монголчууд жинхэнэ утгаар баялагтаа эзэн болох эхлэл тавигдсан нь олны талархлыг хүлээж буй. Энэхүү шийдвэрийг гаргахад нэлээдгүй хувь нэмэр оруулсан “Монгол 999” үндэсний компаниудыг анх удаа нэгэн зорилго, үйл ажиллагаанд нэгтгэн зохион байгуулснаас хойш нэг жил өнгөрчээ. Үүнтэй холбогдуулан “Монгол 999” үндэсний нэгдлийн гүйцэтгэх захирал Л.Ариунболдтой ярилцлаа.

-“Монгол 999” үндэсний нэгдэл байгуулагдаад нэг жил болжээ. Энэ хугацаанд хийсэн ажлаасаа юуг онцлох вэ?

-Бидний хийж чадсан хамгийн том ажил бол УИХ-аас 39 дүгээр тогтоолыг гаргуулж чадсан явдал. УИХ-ын 76 гиш үүний итгэл үнэмшилд нөлөөлөх, бизнесийн болон дэлхийн туршлага ямар байдгийг ойл гуулахын төлөө “Монгол 999” чадах бүхнээ хийсэн.

Үүний үр дүнд 39 дүгээр тогтоол гарсан. Дэлхий дээр улс төрийн хамгийн шилдэг тогтолцоог сайн ч, муу ч парламент гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Үүн шиг бизнесийн салбарт хамгийн шилдэг тогтолцоо бол хувьцаат компани. “Эрдэнэс Тавантолгой”-г хувьцаат компани хэлбэрээр байгуулах тухай УИХ-ын энэ тогтоол нь авлига, хээл хахуулийг устгах, бизнесийн шударга зарчмыг тогтоох хамгийн том үндэс суурь болсон гэж би боддог.

Яагаад авлига хээл хахууль гэсэн юм бэ гэхээр төрийн өмчит компаниудын дийлэнхэд ша хааны бизнес хүчтэй газар авсан тул ашигтай ажиллаж чаддагг үй, эсвэл ашгийн түвшин нь буурдаг. Тухайлбал “Эрдэнэт” байна. “Эрдэнэс Тавантолгой”-г хувьцаат компанийн хэлбэрээр байгуулснаар шахааны талбар болгохгүй гэж одоохондоо хэлэхэд эрт байна.

Гэхдээ эхний үндэс суурийг тавьсан. Хувьцаат компани бол олон нийтийн оролцоо, хувьцаа эзэмшигчдийн маш сайн хяналт тавих боломжийг хангасан ком - панийн сайн засаглалын дор үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай. Тийм нөхцөл бололцоог бүрдүүлэхийн төлөө л “Монгол 999” ажиллана. Ямар тай ч эхний ээлжинд Мон голын ард түмэн 10 хувь, хувийн хэвшлийнхэн 10 хувийг эзэмших эрхтэй боллоо.

Бас хөрөнгийн биржээр 29 хувь нь арилжигдана.

-Монголд анх удаа 1200 гаруй компанийг нэгтгэж Үн дэсний нэгдлийг үүсгэн байгуулахад олон хүн эргэлзэн тээнэгэлзэж байсан. Үүсгэн байгуулагчдын талаар ч сайн, муу олон үг дагалдаж байсан. Тэр олон компанийг нэг зорилго, удирдлага дор нэгтгэж өдий зэрэгт хүргэсэн нь монголчууд нэгдэж нийлж ажиллаж чаддаг гэдгийг харуулсан “Монгол-999”-ийн амжилт гэж бодож байна.

-Анх байгуулагдахад олон төлөөлөл орж ирсэн. Бид өнгөрс өн 365 хоногт хэн нэгэн хувь хүнээс хамааралгүйгээр ажилласнаар хамтын засаглалын системийг тогтоож чадсан. Жишээ татъя л даа. “Ажнай” бол Д.Бат-Эрдэнийн, “Барс групп” бол Ч.Амарбаатар гэдэг хүний ху вийн компани. Харин “Монгол 999” бол хувьцаат ком пани. Энд Бат-Эрдэнийн, Амарбаатарынх шиг олон компани ижил тэгш эрхтэйгээр нэгдсэн. Тий мээс хамтын засаглалыг хэрэг жүүлэхээр ТУЗ байгуулж, 15 гишүүн сонгогдсон.

Тэд хэлэлцэж ярилцаад шийдвэр гар гана. Тэнд нэг хүн нэг л саналтай. Тэр саналаа бусдаар дэмжүүлж, ойлгуулж чадахгүй бол дэмжлэг авахгүй. Тийм болохоор хамтын шийдвэр гэдэг ямар байдгийг, хувьцаат компани гэдэг ХХК-иас ямар давуу талтайг харуулж чадсан, бид өөрсдөө ч ойлгож авсан.

Удирдах зөвлөлд хэн нэгэнд таалагдах, таалагдахгүй хүн орж ирснээр нийгмийг, засаглалын системийг өөрчилдөггүй юм байна, хамтын удирдлагын систем гэж юу байдаг юм бэ? хувьцаат компани гэж ямар байдаг юм бэ? гэдгийг өнгөрсөн 365 хоногт бид харуулж чадсан. Өмнө нь томоохон үйлдвэрийн захирлыг ялсан нам нь томилдог байлаа.

Харин одоо “Эрдэнэс Тавантолгой”-д тэгэх боломжийг олгуулахгүй. Хувь цаат компани тул хувь нийл үүлэгчдийн хурал, ТУЗ-өөр олонхийн саналаар гүйцэтгэх захирлыг томилох учраас аль нэг намын, хэсэг бүлгийн эрх ашгийг ганц хүнээр хамгаалуулдаг байдал гарахгүй. Компанийн сайн засаглалын зарчмыг дагаж мөр дөхийг шаардаж, хяналт тавьж ажил лах тул бидний эзэмшиж буй хувьцааны ашиг орлого нэмэг дэнэ гэсэн үг.

Ийм том ертөнцийг хувьцаат компани гэх ойлголт, хамтын засаглалын хэлбэрээр шийдэж чадсан нь “Монгол-999”-ийн том амжилт юм даа.

-“Монгол 999”-т өнөөдөр үндэсний хэдэн ком пани нэгдээд байгаа вэ. Гишүүнчлэлийн хувьд хэр өргөжив.

-Анх байгуулагдахад 1206 компани нэгдсэн. Одоо 1904 болж 700 гаруй компани нэмэгдсэн. Цаашид ч улам өргөжинө.

-1904 компани гэдэг “Эрдэ нэс Тавантолгой”-н хувь цаанаас хувь эзэмших ком паниудын хувьцааны хэдэн хувь болж байгаа вэ?

-Компанид өгөх 30 мянган ширхэг хувьцаа бол 0.0001 хувь шүү дээ. Энэ хэмжээний хувь эзэмшиж буй ганц компанийн дуу хоолой хэнд ч хүрэхгүй. Харин дор хаяж таван хувийг эзэмшигч аливаа компанийн засаглалд үгээ хүргэж чаддаг. Тиймээс “Монгол 999” энэ таван хувьд хүрэхийн төлөө зүтгэнэ. Одоогоор бид 2.2 хувьтай байна.

-Таван хувьд хүргэх боломж хэр байна.

-“Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцаа зах зээлийн хууль, зарч маар нийтэд шударга хүрч эхэлсэн тохиолдолд бид гэр бүлийнхэн, ажилчдынхаа бүх хувьцааг нэгтгэнэ. Мөн хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдах хувьцаанаас худалдан авч “Монгол 999”-ийн эзэмших хувийг таван хувьд хүргэхийн төлөө бүх зорилтоо тавьж ажиллана. Таван хувийг эзэмшсэнээр “Монгол-999” хувийн хэвшил, иргэдийнхээ өмнөөс “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ТУЗ-д төлөөллөө оруулах боломжтой болох юм. Ингэснээр бид аудит хийлгэх эрхтэй болно. Сонирхлын бүх зөрчлийг хянана. Үүний үр дүнд таны, миний, бидний хувьцааны үнэ өснө.

-Цаашид нэг хүнд ногдож буй 536 ширхэг хувьцааны тоог нэмэгдүүлэх боломж, бололцоо бий юү?

-51 хувь нь төрийн мэдэлд байгаа. Төрийн өмч гэдэг бол ард түмний өмч гэсэн үг. Тэгэхээр ард түмэнд ногдох хувьцааны тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх эсэх нь Засгийн газрын эрх мэдлийн асуудал. 51 хувиасаа ард тү мэндээ өгөх эсэх нь УИХ, Засгийн газрын өөрийнх нь асуудал. УИХ-ын тогтоолоор ард түмэнд 10 хувийг өгнө гэдгийг баталгаажуулсан.

Энэ нь ард түмэн өөрсдийн төлөөлөл болох 1-2 хүнийг “Эрдэнэс Таван толгой”-н ТУЗ-д оруулж, хяналт тавих эрхийг олгож байгаа. П.Очирбат гуайг ч юм уу, Соёмбо хөдөлгөөний Лхагважавыг ч юм уу хэнийг ч дэвшүүлж болно шүү дээ. Тэгэхээр одоо байгаа 10 хувийг нэмэгдүүлэх боломж нь 51 хувийг эзэмшиж буй төрд бий.

-Иргэдийг компанитай, ком панигүйгээр нь ялгаварлан арав, арван хувийг тус тусад нь олгохыг Үндсэн хуулийн ялгаварлахгүй байх заалттай зөрчилдөж байна гэсэн яриа гарсан. Бүгд адил тэгш эрхтэй тул компаниудад олгох 10 хувийг ард түмэнд нэмж өгье ч гэсэн санал бий. Үүнийг та бүхэн хэрхэн хүлээж авч байгаа вэ?

-Энэ бол популист зүйл. Монгол орныг 20 жил нуруундаа үүрч дүүрч, авч яваа хувийн хэвшлийнхэндээ яагаад нэг удаа боломж олгож болдоггүй юм бэ? Төр өөрөө хувийн хэвшлээ дэмжье, ард түмнээ дэмжье гэж энэ шийдвэрийг гар гасан. Өнөөдөр дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 70-аад хувийг хувийн хэвшлийнхэн бүрдүүлж байгаа. Төрөөс сайн ч, муу ч энэ хэдийгээ хөл дээр нь зогсоож өрсөлдөх чадварыг нь дээшлүүлэхийн тулд үндэсний хувийн хэвшлийнхнээ л дэмжихийн төлөө энэ 10 хувийг нэрлэсэн үнээр нь худалдах шийдвэрийг гаргасан гэж би ойлгодог. Бүгдээрээ л өрөөс өрөнд, зээлээс зээлийн хооронд яваад байвал улс орон ч хөгжихгүй шүү дээ. Тийм болохоор энэ бол ямар ч эргэлзээгүйгээр хийгдэх ёстой л алхам.

-“Тавантолгой”-н тендерт оролцогчдын сонгон шалгаруу лалтыг энэ тавдугаар сард эцэслэн зарлах гэж байна. Тэгэхээр танай нэгдэл Тавантолгойн ашиглалтын үйл ажиллагаанд хэр зэрэг бэлтгэж байна. Ялангуяа үндэсний ажилчин, боловсон хүчин бэлтгэх, монгол хүнээ ажилтай болгох талаар юу хийх гэж байна?

-Өнөөдөр нэг л зүйл тодорхой болсон. Засгийн газар анх “Тавантолгой”-г 4-5 хуваагаад гаднынхаас урьдчилгаа аваад, хамтарч эзэмшинэ гэж байсан. Яг Оюутолгой шиг. Бидний тавьсан саналын дагуу үүнийгээ больж, хувьцаат компани бий болгосон. “Эрдэнэс МГЛ”, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н лицен зээ 100 хувь эзэмшин үйл ажиллагаагаа явуулахаар болсон. Тийм болохоор бидний бизнесийн үйл ажиллагаа ч энэ чиглэл рүү өөрчлөгдсөн. Яагаад гэвэл олзворлох байдлаар нүүрсээ ухна гэсэн бол бид оролцох байсан.

Харин хувьцаат компани хэлбэрээр ашиглахаар болсон бидний эхний зорилт хувьцааны хувь хэмжээгээ нэмэгдүүлж “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ТУЗ-д төлөөллөө оруулж, засаглалыг хамтран хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэж байна. Ингэснээр бид үндэсний компаниуддаа дэмжлэг үзүүлэх, үндэсний компаниудынхаа цемент, шохой, бетон, арматур, ус зэргийг худалдан авах, Монгол хүнээ ажлын байраар түлхүү хангах зэрэг асуудалд байр сууриа илэрхийлэх боломж бүрдэнэ.

-Үүний тулд таван хувийг заавал эзэмших ёстой юм байна, тийм үү?

-Одоогийн компанийн хуулиар тийм зохицуулалттай. “Монгол 999” заавал таван хувийг эзэмшихийг зорино. ТУЗ-д орж байж л бидэнд үндэс ний ком паниудаа, монгол хүнээ түлхүү дэмжих дуу хоолойгоо хүргэх боломжтой болно. Хууль эрх зүйн үндэслэлээ ингэж бий болгохгүй бол бид гудамжны партизан шиг байсаар байна. “Монгол 999” компани болохоос төрийн бус байгууллага биш.

Тийм болохоор гудамжинд жагсаж, тэмцэхээсээ илүү аливаа компанийн засаглалд шударга зарчмаар оролцох нь л чухал. Тийм учраас 365 хоногийн турш бид хоосон нэр төр хөөцөлдсөн зүйл хийж байгаагүй. Харин хууль эрх зүйн онол практик, дэлхийн сонгодог жишгүүдээр улстөрч, эрх мэдэлтнүүдэд дуу хоолойгоо хүргэхийн төлөө бүхнийг хийж байсан. Үүний үр дүнд маш олон зүйлийг засаж залруулж, чадсан. ТӨХ, “Эрдэнэс МГЛ” компани бидний тавьсан, боловсруулсан саналыг хүлээж аван ямарваа нэгэн хэмжээнд үйл ажиллагаандаа тусгаж байгаа нь талархууштай.

-Аливаа асуудалд бодитоор хандаж, ойлголцлыг эрхэм лэдэг зан чанар тань “Монгол 999”-ийн үйл ажиллагааг бусад хүн дэмжихэд нөлөөлдөг юм шиг санагдлаа.

- Хүнийг буруутгаад байхын оронд мэдээллээр хангаад өгвөл тэр хүмүүст боломж олгодог гэж би боддог. УИХ-ын 39 дүгээр тогтоолыг гаргахад ч бид ийм байдлаар ажилласан. Бид ингэх ёстой, тэгэх ёстой гэж ерөөсөө тулгаагүй. Тийм болохоор би бизнес, улс төрд аливаа томоохон баримт бичгийг боловсруулахад хоосон хийрхлээс илүү бодит байдлаар хууль эрх зүйн, эдийн засгийн үндэслэлтэй зөв тайлбарыг тавьж чадах юм бол тэнд бидэнтэй адилхан хүмүүс л сууж байгаа, улс төр, үзэл бодлын жижигхэн л ялгаа байгаа болохоос биш нийт улс үндэснийхээ эрх ашгийн төлөө зөв үзэл бодолтой нь дийлэнх учраас биднийг дэмжиж, бидний боломж, саналыг хүлээж авч чаддаг гэж боддог.

-“Монгол 999” үндэсний нэдлийг дэмжих, цаашид нэг дэх сонирхолтой олон ком пани байгаа байх. Шинээр нэгдэх сонирхолтой ком паниудад ямар шаардлага тавих вэ?

- Ямар ч шаардлага, цензур тавихгүй. Бид нээлттэй хувьцаат компани болох зорилго тавин ажиллаж байна. Тийм учраас Монголын хөрөнгийн бирж дээр арилжигдах үед нь хувьцааг маань худалдаж авах боломжтой. Мөн хаалттай хөрөнгө оруулалтын санг байгуулна гэж төлөвлөж байна.

Үүгээрээ хоёр асуудлыг шийд нэ. Нэгдүгээрт, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н ТУЗ-д ороход дутагдаж байгаа хувьцааг худалдаж авна. Хоёрдугаарт, нэг компанид ногдож буй 30 мянган хувьцааны нэрлэсэн үнэ нь 100 төгрөг гэж тооцвол гурван сая төгрөг болж байгаа. Үүнийг худалдаж авч чадахгүй байгаа компаниудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ.

-Зээл гэсэн үг үү. Тийм бол хүү нь хэд байх вэ?

-Одоохондоо сан маань байгуу лагдаагүй, дүрэм журам нь батлагдаагүй байна л даа. Ер нь бол зээл маягаар, гэхдээ хугацаатай. Хүү нь зах зээлийн хуулиар л зохицуулагдана. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааг компаниуд худалдаж авч чадахгүй бол түүнийгээ буцааж татна шүү дээ.

Нэг компанид 30 мянган хувьцаа өгчихөөд зургаан сарын хугацаанд төлб өрөө төлж чадахгүй бол Засгийн газар буцаагаад авна. Тэгэхээр Засгийн газрын хувь өснө. Ийм сонирхол хувийн хэвшлийнхэнд байхгүй учраас бид бүх хүч боломжоо дайчлах ёстой. Хамгийн гол нь зах зээлийн хамгийн боломжит нэрлэсэн үнээр санал болгож байгаа энэ хувьцааг үндэсний компаниуд алдаж болохгүй юм.

-“Монгол 999” хувьцаат компани болохоор мэдээж ашиг хуваарилах байх. Хэзээнээс ийм боломж бүрдэх бол.

-Манай хувьд хөрөнгө оруулалтын төслүүдийн үр дүн гээс хамаарч ашиг хуваана. Манайх сая IPO хийх зорилготойгоор үнэлгээ хийлгэхэд 6-7 дахин өндөр үнээр үнэлсэн шүү. Энэ нь “Монгол 999”-ийн өөрийнх нь үнэлэмж, үнэ цэнэ хэр өссөнийг харуулж байна.

Өнөөдөр “Монгол 999” гэсэн талх хийсэн ч борлогдохоор брэнд болж чадсан байна. Зах зээлийн үнэ цэнэ гэж үүнийг хэлнэ. Тэгэхээр “Монгол- 999”-ийг өнгөрсөн 365 хоногийн дотор ийм брэнд болтол нь бид усалж, тордож чаджээ. Өнөөдөр “Монгол 999”-ийн талаар Пибоди, Шинхуа, Мицүигийн Удир дах зөвлөлөөрөө хэлэлцэж байна шүү дээ. Энэ бол бидний амжилт. Өнөөдөр 20 жил болчихоод нийгэмд танигдаж чадаагүй олон компани байгаа. Гэтэл ганцхан жилийн дотор 2,7 сая гаруй хүн байтугай бүхэл бүтэн Засгийн газар, гаднын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг гол төв болж чадсан нь “Монгол 999”-ийн үнэ цэнэ юм. Энэ үнэ цэнийг хайрлах ёстой.

-Засгийн газартай хэр ойлголцож чадаж байгаа вэ? Засгийн газрын дэмжлэгийг бодлогын хэмжээнд авч байж л үндэсний компаниудын зорилго биелнэ шүү дээ?

-Би аливаа зүйлд халамж, дэмжлэг, бөөцийлөлт авах дур гүй. Хувь хүнийхээ хувьд ийм юм. Бидэнд халамж, бөө- цийлөлт хэрэггүй. Харин бидний дэвшүүлж байгаа санал Монгол Улсын хөгжил, ард түмний хүсэлтэй хэр нийцэж байна. Үүнийг Засгийн га зар мөрийн хөтөлбөр бусад бод логотойгоо холбоход яаж тусалж дэм болох вэ, эдийн засгийн ач холбогдолтой байлгах хэмжээний хөтөлбөр саналыг тавьж чадах уу гэдгээ л бодох ёстой. Ингэхгүйгээр хэсэг бүлгийнхний лообий, со нирх лоор дэмжүүлэх гэж гуйх юм бол ажил биш болно. Аливаа компани энэ Засгийн газар дэмжихгүй ч дараагийнх нь дэмжих хэмжээний төсөл, хөтөлбөртэй л байх ёстой гэж боддог. Тиймээс халамжид би огт найддаггүй.

-“Монгол 999”-д Засгийн газрын дэмжлэг авах хэмжээний төсөл хөтөлбөр юу байна?

-Монгол Улсын стратегийн 15 ордоос ард түмэн, хувийн хэвш лийнхэнд хуваарилагдах ёстой. Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа нь зарагдах ёстой. Яагаад гэвэл Засгийн газрын хийж буй бүх ажил монгол хүний төлөө байх үндэс суурийг л бид тавих ёстой.

Түүнээс биш бид Засгийн газарт таалагдах, тэднээс дэмжлэг авах, хэлцэл хийх гэсэн зорилго тавиагүй. Одоо Тавантолгойн асуудал яг үнэндээ эцэслэн ший дэгдээгүй байгаа. Үүнийг хэрхэн шийдэхээс хамаарч бусад ордоос ард түмэн ямар хувь хи шиг хүртэх нь шалтгаална. Хамгийн их үр өгөөжтэй нь одоогоор Тавантолгой байна шүү дээ. Тиймээс Тавантолгой бол бусад ордод жишиг болох ёстой. Үүний төлөө л бид ажиллана.

-Тавантолгойг гаднынхантай хамтран ашиглах нь нэгэнт тодорхой болчихоод байна. Тэгэхээр тэдэнтэй “Монгол 999” ямар уялдаатай ажиллах вэ. Ямар байр сууринаас хандаж байгаа вэ?

-Гаднынхан Тавантолгойн хувьцааны тодорхой хэсгийн эзэм шигч, хөрөнгө оруулагч байж болох юм. Харин хэзээ ч тодорхой нэг эрхийг тухайлбал, борлуулалтын эрхийг эзэмшүүлж болохгүй. Харин тэднээс менежмент, технологи зэрэг Монголд байхгүй зүйл үүдийг нь л авах ёстой. Олзворлох борлуулах ашиглах бүх эрх нь Монголд, “Эрдэнэс Тавантолгой”-д хадгалагдах ёстой гэдэг зарчмын байр суурьтай байгаа.

-Тавантолгой зэрэг том төсөл дээр монголчууд өөрс дөө ажиллах боломж, бололцоо байдаггүй юм уу. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байдаг вэ?

-Яг шударга хэлэхэд гаднынханд хөлсийг нь төлөөд ажиллуулж болохоос биш, гаднынхнаас цалин аваад ажиллах ёсгүй л байхгүй юу.

-Ярилцлагаа өндөрлөхийн өмнө “Монгол 999”-ийн хоёр дахь жилийн төлөвлөгөөг сонирхъё.

-Бидний гол стратеги бол “Эрдэнэс Тавантолгой”-н таван хувийг авах. Энэ бол гол зорилт. Хоёрдугаарт, Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолборт бид санаачлан гаднын болон үндэсний компаниудын хөрөнгө оруулалтаар коксын том үйлдвэр барина.

Гуравдугаарт, үндэсний компаниуд бие биенээ дэмждэг ёс суртахууны суурийг бид тавина гэж зорьж байна. Солонгос хүн өнөөдөр Монголд яагаад өөрийнхөө онгоцоор ирээд солонгос эзэнтэй буудал даа буугаад, солонгос ресторандаа хооллодог юм бэ.

Үүн шиг монголчууд бид нэгнээ дэмжмээр байна. Өнөө дөр Доржийн хийсэн гутал Эрээнийхээс 50 төгрөгөөр үнэ тэй байж болно. Үүнийг нь монгол хүн худалдан авч дэмжиж гэмээнэ зах зээлээ гаднынханд алдахгүй байж чадна. Тиймээс монгол хүнийхээ хийсэн зүйлийг нэгдүгээрт, худалдаж авах, дэмжих ёстой. Ийм л ёс суртахуун дээр би дараагийнхаа ажлуудыг төлөвлөж байгаа. Амжилтад хүрнэ гэдэгт итгэж байгаа.

Д.Оюун-Эрдэнэ

Л.АРИУНБОЛД: ШУДАРГА ХЭЛЭХЭД МОНГОЛЧУУД ГАДНЫНХНААС ЦАЛИН АВЧ АЖИЛЛАХ ЁСГҮЙ
Tweet
Bolod.mn