үлдээсэн монгол бүсгүй бол Хоролсүрэн гавъяат. Алдарт Түмэндэмбэрэл, Норовбанзад, Банзрагч, Самбуу, Нансалмаа гээд нэгэн цагт урлагийн тайзыг эзэгнэж явсан нөхдийнх нь зарим нь хорвоогоос буцаж, үлдсэн хэд нь бие тэнхээ барагтайхан байх болж. Тэрээр “Зүрх тань ачааллаа даахгүй, дуулж болохгүй шүү” гэсэн эмчийн анхааруулгыг үл тоон охин, ачтайгаа хамтран тоглолт хийнэ хэмээн “том толгойлж” сууна лээ. Түүний охин Оюун-Эрдэнэ та бидний сайн мэдэх “Хайрын дуу”-г амьдруулсан авъяаслаг эмч бүсгүй. Дуучин Д.Хоролсүрэнтэй уран бүтээл, аж амьдралынх нь тухай дэлгэрэнгүй ярилцлаа.
-Залуу үеийнхэн таныг анх урлагтай холбогдсон түүхийг сайн мэдэхгүй. Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?
-Би 1960 онд Нийслэлийн 14-р сургуулиас “Цэргийн дуу бүжгийн чуулга”-д дагалдан дуучнаар орж байлаа. Гавъяат жүжигчин Бүтэд бид хоёр хамт очоод удалгүй Бүтэд маань Болгарт сурахаар явж, би гэр бүл, үр хүүхэдтэй болоод Монголдоо үлдэж ЦДБЧ-д гурван жил хэртэй ажилласан. Тэгээд нөхөр маань Архангайн ХАА техникумд багшлах болж, би ч Соёлын ордонд нь ажилд орсон юм. Тэндээс 1965 онд Ардын дуу бүжгийн чуулгадаа ирж, 30 гаруй жил ажиллаад чөлөөндөө гарсан даа. Товчхондоо ийм л түүхтэй хүн.
-“Бид урлагийн төлөө амьдралаа золиослосон” гээд л зарим хүн гомдоллоод байдаг. Угтаа бол үндсэн ажлаа л хийсэн баймаар. Та энэ тал дээр юу хэлэх вэ?
-Бидний үед бол үнэхээр л амьдралаа золиослоод явдаг байсан. Томоохон концерт тавих бэлтгэл эхэлвэл радиогийн өглөөний нэвтрүүлэг эхэлж байхад л гэртээ ордог байлаа ш дээ. Хатуухан л хоол гэж би хэлнэ. Ямартаа л нэг удаа манай нөхөр жаахан юм ууж, халчихаад “Ер нь энэ урлагийнхныг дотуур байранд суулгаж, хооронд нь гэрлүүлж баймаар юм. Над мэтийн хүн үр хүүхдээ өнчрүүлэлтэй биш, гэрийн бараа харахгүй та нар шиг хүмүүсийг хүлээх хэцүү” гэж билээ. Шинэ жил баяр ёслолоор байгууллагын захиалгатай, төлөвлөгөөний дагуу явдаг байсан. Үүрийн 4 цагт гэртээ орвол их юм. Нэгээс нөгөө рүү очоод л, гүйхээрээ тайзан дээр гардаг байсан. Олон жил ингэж гүйсэн дээ. Би тэтгэвэрт гарсан хойноо л 12 сарын 31-ний шөнө гэртээ байж үзсэн ш дээ. Том болсон хүүхдүүд маань “Ингэж нэг ээжтэйгээ шинэ жил хийж үзлээ” гэж билээ. Би сайн ханьтай байсан тулдаа л өдий зэрэгтэй яваа. Гурван охин нэг хүү төрүүлсэн, гэхдээ өвгөн минь л охидынхоо гэзгийг сүлжиж, ар гэрийнхээ бүх асуудлыг зохицуулж ирсэн дээ. Хүүхдүүд маань ээжийнхээ барааг харах гэж их л зүдэрдэг байж.  Харин одооны энэ уран бүтээлчид тааваараа, үнэхээр чөлөөт ертөнцөд, чөлөөтэй ажиллаж амьдардаг цаг үе ирж.
-Таныг сонсогчид казах дуугаар тань илүү хүлээж авсан. Яагаад  казах дуу сонгосон юм бэ?
-Манай чуулгын урын сангийн бодлого маш өндөр түвшинд байсан. Би Хөвсгөлийн тайгад очиж судалгаа хийгээд, цаатны дууны эвлүүлэг дуулж байлаа. Харин “Алтайн дуу” гэдэг концертод казах дуу бэлдэж “Ахтама”, “Миний хонгор хотод бий” зэрэг дууг анх дуулсан. Үзэгчид үнэхээр гоё хүлээж авсан. Дараа нь Баян-Өлгий рүү Захан гэж найздаа захиа бичихэд Мусафын “Өлгийн вальс” гэж дууг явуулж, энэ гурван дуугаар л Казахын дуучин болчихсон юм шүү дээ. Казах хэлээр нийтдээ 30-аад дуу дуулжээ. Монгол казах нийлсэн хэдэн дуутай, ганц л цомог гаргасан.
-Таныг нэлээд тэнхээрхүү байгаа гэж сонссон. Одоо бие тань ямархуу байна?
-Эрүүл мэнд их мууджээ. Ганц би ч биш, миний үеийнхэн бүгд л бага залуудаа эрүүл мэндээ хамгаалахгүй их хайнга явж. Бид чинь хөдөө хүйтэн нойтонд ханиад хүрч хоолой өвдөхөөр хурдан эдгээнэ гээд судсандаа халуун тариа хийлгээд явдаг байлаа. Тэрнээс болоод Банзрагч, Самбуу хоёр маань тариурын шараар дөрөв дөрвөн удаа өвдсөн. Банзрагч маань элэгний циррозоор өнгөрлөө ш дээ. Би л гэхэд 30 гаруй насандаа хүүхдээ авахуулчихаад маргааш нь бригадад гарч үхтлээ халуураад Дорноговийн  сумын эмчээс нэг эм авч ууснаас болоод л одоогийн бүх өвчнийхөө эхийг тавьчихсэн юм билээ. Тэр эмч намайг өндгөвчний үрэвсэлтэй болсон байна гээд нэг эм өгсөн. Зааврынх нь дагуу ууж дуусаад, 20-иод хоноод хотод ирэхэд тоглолтын хувцас таарахгүй болтол таргалсан. Тэр эм л бөөн гормонтой эм байгаад гормоны хөөлт гэдэг болсоноо хожим мэдсэн. Тэгээд хэт таргалснаас зүрх, үе мөчний өвчтэй л хүн болж үлдлээ. Өнөөдөр бас эмчид үзүүлсэн. Зүрхний хагалгаа хийлгэ л гэх юм. Би ч хийлгэмээргүй санагдаад байна.
-Яг онош нь юу гэх юм?
-Зүрхний хавхлагын гажиг л гэсэн. Зүрх хэт ачаалалтай байхаар булчингийн үйл ажиллагаа сулардаг юм байна. Хавхлага гэдэг нь  цусаа шидэж байдаг, буцаад хаагдахдаа дутуу хаагдаад зүрх рүүгээ цусаа хаяад байдаг юм гэнэ. Тэгээд намайг хиймэл хавхлага тавиул гэлээ. Эгч нь одоо зүрхэндээ хиймэл юм тавиулаад хэд наслана гэж явахав дээ. Цаг нь болбол явна л биз. Эмч болохоор та хагалгаа даана аа л гэх юм. Битгий дуул, зүрхэндээ ачаалал өгч болохгүй л гэх юм. Аргагүй л дээ, дуулна гэдэг ямар их хүч шаарддагийг зүрх өвддөг болсоноосоо хойш л мэдэрдэг болсон.
-Эмч хориглоод байхад та энд тэнд тоглолтонд оролцоод л явдаг бололтой. Бас 6-р сарын 1-нд охинтойгоо хамтарсан тоглолт хийх тухай яриа байсан?
-Харин тийм ээ. Дуулахгүй байж чадахгүй юм. Оюун-Эрдэнэ маань сайхан хоолойтой, аятайхан л дуулдаг. Нэг цомог гаргасан шүү дээ. Охинтойгоо хамтарч тоглолт хийнэ гэсэн зориг эгчид нь байж л байна. Дуулж байгаад үхвэл үхнэ л биз гэж бодох юм. Тэр эмийг уугаагүй бол өдийд ямар сайхан бйах бол гэж хааяа харамсдаг. Оюун-Эрдэнийн маань том хүү бас л дуулах янзтай, сайхан басс баритон хоолойтой юм байна. Уг нь аавтайгаа Солонгост байдаг юм. Тэнд Хүнсний технологийн дээд сургуульд сурдаг. Сая ирээд UBS-ийн гадаад дууны уралдаанд ороход нь  анзаарлаа. Бид хоёрыг тогловол бас дуулах байх аа.
-Та Германд бас хагалгаанд орсон бил үү?
-Тийм ээ. Цөсний хагалгаа хийлгэсэн юм.
-Уучлаарай, Герман гэснээс нэг охин тань тэндхийн хүнтэй сууж байгаад харамсалтайгаар өнгөрсөн гэдэг. Хууль шүүх нь ямар янзтай шийд гаргасан бэ?
-Хүн зовлон даадаг, жаргал даадаггүй гэдэг. Сайхан охиноо харамсалтайгаар алдсан, одоо тэгээд босоод ирэх биш дээ. Амьдралд зовлон жаргал хосолж явдаг гэж бодоод л сэтгэлээ чангалж сууна. Аль болох мартахыг хичээж өөр юманд л сатаарч явдаг даа. Үнэхээр аймшигтай юм болсон, миний тавилан л юм байлгүй. 2004 оноос хойш л хөөцөлдсөн. Тэндэхийн хууль цагдаагийн байгууллага ямар ч дорвитой ажил хийхгүй л байгаа.
-Талийгаач Германд сургууль төгссөн үү? Ямар чиглэлээр ажиллаж байсан бэ?
-Тийм ээ, Бас эмч байсан. Л.Гүндалай гишүүнтэй нэг үеийн оюутан. Германы анагаахын сургуулийг онц төгсч, тэндээ хувийн эмнэлэг байгуулан, маш амжилттай ажиллаж байсан юм. Их ч ашиг орлоготой, сайн л явсан даа. Герман хүнтэй гэр бүл болсон ч харамсалтай нь тэр хөдөлмөрлөж олсон мөнгөнд нь шунаж миний охиныг Вьетнамд аваачаад далайд живүүлчихсэн юм. Одоо энэ хэргийг сөхөхөөр маш бүрхэг. Өнгөрсөн 5 жилд энэ хэрэг дээр дорвитой ажиллаагүй. Германы хууль цагдаагийнхан Вьетнамд очоод тухайн газар нь үзлэг шинжилгээ хийх эрх байхгүй, Вьетнамчууд герман хүнийг барьж аваад яагаад эхнэр чинь ийм болчихов гэж шүүх эрх байдаггүй гэсээр өдий хүрлээ.
-Хүүхэдтэй биз дээ. Одоо тэдэнтэй хэр харилцаатай вэ?
-Ямар ч харилцаагүй ээ. Хуулийн байгууллагад хандсан болохоор намайг шалгууллаа, охиныхоо мөнгийг авах гэж энэ муу хөөцөлдөж байна гэж дургүйцдэг байх. Би нэг ч төгрөг аваагүй. Миний охины дансанд маш их мөнгө байдаг гэсэн. Зургаан банкинд амь насны даатгал хийлгэсэн байсан гэдэг. Монгол хүнд тийм санаа байхгүй ш дээ. Зүгээр л өөрөөр нь гарын үсэг зуруулаад л дараа нь ална гэсэн төлөвлөгөөтэй байсан шиг байгаа юм. Ганц хүүтэй, монгол хэл ч бараг мэдэхгүй, харилцахад хэцүү дээ муу хүү минь. Бид нааш нь авна гэвэл тэр хүн бас яах ч юм билээ гэж айдаг.
-Анх хүргэн болоход нь танай гэр бүл хэрхэн хүлээж авсан бэ. Монголд ирж байсан уу?
-Ирж байсаан. Гэхдээ сүүлд л дээ. Хурим энэ тэр хийлээ гэж бидэнд мэдэгдээ ч үгүй. Нэг л өдөр хуримаа хийсэн гээд баахан зураг Германаас явуулсан байсан. Тэгээд охиныг минь биднээс хол байлгаж 7 жил хамт амьдарчихаад, тийм юм хийсэн. Би ер нь эвгүй хүн гэж мэдэрсэн, охиндоо ч энэ талаар хэлж байлаа. Тэгэхэд охин минь өмөөрөөд л байсан юм. Өөрт нь их сайн дүр эсгэдэг байсан болохоор тэр байх л даа. Ээ дээ, эх хүнд зөн совин гэж байдаг юм шүү. Миний найзууд ч одоо “Чи тэр хүнийг хаяа муутай гэдгийг яасан айхтар мэдэрч байсан юм бэ?” гэдэг. Даан ч муу охин минь хэтэрхий сэжиггүй явсан юм.
-Тэд насны зөрүү ихтэй юу? Тэр хүний талаар өөр мэдээлэл байдаг уу?
-10-аад насны зөрүүтэй. Өмнө нь тэр вьетнам хүүхэнтэй сууж байгаад салсан байдаг юм. Вьетнам Герман хоёрын хооронд аймаар том мафи байдаг гэсэн. Би түүнийг тэр мафи энэ тэртэй холбоотой л байх гэж харддаг юм. Германы хууль бол маш муухай хууль юм билээ. Хань ижил нь өнгөрөхөд эцэг эхэд нь огт хамаагүй, зөвхөн гэр бүлийн хүн нь л бүх өв хөрөнгийг нь хариуцаж үлддэг юм байна. Тийм учраас Германд гэр бүлийн хүнээ хөнөөх тохиолдол их гардаг гэнэ. Германы хуулийнхантай хувьчлаад уулзахаар “Энэ бол манайхны хийдэг л ажил, ер нь манайхан нэгнээсээ уйдахаараа Тайланд, Вьетнамд авчаачаад далайд хийчихдэг л байхгүй юу. Манай энэ хуулийн цоорхойг өөрчлөхгүйгээр германчууд нэгнээ хөнөөх асуудал мөд салахгүй. Та хөөцөлдөөд одоо юу ч олж долоохгүй” гэх утгатай юм хэлсэн. Тиймээс эгч нь одоо хэргийг үнэн мөнөөр нь илчилж өгөөсэй гэж л залбирч суудаг болсон. 
-Таныг саяхан удган модонд мөргөхөөр явлаа гэхэд их шүтлэгтэй хүн юм гэж бодож байлаа?
-Би чинь тийшээ очоод бусад үр хүүхдээ даатгасан ч үгүй. Ганцхан тэр муухай хүний хийсэн үйлдлийг илчилж өгөөч гэж л гуйлаа шүү дээ. Манай талаас Хууль зүйн яам нэг бичиг явуулсан, тэгээд л байж байна.
-Танайхыг хотоос гадагшаа хувийн аж ахуйтай гэдэг байсан. Тэтгэвэртээ гараад харин хийх ажилтай, театр бараадаж гүйхгүй амар байв уу?
-Тийм ээ. Шууд тэтгэвэртээ суувал ч бас л эвгүй байх даа. Би чинь өөртөө ажлын байр бий болгчихсон байлаа. Улсын төв музейн дэргэд “Гүнж-Эрдэнэ”  гэдэг нэртэй анхны хувийн чуулга байгуулаад нэг хүнээс 5 доллар авч тоглож байлаа шүү дээ. Тэгээд хажуугаар нь Төв аймгийн Эрдэнэ сумын хуучин клубыг авч засч янзлаад үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Хэдэн хонь мал цуглуулаад жижигхэн аж ахуйтай, өдрийн амрагчид авна, тэр бүхнээ зохицуулах гээд хөгшин бид хоёр хэрдээ таарсан л ажилтай байлаа. БЗД-т байдаг Жанжин клуб, манай Эрдэнэ сумын клуб хоёр Монгол улсын хамгийн анхны тэргүүний клуб болж байсан гэдэг. Би тэр соёлын том өвийг авч үлдсэндээ баярладаг. Клубээ нээхдээ бэсрэг наадам хийж байлаа. Тэгэхэд их сонин юм болсон, казах хүний уясан морь түрүүлчихсэн чинь манай сумынхан “Хэзээ халхын наадамд казах хүний морь түрүүлж байлаа. Казах Хоролсүрэнгийн наадамд казахын морь түрүүллээ” гээд их үг хаяж байж билээ. Тэр клубээс сайн дуулдаг хүүхдүүд гарч байгаа. Заримыг нь СУИС-д оруулсан. Хөгшнийгөө өнгөрсөнөөс хойш ганцаардаад, юм хийх сэтгэлгүй болчихдог юм байна. Хоёулаа байхдаа бондогонолдоод хэрэндээ л хөөрхөн ажилладаг байсан. Гэтэл одоо ханьгүйдээд өнчирчихдөг юм байна. Одоо юу ч хийсэн сонирхолгүй, тэгээд ч хүүхдүүд та ингэж өөрийгөө зовоогоод яах юм бэ, ядрахын нэмэр гэх юм. Бие ч жаахан тиймхэн боллоо. Манай дүү нар л одоо тэр аж ахуйг маань харж хямгадаж байгаа.
-Ярилцсанд баярлалаа.