Эрүүгийн цагдаагийн газрын ажилтнаас хүний наймааны хэргийн талаар цөөн асуултад хариу авлаа.

- Хүний наймааны гэмт хэрэг одоогоор хэд гараад байна вэ?
-Хүн худалдаалах гэмт хэрэг үйлдэгдэж, хуулийн байгууллагад бүртгэгдэн шалгагдаж байгаа талаар авч үзвэл сүүлийн 5 жилд (2006-2010 он) хүн худалдаалах 71 холбогдогч, 129 хохирогчтой 51 гэмт хэрэг, биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах 92 холбогдогч, 59 хохирогчтой 82 гэмт хэрэг тус тус цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдэн шалгагдсан байна. Үүнийг дэлгэрэнгүй байдлаар хүснэгтээр үзүүлье.

Хүн худалдаалах / ЭХ -ийн 113-р зүйл / Биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах / ЭХ -ийн 124 дүгээр зүйл.
Энд хоёр зүйл анги тусгагдсан байгаа. ЭХ-ийн 124 дүгээр зүйл буюу Биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оруулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах гэмт хэрэг нь Хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй төсөөтэй учир энэ тоог оруулсан. Бичихдээ энэ ялгааг тусгаж тус тусад нь бичих нь зөв байх.

Монгол улсад хөдөлмөрийн мөлжлөгөөр бусдыг хил давуулан худалдаалсан гэмт хэрэг үйлдэгдэж байгаа боловч зүйлчлэх практик дутмагаас хуулийн байгууллагад бүртгэгдэж шалгагдахгүй байна. Өөрөөр хэлбэл энэ гэмт үйлдлийг залилан мэхлэх гэмт хэрэгтэй адил утгаар зүйлчлэх явдал гарч байна. Энэ нь НҮБ -ын Палермогийн протоколд зааснаар бол хүн худалдаалах гэмт хэргийн нэг хэлбэр мөн юм.

- Энэ төрлийн гэмт хэрэгт ямар хүмүүс их хохирч байна вэ?
- Монгол улсын хувьд ихэвчлэн охид, эмэгтэйчүүдийг бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор хил давуулан худалдаалах хандлага дийлэнх байна. Хүн худалдаалах болон биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах гэмт хэргүүдийг эмэгтэйчүүд болон Монгол Улсад түр буюу удаан хугацаагаар оршин сууж байгаа гадаадын иргэд ихэвчлэн үйлдэж байна.

Хохирогчдын дийлэнх нь амьдралын боломж муу, орлого хомс, хялбар аргаар мөнгө олох хүсэлтэй, боловсрол нимгэн, бусдад өртэй охид, эмэгтэйчүүд байна. Үүний нэг жишээ нь АНУ -ын Төрийн департаментаас гар­гасан «Хүний наймааны тухай тайлан»-д Монгол Улсыг 2007-2008 онд 2 дугаар ангилалд багтах улс орнуудын тоонд оруулж, охид эмэгтэйчүүдийг БНХАУ -ын Макао хот, Өмнөд Солонгос зэрэг улсад бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор худалдаалж байгаа тухай дурьдсан бол 2009 онд хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажлыг «Монгол улсын төр засаг өөрийн хүчинд бус төрийн бус байгууллагуудын хүчин чармайлтад» найдсаар байгаа талаар дурджээ.

-Хамгийн анхны тохиолдол хэзээ Монголд бүртгэгдсэн бэ?
- Монгол улсын иргэн А, А нарыг «Израйль улсад ажил хийл­гэнэ» гэж хуурч мэхлэн Израйль улсад аваачиж хүчээр биеийг нь үнэлүүлэн мөлжсөн ОХУ-ын иргэн С.Чимиддоржоевт Монгол улсын шүүхээс 2000 оны 10 дугаар сард Эрүүгийн хуулийн 111 дүгээр зүйлийн 1-д зааснаар 6 жилийн хорих ял шийтгэсэн байдаг. 11 жилийн өмнө.

Гэхдээ энэ үед Эрүү­гийн хуульд хүн худалдаалах гэмт хэрэг хуульчлагдаагүй байсан бөгөөд тухай үед Эрүүгийн хуулийн 111 дүгээр зүйлд зааснаар «бус­дыг биеийг нь үнэлүүлэхээр гадаадад гаргасан» үйлдэлд нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж байжээ. Түүнээс хойш 2002 оны Эрүүгийн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр уг хуулийн 113 дугаар зүйлд «Хүн худалдах, худалдан авах» гэмт хэргийг хуульчилсан байдаг.
-Энэ төрлийн гэмт хэрэгт хэдэн монгол хүн гадаадад баривчлагдсан бол? Хэрэв үгүй бол гэмт хэргийн золиос болсон хэдэн хүн гадаадын аль оронд байна гэж үзэж байна вэ?
-Нэг гэмт хэрэгт өртсөн хо­хирогч­дын дундаж тоо харьцангуй цөөн харагдаж байгаа боловч хохирогчдын бодит тоог тогтооход багагүй хүндрэлтэй байдаг. Гэмт хэргийн гэрч, хохирогчдыг олж тогтоох, эх оронд нь буцаан ирүүлэх асуудал цаг хугацаа, хөрөнгө санхүүгийн болон бусад нөхцөл байдлын хувьд нэлээд хүндрэл учруулдаг.

Дээрх тоон үзүүлэлтээс үзэхэд хүн худалдаалах, биеэ үнэ­лэхийг зохион байгуулах гэмт хэрэг тогтвортой буурах хандлага хараг­дахгүй, энэ нь нуугдмал, зохион байгуулалттайгаар үйлдэгддэг, хохирогчийн зүгээс тэр бүр хуулийн байгууллагад гомдол гаргадаггүйтэй холбоотой юм. Үндсэндээ гэмт хэрэгт хохирч гадаадад байгаа иргэдийн тоо, байршлыг тогтооход ихээхэн хүндрэлтэй байдаг.

Хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогч гадаадад байгаа тохиол­долд эрүүгийн хэрэг үүсгэхэд хүндрэлтэй. ЭБШХ -ийн 42 дугаар зүйл. Хохирогч: 42.1. Гэмт хэргийн улмаас нэр төр, алдар хүнд, санаа сэтгэл, бие эрхтэн, эд хөрөнгийн талаар хохирол хүлээсэн этгээдийг хохирогч гэнэ. 42.4.

Гэмт хэргийн улмаас хохирогч нас барсан, эсхүл эрх зүйн чадамжгүй болсон бол энэ зүйлд заасан эрхийг түүний гэр бүлийн гишүүн болон төрөл садангийн хүн эдэлнэ гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл хохирогчоор тооцох, хохирогчоор тогтооход хохирогч заавал өөрөө байх, эсхүл хохирогч нас барсан буюу эрхзүйн чадамжгүй болсон бол хуульд заасан этгээд түүнийг төлөөлнө гэсэн үг юм.

Нэгэнт хууль тогтоомжид ийм заалттай учраас гадаадад байгаа хохирогчийн асуудлыг ярихын тулд өөрөөр хэлбэл хохирогч байж болох этгээд гэсэн хэмжээнд л ярих шаардлагатай болно. Тэгэхээр эрүүгийн хэрэг үүсгэхээс өмнөх үед хохирогч гэж хэнийг хэлэх вэ гэдэг асуудал хил, улс дамнасан хэргийн үед өөр өнцгөөс харах шаардлагатай болж байна.

Ер нь дийлэнх хохирогчид БНХАУ руу худалдаалагдсан бай­даг бөгөөд цаашид ч энэ байдал зогсохгүй үргэлжлэх, ганц БНХАУ-аар тогтохгүй өөр бусад орнуудад ч худалдаалагдаж байгаа юм.

- Хүний наймааны гэмт хэргийг гадаадад гол зохион байгуулалттай гэмт хэргийн бүлэглэлүүд голчлон үйлддэг. Монголд энэ хэргээр төрөлжсөн бүлэг үүссэн гэж үзэж болох уу?
- Энэ төрлийн гэмт хэргийг үйлдэгдэж буй арга, хэлбэрийн хувьд гадаадад өндөр цалинтай ажилд оруулна, сургуульд тэтгэлтэй суралцуулна, виз гаргаж өгнө, гадаадын баян бололцоотой хүнтэй гэр бүл болоход нь зуучилна, хүүхэд үрчлэнэ гэх мэтээр зар гаргаж, хүмүүсийг цуглуулж, объектоо судалж сонгох, хил давуулан гаргахад шаардагдах бичиг баримтыг бүрдүүлэх ажиллагааг гүйцэтгэж, хүргэх газар руугаа тээвэрлэж байна.

Урьд өмнө гэмт этгээдүүд хохирогчдыг элсүүлэхдээ өндөр цалин хөлс амлах зэргээр хуурч мэхлэх аргыг хэрэглэж байсан бол сүүлийн үед «биеэ үнэлэгчдээс сонгох» хандлага ажиглагдаж байгаа ба энэ нь ЭХ -д заасан гэмт хэргүүд /113, 124-р зүйл /- ийн ижил төсөөтэй байдлыг ашиглан эрүүгийн хариуцлагаас зайлсхийх, хөнгөн зүйл ангиар ял шийтгэгдэх, эрүү­гийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгох үндэслэлийг бий болгох зэргээр хууль тогтоомжийн хийдэгдлийг ашиглах санаа бодлыг агуулж байж болзошгүй юм.

Манай оронд биеэ үнэлэлт, түүнийг зуучлах, зохион байгуулах гэмт явдал нууц далд хэлбэрт шилжиж зохион байгуулалтанд орох, насанд хүрээгүй хүнийг садар самууны сурталчилгаанд ашиглах, татан оруулах, бэлгийн мөлжлөгт ашиглах, худалдаалах гэмт хэрэгт татан оруулах зэрэг хууль бус үйлдэл нэмэгдэх хандлага харагдаж байна.

Хууль зүйн үүднээс авч үзвэл одоогоор манай улсад энэ төрлийн гэмт хэрэг дагнан үйлддэг зохион байгуулалттай бүлэг гэмт бүлэглэл байхгүй харин энэ төрлийн гэмт хэргийг бүлэглэн үйлдэн, урьдаас үгсэн тохиролцосон бүлгийн хэмжээнд үйлдэгдэж байгаа бөгөөд энэ нь байнгын бус богино хугацаатайгаар ажиллах байдал ажиглагддаг ба гэмт үйлдлээ хэрэгжүүлснээр, эсвэл гэмт үйлдлийг нь таслан зогсоосноор үйл ажиллагаа нь зогсох хэлбэр ажиглагдаж байна.

-Энэ гэмт хэргийн цаашдын төлөв байдал?
-Монгол эмэгтэйчүүд гадаадын иргэдтэй гэр бүл болох явдал сүүлийн жилүүдэд анхаарал татах асуудал болоод байна. Ялангуяа, зуучлах товчоо буюу хэн нэгний тусламжтайгаар тодорхой мөнгө төлж гадаадын иргэнтэй гэр бүл болж, харийн нутагт очиж хүчирхийлэл дарамтанд өртөж, байнгын боолчлолын байдалд байж, эрх ашиг нь зөрчигдөж байгаа нь хүн худалдаалагдахтай адил төстэй байгаагаас гадна энэ төрлийн гэмт хэрэг гарахад ихээхэн нөлөөлөх хүчин зүйлсийн нэг болж байна.

Өндөр хөгжилтэй орны иргэдтэй гэр бүл болоход нөхөр нь тэдний хувьд «тэжээгч, хамгаалагч» мэт санагддаг энэхүү зөрүүтэй бодолдоо хөтлөгдөн чинээлэг гадаад хүнтэй гэрлэж амьдрах, мөн ажил хийж их мөнгө олох хүсэлдээ автан «хуурамч гэрлэлт» -ийг хүлээн зөвшөөрч, тухайн улс орныг зорьсноор тэд очсон газрынхаа алслагдсан хөдөө тосгонд хөдөө аж ахуй, гол төлөв газар тариалангийн салбарт ажил эрхлэн «боол» -ын мэт нөхцөлд ажиллаж амьдрах болдог байна.

Монголд хүн, ялангуяа эмэг­тэйчүүд, хүүхдийг худалдаалах явдал улс орны хэмжээнээс хальж, хилийн цаана гарсан байхад хүний наймаачдыг мөрдөн мөшгих, хо­хирогсдод туслалцаа үзүүлэх тал дээр хүмүүс худалдаалагдаж очсон орнуудтай хамтран ажиллах явдал хязгаарлагдмал байна. Эрх зүйн талаар харилцан тус­­лалцаа үзүүлэх талаар гэрээ хийг­дээгүй орнуудад ЭБША явуулахад хүндрэлтэй байна.

С.Энх-Амар

Эх сурвалж: “Монцамэ”