Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын тушаалаар өнгөрсөн онд хүн худалдаалах болон бусдын биеийг хүчээр

үнэлүүлж буй хэргийг илрүүлэх, таслан зогсоох, хариуцлага тооцох "Цохилт" арга хэмжээ зохион байгуулжээ. Энэ тухай болон хүн худалдан авагч нарт хүлээлгэх хуулийн хариуцлагын талаар Нийслэлийн цагдаагийн газрын ОНХХ-ийн чиглэлийн ахлах байцаагч, цагдаагийн хошууч А.Отгонбаяртай ярилцлаа.

-Хүн худалдаалах гэмт хэрэг манай улсад цөөнгүй гарах болж, хохирогчид ч олон байна. Анхаарал татахгүй байхын аргагүй нөхцөл байдал үүсээд байна?
-Хүн худалдаалах, барьцаалах, хулгайлах болон бусдын биеийг үнэлүүлэх, хууль бусаар хөдөлмөрлүүлэх, боолчлох гэдэг нь энгийн байдлаар сонсоход хоорондоо хамааралтай, нэг төрлийн ойлголт юм шиг. Гэтэл энэ төрлийн гэмт хэргүүдээс урьдчилан сэргийлэх, хэрэг бүртгэх, мөрдөн байцаах ажиллагаа явуулах, нотлох баримт цуглуулах, шүүхээр таслан шийдвэрлүүлэх ажиллагаа явуулах гэх мэтээр тус тусдаа ойлголт байх жишээтэй.

Тухайлбал, хүн хулгайлах,худалдах, барьцаалах гэмт хэргийн бүлгийн хамаарал нь хүний эрх, эрх чөлөөг алдах буюу нэр төрийн эсрэг гэмт хэрэгт хамаарагддаг. Харин насанд хүрээгүй хүмүүсийн биеийг үнэлүүлэх, тэнүүчлэх, гуйланчлалд оруулах, бусдын биеийг үнэлүүлэхэд хүргэх нь хүүхэд гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт    хэрэгт хамаарагддагаас тус, тусдаа бүлэгт хамаарагддаг. Мөн биеэ үнэлэх, түүнийг зохион байгуулах, ашиг орлого олох зорилгоор явж байгаад хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогч болсон тохиолдол байдаг.

-Зарим хүн судалгаа багадаагүй, хэрэгжилт нь удааширч байна гэж шүүмжилдэг шүү дээ?
-Гэмт хэргийн хоорондын харилцаа хамаарлыг нарийвчилж судлах нь тухайн гэмт хэргийг цаашид гаргуулахгүй байх, таслан зогсоох аргачлалыг боловсруулахад чухал нөлөөтэй. Учир нь нэг талаас иргэн хүн гадаадад гарч ажиллах. суралцахаар зорчиж байгаа ч нөгөө талаар хүн худалдаалах гэмт хэргийн золиос болсон байх магадлал байна.

Мөн сайн дураараа биеэ үнэлсэн этгээдийн асуудлыг тодруулалгүйгээр хүн худалдаалах гэмт хэргийн золиос болсон гэх нэг л өнцгөөс харж, багцаалсан мэдээ мэдээллийг гаргаж болохгүй. Ялангуяа төрийн бус байгууллагуудад ийм байдал их ажиглагддаг.

-Хүн худалдаалах гэмт хэргийн нөхцөл байдал улам хүндэрч, хамрах хүрээ нь өргөсөөд байна гэсэн хардлага, болгоомжлол жирийн иргэдийн дунд байна?
-Тодорхой нэг хүнийг, эсвэл хэсэг бүлэг иргэнийг элсүүлж, улс дамнуулан тээвэрлэх, худалдах, худалдан авах, хүч хэрэглэх буюу заналхийлж, сүрдүүлж албадан хөдөлмөр эрхлүүлэх, тодорхой албан тушаалтан албан тушаалаа ашиглан боолын хөдөлмөр эрхлүүлэх зэргийг олон улсын төвшинд хүн худалдаалах гэмт хэрэгт хамруулж авч үздэг. Хүнийг таваарын байдлаар худалдаалах, боолчлох нь эрт дээр үед нийгмийн зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд байсан. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн улс орнуудад хүн худалдаалах гэмт хэрэг тухайн улс орны төрийн болон эрхзүйн тогтолцоо ямар байхаас хамааралгүйгээр хүний жам ёсыг зөрчсөн нийгмийн сөрөг үзэгдэл буюу гэмт хэргийн хэмжээнд авч үзэх үзэл хэвшсэн.

-Дэлхийн хэмжээнд ийм байж. Манай улсын хувьд?
-Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 113 дугаар зүйлд хүн худалдсан, худалдан авсан буюу хүнийг мөлжих зорилгоор бусдад худалдсан, хил дамнуулан зөөвөрлөсөн, шилжүүлсэн, нуун дарагдуулахыг гэмт хэрэг хэмээн үзэж ял ногдуулахаар хуульчилсан. Түүнчлэн насанд хүрээгүй охид, эмэгтэйчүүдийг бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор ашиглахаас хамгаалах үндэсний хөтөлбөрийг 2005 оны арван нэгдүгээр сарын 31-нд Засгийн газрын тогтоолоор баталж хэрэгжүүлэхээр болсон.

Энэ хөтөлбөр гурван үе шаттайгаар хэрэгжиж байна. 2005-2008 онд нэгдүгээр үе шат, 2008-2011 онд хоёрдугаар үе шат, 2011-2014 онд гуравдугаар үе шат нь хэрэгжих юм. Өнөөдрийн байдлаар энэ хөтөлбөрийн хоёрдугаар үе шатны дунд үеийн ажил нь хэрэгжиж байна. Ирэх жил гурав дахь үе шат нь хэрэгжиж эхэлнэ.

-Нэг үеэ бодвол хүн худалдаалах гэмт хэргийн талаар тодорхой төвшинд ярьдаг байсан. Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаар цагдаагийн байгууллага болон төрийн бус байгууллагууд сургалт зохион байгуулж, иргэд рүү хандсан ажлыг хийдэг болсон. Гэтэл энэ төрлийн гэмт хэргийг эцэслэн шийдвэрлэх шүүхээс гарч байгаа шийдвэр үнэхээр сул байна гэж зарим иргэд ихээхэн шүүмжлэлтэй ханддаг...?
-Манай улс хүн худалдаалах гэмт хэргийн эсрэг олон улсын хэм хэмжээнд нэгдэн орж ажиллаж байна. Хүн худалдаалах нь гэмт хэрэг гэдгийг хуульчилж, Эрүүгийн хуульдаа өөрчлөлт оруулж, томоохон хөтөлбөр гарган хэрэгжүүлж байна. Энэ бүхнээс гадна хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй хамт яригддаг, охид эмэгтэйчүүдийг бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор садар самуунд уруу татах, биеийг нь үнэлүүлж байгаа хууль бус үйл ажиллагаатай тэмцэх чиглэлээр эрх зүйн орчинг тодорхой хэмжээнд бүрдүүлсэн гэж ойлгож болно. Биеэ үнэлэх болон бусдыг биеэ үнэлэх явдлыг зохион байгуулахыг садар самуунтай тэмцэх тухай хуулиар хориглож, хариуцлага хүлээлгэхээр заасан байгаа.

-Хууль тогтоомжид заалт оруулах нэг хэрэг. Хамгийн гол нь тухайн хууль тогтоомжийг мөрдөж, хэвших нь гол асуудал биз дээ. Энэ чиглэлд ямар ажил зохион байгуулж байна вэ?
-Хийж байгаа, цаашид хийх ажил их байна. Тухайлбал, өнөөдөр мөрдөж байгаа Эрүүгийн хууль дахь хүн худалдаалах гэмт хэргийн зүйл ангиар тус гэмт хэрэгт холбогдсон этгээдийн үйлдэл нэг бүрийг нотолж, ял шийтгэлийг ялгамжтайгаар ногдуулахад хүндрэл гардгийг нуух зүйл алга. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 113 дугаар зүйлд заагдсан хүн худалдаалах гэмт хэргийн хувьд субьектив зорилго буюу тухайн үйлдэлд хандаж байгаа сэтгэлзүйн хандлага нь ашиг олох буюу мөлжих зорилгыг агуулсан байдаг.

Бусдыг хууран мэхэлсэн, эмзэг байдлыг нь далимдуулсан, элсүүлж, тээвэрлэж дамжуулсан, орогнуулсан зэрэг нь хүн худалдаалах гэмт хэргийн объектив талыг бүрдүүлдэг гэж үздэг. Мөн насанд хүрээгүй хүн, хоёр буюу түүнээс олон хүнийг болон бусдыг хулгайлж худалдаалсан болон уг гэмт хэргийг давтан үйлдсэн, урьдчилан тохиролцож бүлэглэж тус гэмт хэргийг үйлдсэн бол хүндрүүлж үзэхээр заагдсан байдаг. Түүнээс гадна хүнийг хил давуулан худалдсан, зохион байгуулалттайгаар бүлэглэж үйлдсэн, уг гэмт хэргийн улмаас хүнд хор уршиг учирсан бол дээрх зүйл заалтад зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэдэг.

-Эрүүгийн хуулийн зарим заалт хэт ерөнхий байдгаас энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд ногдуулах ял хөнгөн байна гэсэн хардлага ялангуяа хохирогчдын дунд их байдаг?
-Эрүүгийн хуульд дэлгэрэнгүй заасан юм шиг боловч яг хэрэг үүсгэн шалгаж эхлэхэд цуглуулсан нотлох баримтыг үндэслэн гэмт хэргийг зүйлчилдэг. Шүүх дээр ял ногдуулахад ч дээрх заалтууд хэт ерөнхий шинжтэй байдгаас гэм буруутай этгээд нэг бүрийн үилдлийг тодорхойлж, ял шийтгэлийг ялгамжтайгаар ногдуулахад хүндрэл гараад байна уу гэсэн бодол судлаачийн хувьд төрдөг.

-Тухайлбал?
-Гэмт хэргийг гардан гүйцэтгэгч, уг гэмт хэрэгт хамтран оролцсон этгээдүүдийн нэг бүрийн үилдлийг тодорхойлж тэр бүрт нь ял шийтгэл ногдуулахад хүндрэл гарч байна гэх үндэстэй. Үүний тодорхой жишээ нь, Эрүүгийн хуулийн 113дугаар зүйл ангид зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж, шүүхээр шийдвэрлэж байгаа хэргүүдээс харахад тодорхой иргэдийн хүрээнд шалгасан хэрэг үйлдэл нь нотлогдохгүй байна гэсэн үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болж, гэм буруугүй гэсэн шийдвэр гарч байна. Үндэслэл, дээд шүүхийн тайлбарыг нарийвчилж гаргаагүйгээс үйлдэл нэг бүрийг нь тодорхойлж ял шийтгэл  ногдуулахад хүндрэлтэй байдаг юм болов уу.

-Тэгэхээр дээр дурдсан хуулийн xэт ерөнхий заалтын дунд хавчуулагдсан цоорхой нь хэсэг бусаг этгээдэд ял завших, ялаас мултрах боломж олгох боломжтой. Ингэж хэлж болох уу?
-Шууд ингэж хэлж бас болохгүй. Бэлгийн мөлжлөгөд өртөж хохирсон, бусдын биеийг хүчээр үнэлүүлсэн хэрэгт эрүү үүсгэн, холбогдогч эттээдэд ял ногдуулж байгаа хэдий ч Эрүүгийн болон Захиргааны хуулийн аль алинд бусдыг сексийг зорилгоор худалдан авсан этгээдэд хүлээлгэх хуулийн хариуцлага, эрх зүйн үндэслэл гэж манай улсад байдаггүй.

Иймээс хүнийг сексийн зорилгоор худалдан авагч нартай тэмцмээр байна. Хүн худалдаалах гэмт хэргийг хүн хулгайлах, барьцаалах зэрэг ижил төстэй гэмт хэргүүдээс ялган зүйлчлэхэд хүндрэлтэй болчихсон. Тухайн гэмт хэргийн учруулсан хор уршгийг урьдчилсан байдлаар авч хэлэлцэх үү, хамтран оролцогчдын гэм буруутай үйлдлийг болон санаа зорилгыг нь ямар төвшинд авч үзэх нь тодорхойгүй байдаг юм, үнэнийг хэлэхэд. Тиймээс дээр дурдсан зүйлүүдийг эмхэтгэн боловсруулж, хууль эрх зүйн орчинд илүү боловсронгуй болгох замаар энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх шаардлага тулгарч байна.

Д.Болор

"Зууны мэдээ"