийн эгнээнд орох бяцхан хүүхдүүдээс буруу хайгаад даанч олохгүй.

Эмэгтэйчүүд гэмт хэрэг үйлдэж, хорих ялаар шийтгүүлэх нь ихэссэн тоон үзүүлэлт байдаг. Эх хүн, эх болох хүн нийгэмд гэм хор учруулж, хулгай, залилан цаашлаад хүний амь хороож буй нь хэн бүрийн сэтгэл эмзэглүүлсэн асуудал болоод байна. Өнөө маргаашийн төлөө бодлогогүй үйлдэл хийж өөрийгөө, үр хүүхдээ, эцэг эх ар гэрээ гаслан зовлонд учруулж болзошгүйг нэн сайн ухамсарлах ёстой цаг үе ирсэн нь эндээс харагдаж байгаа юм .

Нөгөөтэйгүүр эмэгтэй хүнийг Монгол Улсын нэрийн өмнөөс тогтоол уншуулж, шоронгийн хаалга татахад хүргэж буй шалтгааныг дахин дахин эргэцүүлж үзмээр. Эр нөхөр нь архи ууж, зодож цохин гэр бүлийн хүчирхийлэлд оруулахын хажуугаар авсан цалин нь хоногийн хоолондоо хүрэхгүй дутагдаж гачигдахын зовлонг амсахын хирээр бүсгүй хүн сэтгэлийн гүн гүнзгий гутрал цөхрөлд орно.

Олон жилийн гомдол гутралдаа дийлдэн агсарч байгаа нөхөртөө нэг л удаа хорсол төрж, бодлогогүй алхам хийгээд арав хорин жилээр шоронгийн өрөөнд суучихсан эмэгтэйчүүд тэнд олон байгаа болов уу. Эсвэл хүүхдийнхээ сургалтын төлбөр, өр зээлээ өгөх гэхдээ богинохон бодож, бусдыг залилан мэхэлсэн нь ч бас байгаа биз. Нийгмийг хамарсан ядуурал, ажилгүйдэл, архидалт эмэгтэйчүүдийг энэ мэтээр гэмт хэрэгт түлхэж байгааг хууль хяналтынхан ч хүлээн зөвшөөрдөг.

Гэхдээ амьдралын ямар ч хатуу хүнд нугачаан дунд сэтгэл алдалгүй барьж, тэвчээртэй, хүлээцтэй байх ёстой нь зайлшгүй үнэн. Эс бөгөөс өөрийгөө төдийгөө хорвоод дөнгөж мэндэлсэн нялх үрээ ч давхар шийтгэж, цоожтой хаалганы цаана түгжигдэх болдгийг дээрх сурвалжлагаас харж болохоор. Ороо бусгаа нийгэмд хичнээн арга мухардаж, тэвчээр алдсан ч гэсэн хуулийн дор захирагдаж, хийсэн гэм хорынхоо шийтгэлийг заавал хүлээх учиртай гэдгийг хүн бүр цаг ямагт тунгааж явах ёстой юм.

Сурвалжлагаараа дамжуулж сэтгэлийнхээ зовлон, тулгарч буй бэрхшээлүүдээ давах өөр олон мянган хувилбарыг хайж, өөрөө чадахгүй бол хэн нэгнээс /сэтгэл зүйч ч байж болно/ тусламж авах зэргээр ямар ч үе нөхцлийг даваад гарах бусад "эерэг" арга замуудын тухай нэн тэргүүнд бодож байхыг бүсгүйчүүдээсээ хичээнгүйлэн хүсэхийг хичээлээ.

Н.Гантуяа
"Монцамэ"