нийгэмлэгүүдийн үндэсний холбоо (МХЭАХНҮХ)-ны төлөөлөл Дорноговь аймгийн Замын-Үүд сум, БНХАУ-ын Эрээн хотод ажиллалаа. Ажлын хэсгийнхэн төрийн бодлого, хууль тогтоомжийг сурталчлах, хэрэгжилтийн байдалд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, импортоор орж ирж байгаа чанарын шаардлага хангаагүй бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтэд хяналт тавих зорилготойгоор холбогдох албаны хүмүүстэй уулзалт зохион байгуулсан юм. Замын-Үүд сум нийт 48.6 мянган га талбайтай, 13.7 мянган хүн амтай, өдөрт 3-5 мянган хүн дамжин өнгөрдөг манай улсын хамгийн том боомт. Тэнд очиход тус сумаар дамжин өнгөрч байгаа зорчигчид “Эрээн арван жилийн өмнө ямар байлаа, одоо тэгэхэд ямар байна. Гэтэл 10-хан километрийн наадах манай Замын-Үүдийн байж байгааг хараач. Ороод бие засчих ч аятайхан газар байхгүй шүү. Бүр вокзалын дэргэдэх 00 нь хүн орохын аргагүй мөртлөө 500 төгрөг гээд байгаа юм даа” хэмээн тал муутайхан яриа чих дэлсэнэ. Галт тэрэгнээс буугаад Засаг даргын Тамгын газар дээр нь тэндхийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга, Засаг даргын орлогч гэхчлэн албаны хүмүүс ШӨХТГ, МХЭАХНҮХ-ны төлөөлөлтэй уулзалт зохион байгуулав. Энэ үеэр ШӨХТГ-ын дэд дарга Ц.Доржпалам “ШӨХТГ 2004 онд байгуулагдсан. 2010 онд Өрсөлдөөний тухай шинэ хууль батлагдсанаар зар сурталчилгааны шинэ хуультай болсон. Уг хуулийн дагуу өрсөлдөөнд харшлах сурталчилгаа явуулсан аж ахуйн нэгжийг өмнөх оных нь орлогын найман хувиар, иргэдийг 10 сая хүртэлх төгрөгөөр торгодог болсон. Мөн тендер зарлахад гарч байгаа гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэдэг болоод байгаа. Эдгээр ажлаас гадна манайх жил бүр 4-5 аймгийн хэрэглэгчдэд сургалт, сурталчилгаа явуулж байгаа. Өнөө жилээс эхлэн орон нутгийн Засаг даргын Тамгын газарт нэг, нэг төлөөлөгч ажиллуулж байгаа хэмээн ажлынхаа талаар товчхон танилцуулсан юм.

Импортоор оруулж ирэхийг хориглосон бүтээгдэхүүнүүд

Харин ИТХ-ын дарга сумандаа хийхээр төлөвлөсөн ажлуудыг танилцуулав. Тус сумынхан цөлжилтийн эсрэг үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа ажээ. Сүүлийн хоёр жил бүтээн байгуулалтын ажил эрчимтэй хэрэгжиж байгаа гэнэ. Нэг жишээ нь өнгөрсөн оноос 217 айлын дөрвөн орон сууц барьж эхэлжээ. Мөн ирэх сараас 700 хүний суудалтай театр, музей байгуулахаар болсон талаар сонирхуулав. Тамгын газрын коридорт байх мэдээллийн самбар дээр “Бойжуулсан ботго бүрт мөнгөн урамшуулал олгох журам” гэсэн зар байв. Доторх агуулга нь тэмээтэй айл бүр ботгоо өсгөж, бойжуулбал ботго бүрт 10 мянган төгрөг өгөхөөр болсон тухай ажээ. Тэмээ гэснээс галт тэргэнд хамт явсан Дорноговийн залуу “Манай энд тэмээний хулгай их байгаа. Бэлчээрлэж байгаа тэмээг тэр дор нь нядлаад сэвс, тавхайг нь л үлдээчихсэн хэрэг хэд, хэд гарсан” гэж ярьж байв.

МЭДРЭМЖ ИХТЭЙ ГААЛИЙН БАЙЦААГЧИД

Бид импортоор орж ирж байгаа бүтээгдэхүүнтэй танилцахаар хил дээр очлоо. Гаалийнхан ч “Стандартын бус тээврийн хэрэгсэл, стандартын бус хилийн боомт хоёр манай улсын аюулгүй байдалд хамгийн ихээр заналхийлж байна” гэсээр угтсан юм. Учир нь Замын-Үүдийн Авто замын шалган нэвтрүүлэх боомтын ачаалал хэт их нэмэгдчихээд байгаа талаар Засгийн газрын бүрэн эрхт төлөөлөгч Ч.Баатар ярив. Мөн “Цаашид Сайншандын аж үйлдвэрийн парк баригдвал ачаалал улам нэмэгдэх нь гарцаагүй. Тиймээс манай боомтын үйл ажиллагааг сайжруулъя, хяналт шалгалтыг чангалъя гэвэл шинээр барих хэрэгтэй болоод байна. Угаасаа ч засвар үйлчилгээнд сэхэхээ байчихсан, жил бүр л жижиг сажиг засвар хийнэ. Тэр нь”амь аргалах төдий хэмжээнд байгаа. Дээрээс нь ачих, буулгах ч талбайгүй” хэмээн бэрхшээл байгаа талаар ярьсан юм.

Гаалиар орж ирж байгаа ачаа, барааны 70 орчим хувь нь 16-18 цагийн хооронд орж ирдэг гэнэ. Нэг дор бөөн, бөөнөөрөө орж ирж байгаа ачааг шалгахад хүндрэлтэй байдаг ажээ. Ингээд гаалийн шалгалт хэрхэн өрнөж байгаатай танилцлаа. Зорчигчид “УАЗ-469″ машинтай хилээр нэвтэрдэг. Машины жолооч нар гааль дээр ирээд номер авна. Уг номерынх нь дагуу улсын байцаагч нар шалгалтаа хийдэг гэнэ. Ойролцоогоор нэг машиныг 3-5 минут шалгаж байв. Ачаа, бараагаа ачиж ирсэн зорчигчид нь штампаа даруулах гээд дотогшоо орчихдог тул жолооч нар байцаагчтай “халз тулна”. Цаасан хайрцганд хийн битүү скочидсон хайрцгийг хараад “Энд юу байгаа юм бэ” гэхэд жолооч “Үсний зүүлт, ээмэг бөгж байгаа гэсэн” гэнэ. Ингэхэд нь байцаагч дараагийн хайрцгийг шалгаж эхэлнэ. Харин зарим үед задлуулаад шалгадаг. Манайд рентген аппарат байдаггүйгээс болоод байцаагч нар “сохроор” шалгасан болоод явдаг ажээ. Дотор нь юу байгааг нь хэрхэн мэдэж байгаа юм бэ, задалж үздэггүй юм уу гэхэд “Ачаа бүрийг задалж, шалгана гэвэл их хугацаа шаардана. Тийм болохоор мэдрэмжээ л ашиглана даа” гэв.” 100 хайрцагтай бараа байлаа гэхэд арвыг нь онгойлгож үзвэл их юм. Үлдсэн хайрцганд нь юу байгаа юм бүү мэд. Хилийн шалгалт хэдхэн байцаагчийн мэдрэмжинд тулгуурлан явагдаж байгаа болохоор хортой бараа орж ирэхэд монголчууд “welcome” гээд угтаж авахаас ч аргагүй. Хэрэв манай улс руу элдэв төрлийн хориотой бараа оруулъя гэвэл хил, гаалийн шалгалтыг давах нялх хүүхэд хуурахаас ч амархан юм шиг санагдаж байв. Харин ачааны том машинуудыг рентген аппаратаар шалгадаг ажээ. Цагт дунджаар арван машин шалгадаг гэнэ. Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдалд Замын-Үүд сум хамгийн их хамааралтай. Тийм ч болоод тэд “Буяныг гаргахгүй, бузрыг оруулахгүй байх” бодлоготой гэсэн. Үнэхээр хэлснээр нь хэрэгжүүлж чаддаг бол хүн бүр талархмаар бодлого байхсан.

Гааль дээр хортой бүтээгдэхүүний үзэсгэлэн гарсан байв. Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй импортлох тусгай зөвшөөрөлгүй эм, эмнэлгийн хэрэгсэлд “Fatcut тураах кофе, “Coldacmin” ханиадны эм, “Ferrovit”, витамтин В12 зэрэг эм багтсан байв. Харин хүнсний бүтээгдэхүүнд шар буурцгийн задгай мах, пүнтүүз, “Дотно сэтгэл” бэлэн хоол, соёотой резинэн чихэр, “Erdnusse” лаазалсан самар, “Энгэл” ногоон цай зэрэг бүтээгдэхүүн байлаа. Түүнээс гадна дуураймал гоо сайхны бүтээгдэхүүнд “Nivea” уруул өнгөлөгч, “Sorti” хумсны будаг арилгагч, “Olive” үсний тос, “Kangaroo” гутлын тос зэрэг бүтээгдэхүүнийг дэлгэн тавьсан байв. Үзэсгэлэнгийн үеэр лаборант Д.Ариунцэцэг “Хүнсний бүтээгдэхүүн дотроос хамгийн их хор илэрдэг нь чинжүү, улаан лооль, алим байдаг. Ер нь жимснүүдээс хортой бодис илрэхгүй байна гэж байхгүй. Гэхдээ сүүлийн үед олон төрлийн бодис илрэх нь харьцангүй гайгүй болсон” гэлээ. Лаборатори руу ороход тусгай шилэнд өтөнд идэгдсэн будаа байв. Уг будааг хоёр жилийн өмнө хилээр орж ирэхэд нь дээж авч шалгахад хортой бодис илэрсэн тул тусгай шилэнд хадгалж, шинжилж байгаа ажээ. Ер нь хувь хүний хэрэглээгээр хортой бараа хамгийн их орж ирдэг гэлээ. Учир нь хилийн мэргэжлийн хяналтын газар хувь хүний гар цүнхэнд нэгжлэг хийх эрхгүй байдаг гэнэ. Тиймээс гар тээшээр юу орж ирж байгааг бас л мэдэхгүй.

Мөн ШӨХТГ, МХЭАХНҮХ-ны ажлын хэсгийнхэн Эрээн хотын Худалдаа аж үйлдвэрийн товчоотой санал солилцон, ажлын туршлагаа хуваалцсан юм.

С.АЛТАНЦЭЦЭГ

"Өдрийн сонин"