"Манай хашаанд ирж буучихаад битгий хуцаад байгаарай" гэсэн юм. Ц.Нямдоржийн зөв байсан л даа. Сонгуулиар М.Энхсайхан нар сүнсгүй тавиулсан. Ху намын засагт Шадар сайд хийсний буян хишиг нь М.Энхсайханд ингэж ирсэн юм. Энэ хувь тохиол эргээд энэ хэдэн хүн дээр ирэх гээд байна уу, яах гээд байна. Өмнөөс нь санаа зовох юм. Өнөөдөр АН-ыг МАН-ын өврөөс гар гэж мөн ч олон хүн хэлж байна. Хэлээд үг авахгүй болохоор нь аашилж загнаж хүртэл үзэж байна. Үгүй бүр дайрч давшилж хүртэл үзэж байна.

Нэг юм хэлээд л байгаа хэрэг байхгүй юу. Ингээд үг авахгүй болохоор нь энэхүү хамтарсан засагт буй хоёр талын нөхөд хамтдаа уул уурхай гэсэн мөнгөний том түрийвчтэй болчихоод байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч байх шиг. АН-ыг хүндэтгэдэг ард түмний хувьд энэ дүгнэлт бол харуусалтай, гомдмоор дүгнэлт л дээ. АН-д ард түмэн итгэж санал өгсөн нь тэгээд талаар болж байгаа хэрэг үү. Худлаа л байгаасай. Үгүй ээ, тэгтэл үнэн гэж байгаа юм шиг л хэлүүлэн хэлүүлэн, хөөгдөн хөөгдөн нэр бүхий хэдэн нөхөр МАН-ын хөнжилд шургаад байх юм. Та нарыг үнэндээ цаадуул чинь байхгүй болгож байна шүү дээ. Садар эмс шиг л үзэж байна.

МАН-ын гишүүдийн хэлсэн үг. Дөрөвдүгээр сарын 19-ний хэвлэлд УИХ-ын гишүүн Э.Мөнх-Очир ярилцлага өгөхдөө "Хамтарсан засагт ажилласан АН-ынханд баярлалаа, баяртай" гэж хэлжээ. "Чамаар хэрэгцээгээ хангалттай хангалаа, одоо гэрээс минь зайлаад өгөөч" биеэ үнэлэгчид хэлж байгаа юм шиг муухай үг. Маргааш өдөр нь мөн УИХ-ын гишүүн Ц.Батбаяртан "Хамтарсан Засгийн газар сонгуулийнхаа бүх юмыг хийгээд дуусчихлаа, болоо шүү дээ. Өөр яах гээд байгаа юм. Тийм болохоор АН-ынхан хамтарсан Засгийн газраас одоо гар" гэж хөөжээ. Бас л муухай үг.

"Манай хоолноос хангалттай гударлаа. Өөр өгөх юм байхгүй зайл" гэж золбин нохой хөөж байгаа юм шиг. Тэд одоо хэн бэ. Төрийн буянаар хангалттай цуслаа л биз. Түүндээ юу гэж сагаад байгаа юм бэ гэж АН-ын өнөөдрийн дарга нарын өмнүүр орж шар хүний өмнөөс хар хүн гэдэг шиг хэлмээр санагдана. Залгуулаад УИХ-ын гишүүн Д.Дамба-Очир "Хамтарсан Засгийн газар олигтой ажиллахгүй байна. УИХ-аас олон чухал баримт бичгийг гаргаад байгаа ч хэрэгжүүлэгч Засгийн газар нь удаан, хойрго, гараас нь ажил гарахгүй байгаа болохоор энэ улс орон яаж ч урагшлахав дээ" гэж зүхжээ.

Зэвүү хүрмээр сонсогдож байгаа биз. "Та нарт хангалттай хоол өгч ажил хийлгэх гэж үзлээ. Урагштай юм ерөөсөө алга" гэж байгаа юм шиг. Энэ мэтээр МАН-ынхан АН-ынхныг зай завсаргүй хөөж тууж байна. Ардчиллыг ард түмэн хөөгөөгүй байхад Ардын намынхан хөөх гэж үү. Ардчиллын үнэт зүйлийг, ер нь ардчиллыг ард түмэн АН-аар төсөөлж хардаг юм билээ. АН-ынханд ард түмний зүгээс өгдөг ийм нандин хүндэтгэл, итгэл найдварыг С.Баяр, С.Батболд нарын гутлын уланд аваачиж наамааргүй л байх юм.

МАН-ынхан зүгээр ч нэг "Баярлалаа баяртай, яваад өг..." гээд байгаа юм бас биш билээ шүү. Ийм ийм учраас л Ардчиллынхан хамтарсан засгаас яваад өгөөч гээд байгаа юм билээ. Жишээлбэл Э.Мөнх-Очир "Өнөөдрийн хамтарсан Засгийн газар нь хэдэн толгойг яаж хуваах талаар л яриад байсан. Одоо тэгээд хувааж аваад дуусчихаа биз дээ. Хувааж авах юм болгоныг ерөнхийдөө тохирчихлоо. УИХ-аас хамтарсан Засгийн газрыг байгуулж уул уухайн суудлыг шийдье гэсэн. Одоо боллоо, асуудлаа шийдсэн. Одоо харин үүнийгээ хяналтын системд оруулъя. Ийм байдлаараа явбал бид бүлэг дотроосоо Засгийн газраа хянаж чадахгүй болоод байна шүү дээ.

Тийм болохоор одоо АН-ынхан хянаад өг. Манай нам ч элдэв юм ярихгүй ажлаа хийе" гэсэн байгаа юм. "Биднийг хянаад өг" гэсэн үг тод сонсогдож байгаа биз. Э.Мөнх-Очирын "Асуудлаа шийдсэн" гэдэг нь уул уурхайг хэлж байгаа юм. "Бид бүлэг дотроосоо Засгийн газраа хянаж чадахгүйд хүрлээ" гэдэг нь "Бид нам доторх олигархиудаа хянаж дийлэхгүйд хүрээд байна шүү. Тийм болохоор та нар л..." хэмээн ардчиллынханд найдсан шударга, эх оронч хүний үг юм байна гэж ойлголоо. Нөхрийн үгийг хүлээж авахгүй бол "Та нар манай хүнд гаруудтай нийлчихээд цусалж байна шүү" гэж АН-ынхныг гөрдөх нь байна шүү дээ. Тийм аяс байгаа биз.

Тэр Ц.Батбаяр ч гэсэн дээ, "Сонгуулийнхаа бүх юмыг хийгээд дуусчихлаа, боллоо шүү дээ" гэсэн байгаа юм. Энэ чинь "Уул уурхайгаас манай танайхан нийлээд сонгуулийн мөнгөө босгочихсон, одоо сал, хагац" гэсэн үг. Энэ хүний үг бол туйлын ортой үг. Монголын хоёр дахь Засгийн газрыг буюу нийслэлийн захирагч байсан хүн. Сонгуулийн мөнгөө нам нь яаж босгодгийг гарын арван хуруу шигээ мэдэлгүй яахав. Тийм болохоор ардчиллынхнаас болгоомжилж байгаа хэрэг. Хэрэвзээ байдал эвгүйтвэл намынхаа уул уурхайгаас сонгуулийн мөнгөө босгосныг АН-ынхантай орооцолдуулж мэдэх нь. Ийм илүү утгатай, салаа санаатай үгсийг энэ мэт хүмүүс хэлээд байна. Улс төр бол тоглоом.

Тоглолтод коммунистуудын хүүхэлдэйн дүр бүтээгээд яах вэ АН-ынхаан. Засгаас нь гараад л яв. Та бүхэн хамтарч, хүчээ өгч байж хөдөлж өгөхгүй байсан уул уурхайг нь ард түмэнд ашигтай эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг нь эхлүүлсэн гэж үзэж байгаа бол одоо гар. Тэр Э.Мөнх-Очирын хэлээд байгаагаар (үнэн л яриад байгаа бол) МАН-ынхныг хянах ажилдаа тэгээд ор. Энэ бол сонгуулийн өмнөх жинхэнэ эрүүл улс төр болно. Уул уурхайд манарсан улс орноо усанд живүүлж, галд үйх аюулаас авар. Ингэхийн тулд АН тэдний засаглалыг хянах үүрэгтэй. Ингэхгүй байгаагаас чинь болж өнөөдөр гудамжинд дэндүү хатуу үзлийг тунхагласан сөрөг хүчнүүд гарч ирлээ. Жагсаж эхэллээ.

Энэ бол АН-ынхан сөрөг хүчний ажлаа хийж чадаагүй байгаагийн тод илрэл. Түмэн олон эцэггүй хүүхдүүд шиг болчихоод байна шүү дээ. Ард түмэнд энэ улс орон тийм нэг найдах хүнгүй өрх айл шиг санагдаад, хуучирсан коммунистуудаас айгаад... Ингээд л гудамжинд гарч ирээд жагсаж эхэллээ. Н.Энхбаярын үеийн он жилүүдийн жагсаал цуглааныг санаж байгаа биздээ. Ард түмэн ардчиллынханд хайртай. Хайртай хүмүүс нь нийгэмд тод харагдахгүй, "Та нарынхаа төлөө бид чинь ажиллаж байна шүү дээ, зүтгэж л байна" гэж харагдахгүй болохоор тэд гомдож байна. Гомдсон хүн дуугүй сууж чаддаггүй биз дээ. Ингэхээр ЭВССЭН, ХАМТАРСАН, МАНАН энэ тэр гэсэн нэр зүүсгэлээсээ салж сөрөг хүчний байр суурин дээрээ гараад зогсчихсон харагдаадхаач. Тэгэх л юм бол төр төвшин харагдаж, түмэн олон амгалан болно.

Хойд эхдээ хөөгдсөн охин хүүхэд шиг АН-ынхан бүгдээрээ суугаад байгаа хэрэг үү. Басчиг үгүй шүү дээ. АН-ынхан дотор хамтрал коммунаас гаръя гэсэн хүмүүс байна. УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөр "Өнөөдрийн хамтарсан Засгийн газар нь системийн олон өөрчлөлтийг хийе гэж тохиролцсон. Гэвч хийе гэсэн хүсэл зориг дутагдаж байна. Үндсэн зарчим нь өөр өөр хүмүүс болохоор асуудлыг өөр өөрийнхөөрөө л хардаг юм байна. Үр дүн гарахгүй байна. Тэгэхээр чадах юмаа хийж чадаж байна, ихэнхдээ хамтраад хийнэ гэдэг бүтэхгүй юм байна гэсэн дүр зураг харагдаж байна. Хэрэв би шийддэгсэн бол засгаасаа гараад сөрөг хүчин, цөөнхийнхөө үүргийг парламентад гүйцэтгэмээр л байна" гэсэн байх юм. Х.Тэмүүжин болохоор "АН Засгийн газарт хамтарсан гээд юу шийдэж байгаа юм.

Бүгд л уул уурхайн өвчинд нэрвэгдчихээд мөнгө олно гэж баярлаад гүйгээд байгаа болохоос бус АН-ын зорилго болгосон олон асуудал шийдэгдээгүй л байна. Хүний эрх, Долоон сарын 1-ний асуудал, Авлигатай тэмцэх, хуулийн байгууллагын шинэчлэл гээд олон асуудал хамтарсан Засгийн газрын хувьд 2,3 дугаар ээлжийнх болж хувирсан. Харин энэ засагт албан тушаал, мөнгө, уул уурхай л нэгдүгээрт оччихсон. Энэ бол АН-ын эцсийн зорилго биш" гэж бухимдсан байна. Энэ хоёр бол АН-ын залуу үеийн төлөөлөл. Тус намын залуу үе ийм бодолтой байгаа юм байна.

МАН-ынхны хэлсэн үг, АН-ынхны хэлсэн үгсийг хоёр талаас нь дамжууллаа. Юун дээр тороод байгааг эдний ярианаас багцаалж байна. Уул уурхай гэдэг юм байна. Уул уурхайг ургаш хөдөлгөхөд үнэтэй хувь нэмэр орууллаа, АН-ын нөхөд. Одоо харин "Хөдөлгөөд л хяналтдаа ор" гэсэн зарчимд шилж гэж ард түмэн гуйж байна, Ардын намынхан ч гуйж байна. Тэгээд ч өнөөдөр АН-ынхан хамтарсан Засгийн газарт байлаа гээд улс оронд хэрэгтэй юу ч хийж чадахгүй. Яагаад гэвэл цаад МАН-ынхан чинь нэг жилийн дараа болох сонгуулийн шоундаа орсон. Болж бүтэхгүйг та нар руу л бултуулна. АН-ынхан хамт л байсан шүү дээ гэж. Тэд сурцтай. Харин барьцгүй. Барьцгүйгээр сурцтай тонгорно. Тас гэдрэгээ л тэнгэр харна шүү дээ.

Тэр тэнгэр харах өдөр нэг жилийн дараа зуны эхэн сард байж мэднэ. АН-ынхан 11 жилийн өмнөх шигээ тэнгэр хараад унавал ард түмэн чинь дарангуйлалд ордгийг мэдэж байгаа биз. Тэгж тэнгэр харснаас хойших арваад жилд хадны мангаатай болчихоод тэр нь өнөөдрийг хүртэл дарагдаж өгөхгүй, нийлээд ч устгаж чадахгүй байгааг харж байгаа биз дээ. Ийм хадны мангаатай болохгүйн төлөө, айдасгүй, авлигагүй ирээдүйн төлөө ард түмэн АН-ынхныг сөрөг хүчин болоо ч гэж байна. Улс төр ард түмний сонголтоор, ард түмний хяналт дор байж гэмээнэ жинхэнэ ардчилсан нийгэм байдаг гэдэг байхаа. Өнөөдрийн байгаа байдлыг харахаар "Арай ч дээ АН-ынхаан, айлын хашаанд хөөгдөн туугдан байх гэж дээ. Ард түмэн та нарт итгэдэг, хүндэтгэдэг шүү дээ" гэсэн үг санаанд ороод байх юм.

"Өдрийн сонин"