эрүүл мэндийн заавал нэг /нэгээр тогтохгүй олон/ асуудалтай юм гээч. Тиймээс хувьдаа “эв эрүүл” гэдэг ойлголт үгүй болжээ гэсэн дүгнэлтэд хүрэв. Харин “эрүүлдүү” гэсэн ангилалд орох хүнийг хайвал бас л өвсөн дундаас зүү олохтой адил бололтой. Яагаад гэвэл монголчуудын олонхи нь 3-6 төрлийн суурь өвчинтэй байна.

Өдий жаахнаасаа эхлээд харааны эмгэг, элдэв төрлийн харшил, шүдний өвчинд “дарлуулдаг” бол нийт хүн амын дунд таргалалт, элэг, цөс, бөөр, зүрх, умайн хүзүү, ходоод, улаан хоолой, уушгины өвчин, тэдгээрээс үүдэлтэй хавдар дарангуйлах болж. Ялангуяа хавдар нас баралтын тэргүүлэх шалтгаан болсон нь үндэстний хувьд яах аргагүй сэрэмжлэх дохио.

Хотжилт, техникийн хөгжил эрчимжихийн хэрээр бид олон шинэ өвчинд нэрвэгдэх болж, урьдын “яс сайтай” монгол хүн цөөрөхөд хүрчээ. Тэртээ цагт монгол ээжүүд гэртээ араг түшээд эрүүл энх, ажралгүй төрдөг байсан бол өнөөгийн хүүхнүүд ганц, хоёрхон удаа амаржихдаа “өвчний үүр” болоод хоцордгийн хооронд маш их ялгаа байна. Дөрвөн цагийн эргэлтэд малаа хариулан нүүдэллэн амьдарч ирсэн монголчуудын дийлэнх нь байнгын хөдөлгөөн, эрүүл хооллолтын ачаар илүүдэл жингүй, элдэв өвчнөөс холуур байж.

Тиймдээ ч настайчуул “ямар сонин өвчин гардаг болоо вэ” гэж хэлээд байгаа нь үнэн юм. Цаг бүхний давалгаа өөр болохоор яалт ч үгүй. Ингээд бодохоор элдэв өвчин “авчирч” буй хөгжлийн буруу юу, эсвэл буруу дадал зуршилдаа нэрвэгдээд өөрийгөө хайрлахаа больсон бидний буруу юу гэсэн асуулт гарна. Мэдээж аль аль нь нөлөөлж байна. Амьдрах орчин, хоол хүнс, нийгмийн бэрхшээл бүхэн эрүүл аж төрөхөд хамааралтай болохоор түүнээс зугтах эрхгүй.

Ингээд л бид утаандаа хордож уушгиа өвчлүүлээд, хэмнэлдээ идэгдэж стресстэж бухимдаад байгаа хэрэг. Энэхэн биеийн маань хэчнээн эд эс үхдэг бол?

Эдгээрийг биднээс хамаарахгүй, нийгмийн шалтгаантай гэж үзэхэд өөрийгөө хайхрахгүй, өвчнөө тоохгүй явдаг нь угаасаа монгол хүний зан гэмээр ажээ. Хавдрын өвчлөл ихэссэн нь угтаа бидний буруу юм. Тухайлбал, эмэгтэйчүүдийн дунд элбэг байгаа умайн хүзүүний хорт хавдрын 88 хувь нь хожуу буюу хоёроос дээш шатандаа оношлогдож байна.

Өвчлөл, нас баралтад нөлөөлж буй анхдагч эрсдэлт хүчин зүйл нь зохисгүй хооллолт, хөдөлгөөний хомсдол, архи, тамхины хэрэглээ байгаа бол илүүдэл жин, цусны даралт ихсэх, цусан дахь өөх, тос, сахарын хэмжээ нэмэгдэх зэрэг нь завсрын хүчин зүйл болдог аж. Хөндлөнгийн бус хувь биднээс л шалтгаалах өвчлөл байгаа биз дээ. Үүн дээр тархалт нь буурахгүй байгаа халдварт өвчнүүд орно. Зууны тэртээ яр тэмбүүндээ баригдаад байсан монголчууд “улаан тариа”-ны хүчээр илааршсан “түүх”-тэй бол хөгжил дэвшлийн эринд “муу” өвчин хүрээгээ тэлж бодит аюул болжээ.

Судалгаагаар БЗХӨ/ДОХ-ын халдварын тохиолдол буурахгүй, нэмэгдсээр байна. Эмнэлэгжиж соёлжсон энэ үед тэмбүүтэй ээж төрөөд байна гэхээр аймаар шүү. Өнөө эрүүл мэндийн боловсрол, мэдээлэл хаачсан болж таарах вэ?

Манайхан юм болгоныгдээшээ “чихэх” дуртай. Гэхдээ хааяа ч гэсэн ухамсартайгаа тулж баймаар байна. Дээшээ “чихэх”-ээс аргагүй асуудал мэдээж бий. Нэжгээдээр бус нийтэд нь шинэчлэх хэрэгцээ шаардлага эрүүл мэндийн салбарт байгаа.

Гэхдээ энэ салбарынхан иргэдээ өвдсөн хойно нь бус өвчлөхөөс нь өмнө сэргийлэхэд анхаарч ажилладаг болсон нь дэвшил. Ойрын жишээ дурдахад, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Эрүүл мэндийн газар хүн амын дунд эрүүл зан үйл төлөвшүүлэх, эрүүл мэндийг боловсролыг сайжруулах зорилгоор хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан нь бодитой үйл ажиллагаа боллоо. Ер нь манайд эрүүл мэндийн боловсрол олгох ажил тийм ч хангалтгүй биш.

Тэгээд ч одоо ямар цаг үе билээ дээ, эрүүл мэндийн мэдээллийг хаанаас бол хаанаас авч болно. Тэгэхээр эрүүл байх нэг талын хүчин зүйл нь бид өөрсдөө биеэ хайрлаж, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ухамсраа дээшлүүлэх явдал юм. Гэхдээ л… Эрүүл мэндийн асуудал эдийн засгийн эрхшээлд байдаг. Өнөөдөр сайн эмнэлэгт үзүүлж оношлуулахад ямар өртөг зардалтайг хэн ч мэднэ. Эрүүл мэндийн даатгалын тогтолцоо жинхэнэ утгаараа хэрэгжиж чадахгүй байгаа учир иргэд эдийн засгийн эрхшээлд сөгдөн өвчнөө архагшуулах, урьдчилан сэргийлэх үзлэг оношлогоо хийлгэж чадахгүй “хар хүч”-ээрэй яваад байгаа хэрэг.

Эрүүл мэндийн даатгал гэж хэлбэр нь бүрхэг,тоогоор толгой эргүүлсэн “празит” тогтолцоог үндсээр нь өөрчлөхгүй бол ёстой л дэндэнэ гэгч боллоо.
Иймэрхүү гажуудал эмнэлгийн үйлчилгээ авах эрхийг боомилохоос цаашгүй. Гэтэл хүн амын дунд ганц шинжилгээ хийлгэх байтугай, хоногийн хоолоо залгуулж чадахгүй давхарга бийг мартаж болохгүй. Ажилтай, цалинтай дундчууд ч тэр бүр эмнэлгээр гүйж чаддаггүй нь эдийн засгийн байдалтай нь холбоотой шүү дээ.

Одоогоос дөрвөн оны өмнө “Эрүүл монгол хүн” гэдэг маш чухал утга агуулга бүхий хөтөлбөр хэрэгжих сураг гараад таг чиг болсныг Та санаж байгаа байх. Монголчуудаа өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, өвчлөлийн төвшнийг нь тогтоох зорилготой гэж ойлгогдож байв. Харамсалтай нь, олигтой үр дүнд хүрэлгүй улстөржөөд дууссан. Уг нь ажил хэрэг болсон бол үзлэг оношлогоо хийлгэж чаддаггүй хэдэн ч хүний амийг аварч болох байсан юм билээ…

Энэ хөтөлбөрийг сэргээхэд оройтоогүй, жинхэнэ цаг үе нь ч байж мэднэ. Эрүүл монгол хүнийг олшруулах алхам нь урьдчилан сэргийлэх үзлэг оношлогоо болохоор жилдээ нэг удаа төрөөс дэмжлэг үзүүлж хүн амаа шинжлэгээнд хамруулъя. Бүгдийг төр даах албагүй. Албан байгууллагууд ажилтнуудынхаа зардлыг хариуцаг л дээ. Төр ивээлдээ авах хүмүүс бол хүүхэд, ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй болон орлогогүй иргэд юм. Ерөнхий боловсролын сургуулиудад нарийн мэргэжлийн эмч нарын баг очиж үзлэг хийдэг байсан туршлага бий.

Өнөө ч зарим байгууллага, гадаадын хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн компаниуд ажилтнуудаа жилд нэг удаа эрүүл мэндийн шинжилгээнд хамруул-даг юм билээ. Энэ жишгийг л бүх нийтийн ажил болгоё. Ингэвэл өөрсдийгөө анхаардаггүй хэнэгтүйчүүдэд ч, эдийн засгийн боломжгүй хүмүүст ч том боломж болно.

Улс орны хөгжлийн үзүүлэлтийг хүн амынх нь дундаж наслалтаар тодорхойлдог. Өдгөө монгол хүний дундаж наслалт 66.54, үүнээс эрчүүдийнх 63.13, эмэгтэйчүүд 70.23 байна. Улс орон, айл гэрийн ноён болсон эрчүүдийн наслалт арай дэндүү богино байгаа биз? Тэд маань хоол хүнсний буруу хэрэглээ, буруу дадал зуршилдаа автсаар ийн богино насалж байна. Тэгэхээр монголчууд аа, эрүүл мэндээ бодъё. Төр мэргэн хараагаа, ард түмэн ухамсраа эрдэнэт бие рүүгээ чиглүүлье.

Эрүүл мэнд эрхэм баян, эрдэм ном удаахь баян, эд хөрөнгө адгийн баян гэдэг. Монголын баялаг бол эрүүл, эрдэмтэй монгол хүн Та.

Л.Эрдэнэмаа
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ”