2011-05-04-Ингэж л дарангуйллын эсрэг тэмцэхээс …
-УИХ-ын гишүүн Ц.Шинэбаяртай улс төрийн хүрээн дэх цаг үеийн сэдвээр хөөрөлдсөн юм.
-Танай нам, хөдөлгөөнийхөн Их хуралдайг эхлүүлээд нэлээд хэд хонолоо…?
-Монголын бүх ард түмний энэ хуралдай өнгөрөгч 22-23-ны өдрүүдэдУлаанбаатар паласт болоод, 25-наас Сүхбаатарын талбайд үргэлжилсэн. Харин 30-наас эхлэн цаг агаарын байдлаас шалтгаалан, дахин танхимд хуралдаж байна. Одоогийн байдлаар түр завсарласан. Ер нь бол энэ удаагийн хуралдайгаар хэлэлцсэн гол асуудал нь Монгол Улсын өнөөгийн төр засгийн нөхцөл байдал болон эдийн засаг, нийгмийн ахуйг хөндөж байгаа юм. Мөн Их хуралдайгаас хэд хэдэн тогтоол гаргасан. Үүнээс гурван тоот тогтоолыг нь УИХ, Засгийн газарт хүргүүлээд, долоо хонож байна. Гэвч одоог хүртэл холбогдох газраас ямар нэгэн хариу ирүүлээгүй. Мөн нийгэмд шударга ёсыг тогтоохыг эрхэмлэсэн дөрвөн тоот тогтоолыг ч гаргаад байна.
-Хуралдайгаас гарсан хамгийн том үр дүн одоогийн байдлаар юу байна вэ?
-Бид тэмцэж, жагсаж, дуугарсны дүнд Тавантолгойн ордын нүүрсийг урд хөрш рүү луйвардаж, зөөж байсныг зогсоосон. Олон жил зам тавихгүй байгаль орчныг сүйтгэн худал хэлж, бидний баялгийг зөөлөө шүү дээ. Гэхдээ Их хуралдайн орон нутгийн салбар хуралдаанаар энэ асуудлыг түмэнд дэлгэж, зогсоож чадлаа.
-Тавантолгойн ордоос иргэн бүрт хувьцаа тараах тухай дээр, дооргүй нэлээд яригдах боллоо. Энэ талаар байр сууриа илэрхийлнэ үү?
-Энэ орд нь таван салбар хэсгээс бүрддэг ч, газар доор ганц том орд байгаа шүү дээ. Гэтэл энэ ордын хамгцйн их нөөцтэй хэсэг буюу Ухаа худгийг МАХН-ын дарга байсан С.Баяр “Энержи Ресурс”-т бэлэглэчихсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, стратегийн ордыг зоргоороо хуваасан гэсэн үг. Бас л хууль зөрчсөн үйлдэл болжээ. Мөн ‘Тавантолгой” ХК буюу бидний хэлдгээр жижиг Тавантолгойн 51 хувь нь орон нутгийн өмч. Харин 49 хувь нь хөрөнгийн бирж дээр аль хэдийнэ арилжаалагдсан байх юм.
Харин үүний цаана Цанхийн баруун, зүүн хэсэг болон Бортээг бий. Гэтэл хамгийн эмгэнэлтэй нь Цанхийн баруун хэсгийн зөвхөн 10 хувийг нь ард түмэнд 536 ширхэг хувьцаа болгон өгөх гэнэ. Бүр тодруулбал, энэ том ордын тав хуваасны нэгийн 10 хувийг л бидэнд өгнө гэсэн үг. Уг нь дэлхийн өндөр хөгжилтэй оронд стратегийн ордоо ганцхан том компанид эзэмшүүлээд үндэсний гэж тодотгодог юм. Харин ордын газар доорх баялгийг ард түмэн 100 хувь эзэмшдэг. Гадныхан ингэж л ажилладаг.
Түүнчлэн тээвэрлэлт, олборлолт, боловсруулалт гэх мэт ажлуудаа тодорхой компаниудад эрх олгодог. Ингэж л нэгэндээ хяналттай ажиллах систем бүрддэг байх нь. Үүнийг ч УИХ-ын гишүүд надаар хэлүүлэлтгүи мэднэ, олон газрын туршлагыг ч судалсан. Гэтэл манай улсад бүх зүйл эсрэгээрээ. Бодит байдал дээр цөөн хэдхэн олигархид ашигтай төдийгүй гадныханд 100 хувь бэлэгтэй наймаа болсоор өнөөг хүрлээ.
-Танай намын нэрний асуудал юу болсон бэ?
-Энэ асуудал үлгэр домог болох нь ээ. Арай л хэтэрч байна. Уг нь 1990 оноос Монгол Улс ардчилсан гэх тодотгол зүүх болсон. Гэтэл үнэн чанартаа нэр бүхий хэдэн нөхөр ардчиллыг хулгайлаад, өмчлөөд авчихсан. Бүр сүүлдээ ардчилал гэж ярисаар байгаад ам нь чилж байх шиг байна. Тэгээд ч эдгээр хэсэг гишүүн ардчиллыг аль хэдийнэ булшилчихсан шүү дээ.Хэрвээ манай улсад хүмүүнлэг ардчилсан нийгэм гэж байсан бол өнөөдөр гудамжинд ганц ч траншейны гэх хүн байх ёсгүй.
Мөн эх орон, элгэн саднаа орхиод харьд боолын хөдөлмөр эрхлэх хүмүүсийн эгнээ ингэж нэмэгдэх байсан гэж үү. Гэхдээ энэ бол наад захын жишээ. Яг одоо гудамжинд гараад асуу. Ирээдүйдээ 100 хувь итгэлтэй алхаж яваа хүн гарын 10 хуруунд багтах болов уу. Энэ мэтчилэн ардчилал манай улсад байхгүй гэсэн жшпээ цаг ямагт хувь хун дээр илэрч байсан бол анх удаа 20-30 мянган хүний эвлэлдэн нэгдэх, сонголт хийх эрх дээр тод харагдлаа.
Тийм учраас Монгол Улс бол ардчилсан биш ээ. Харин ч дарангуйлагч төртэй ийм л улс орон. Өөрөөр хэлбэл, Улсын Дээд шүүх болон Үндсэн хуулийн Цэц гэх мэт томоохон газрууд бие даан шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа нь авлигад идэгдсэний жишээ биш гэжүү. Бас дарангуйлагч төрийн хяналтад 100 хувь орсны илрэл биш гэж хэлэх үү. Тиймээс үзэл бодол, саналаараа нэгдсэн бидний хэсэг нөхөд нэгэнт ийм төр засагтай, ардчилсан бус тогтолцоотой улс оронд амьдарч байгаа тул намын нууц байгууллага байгуулж, нууц үйл ажиллагаа явуулахаас өөр аргагүй болж байна.
Ингэж л бид дарангуйллын эсрэг тэмцэхээс өөр ямар ч аргагүй болсон гэдгийг зориуд хэлж байна. Бид хэзээ ч тэмцдээ зогсоохгүй, харин ч бүр өөр хэлбэрсонгох болно.
-Танай намын гишүүд эхнээсээ салж, бутарч байгаа дуулдсан. Тухайлбал, намын нарийн бичгийн дарга С.Молор-Эрдэнэ замаасаа буцсан гэв үү?
-Манай намд С.Молор-Эрдэнэ шиг олон залуу бий. Гэхдээ аливаа асуудал ямагт хоёр талтай байдаг учраас 1990 оноос хойшх он жилүүдэд гялааж, гялтайх ганц зүйл байжээ. Өөрөөр хэлбэл, монголчууд гадны улс орнуудад явж нүдээ нээсэн явдал юм. Энэ нь манай залуус олноороо харьд боловсрол эзэмшин, эргэж ирсэн гэсэн үг. Тэр утгаараа манай намын С.Молор-Эрдэнэ тэдний нэгэн адил гадагшаа явж эрдэм мэдлэгтэй болоод харин одоо бол эх орноо яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг их ажил дээр гардан сууж байгаа.
Ер нь 1990 онд хэдэн гудамжны хулгианууд самуун дэгдээж, түүнийг нь бид ардчилсан хувьсгал гэж нэрлэж ирсэн түүхтэй. Тиймдээ ч бүхэл бүтэн 70 жилийн цогцлоосон түүхийг ингэж хайр гамгүй эвдэж, нурааж сүйтгэж байна. Гэхдээ яахав, цагаан морин жилийн хувьсгал ардчиллын эхлэл байсан ч үнэндээ самуун байсан.
-Сүүлийн үед уул уурхайн салбарыг тойрсон асуудал олны анхаарлыг зүй ёсоор татах болжээ. Таны тухайд, стратегийн 15 ордын талаар нэлээд баримт дэлгэн асуудал хөндөж байсан. Энэ талаар тодруулна уу?
-Ер нь манай улсын ганцхан уул уурхайн салбар ч биш. Улс төр, нийгэм, эдийн засгийн байдал тун эмгэнэлтэй байгаа. Тийм ч учраас Их хуралдайгаас тогтоол гарган, энэ бүхнийг таслан зогсоохыг зорьж, тэмцэж байна. Жишээ нь гэхэд л, стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордууд эхнээсээ алга болж, бидний мэдлээс гарсан.
Хамгийн гол нь 2007 онд УИХ-ын 27 дугаар тогтоолоор батлагдсан 15 ордын 14 нь л сурагтай байна. Эдгээрийн нэг болох Бороогийн алтны ордны нөөц бүр дууссан. Харин газрын баялгийн эзэн нь болсон бидэнд юу ч наалдаагүй. Бүх хөрөнгө нь харийнхны халаасанд орсон. Мөн Төмөртийн цайрын орд. Энэ орд Сүхбаатар аймагт байдаг ч “Цайрт Минериал” компани олборлолт хийдэг. Тэгэхдээ тогтвортой байдлын гэрээ гэгч нууц юм байгуулаад, ил гаргахгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ гэрээгээр тус компанийг давуу эрхтэйгээр 10 жилийн турш тогтвортой ажиллахыг хуульчилсан байх жишээтэй.
Гэх мэтчилэн хамаг стратегийн ордоо гадныхантай нийлж, цөлмөөд дууслаа. Түүнчлэн “Чинхуа Мак” компанитай бас л тогтвортой байдлын гэрээ гэгчийг Нарийн сухайтын орд дээр байгуулсан. Ингэхдээ тус ордыг гурван хэсэг болгоод хуваачихсан. Уг нь хууль дүрмээрээ ямар нэгэн стратегийн ордыг дур мэдэн хуваах эрх хэнд ч байдаггүй. Гэтэл энэ ордыг хэсэг хэсгээр нь тасалчихаад, өдөр шөнөгүй цөлмөж байна. Тодруулбал, дээрх гурван компани нь “Өмнийн говийн элс”, “Чинхуа Мак”, “Мак” юм. Тэгээд ч энэ ордод Ашигт малтмалын хуулийн 5.4-г заасан “төрийн эзэмшлийг тогтооно” гэсэн ажлыг хийхгүй дөрвөн жил өнгөрлөө.
Мөн Сэлэнгэ аймгийн Төмөртийн орд байна. Ордыг “БЛТ” компани эзэмшиж, зүтгүүр амраахгүй экспортод гүйдэг. Гэвч мөн л дээрх хуулийг зөрчсөөр өнөөг хүрсэн. Тэгэхээр хамгийн гол нь Засгийн газар, Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамныхан энэ дөрвөн жилд ямар ч ажилхийх сонирхолгүй, мөн хууль биелүүлэх ямар ч хүсэлгүй байна. Эцэст нь энэ бүгдээс юу харж болохоор байна гэвэл авлига, хээл хахуулийн сүлжээ байгаа нь тодорхой. Үүнийг юу гэж ойлгох вэ.
О.Сэлэнгэ
Эх сурвалж: “Нийгмийн толь”
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
.jpeg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
