гаргажээ. Энэ нь Монголын түүхэнд анх удаа иргэний байгууллагын зүгээс Засгийн газрыг шүүхэд өгсөн үйлдэл болсон бөгөөд Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлдээ:

Монгол Улсын Засгийн газарт Үндсэн хуулийн 19-р зүйлийн 1, Засгийн газрын тухай хуулийн 7-р зүйлийн 7-ийн 2, 11-р зүйлийн 1-6-д заасан үүргийнх нь дагуу Онги гол, Завхан гол, Туул гол, Хангилцагийн гол, Хүдэр гол, Улз гол, Ерөө гол, Гацууртын голуудын сав газар дээр байгаль орчны хохирлын үнэлгээг тооцож олон нийтэд зарлахыг даалгах.

Уг голуудын сав газар учирсан байгаль орчны хохирлыг Засгийн газраар төлүүлэх гэсэн хоёр шаардлагыг тавьжээ. Шүүх хурал 03-р сарын 15-нд Сүхбаатардүүргийн шүүхийн эрүүгийн танхимд нээлттэй болохоор зарлагджээ. Энэ талаар “Гал үндэстэн” холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн, “Монголын гол нууруудын нэгдсэн хөдөлгөөн” -ий тэргүүн Ц.Мөнхбаяртай ярилцлаа.

-Засгийн газрыг шүүхэд өгсөн явдал Монголын түүхэнд анх удаагийн үйлдэл болж байна. Өмнө нь яагаад ийм зүйл болдоггүй байв? Хүмүүс мэддэггүй байв уу эсвэл эмээдэг, мөн хуулинд тийм заалт байдаггүй байв уу?

-Засгийн газрыг шүүхэд өгч байгаа анхны тохиолдол. Яагаад анхных вэ гэхээр өмнө нь манай төрд байгаа нөхдүүд буруу зүйл хийж байна гэдгээ мэдээд гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр аль болох бүх хуулиудад хариуцлага тооцож шүүхээр нэхэмжлэл гаргах боломжуудыг хаасан байсан. Энэ нь тэдний санаатай, зүйлүүд юм. Тийм болохоор бидний зүгээс тэр хууль эрх зүйд байгаа хязгаарлагдсан байдлуудыг засаж залруулсан хуулиудыг боловсруулж байж сая нэг боломж бүрдэж Засгийн газрыг хариуцагчаар татсан.

Энэ нь өөрөө ямар боломжуудыг бий болгосон гэхээр, “Захиргааны хариуцлагын тухай хууль”-нд захиргааны албан тушаалтан ба захиргааны байгууллагуудын бусдад учруулсан гэм хортой үйлдлүүдийг зохицуулах ёстой боловч энэ дотроос Засгийн газрыг зориуд хассан байдаг ба Нийтийн эрх ашиг гэдэг юу юм бэ ?

Нийтийн ашгийг төлөөлөх үүрэг нь хаана үүсэх юм бэ? гэсэн зүйл тун бүдэг байдаг. Ийм байдлуудаас болж эрх зүйн зохицуулалтууд дутагдсан зориуд санаатай хийсэн ийм хязгаарлалтуудаас болоод боломж бүрдээгүй байсныг бид өөрчилсөн. Өөрөөр хэлбэл байгаль орчны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль боловсруулж, Их хуралд оруулж гайгүй гэсэн гишүудээр дамжуулан “хулгайчтай хулгайчийн аргаар” сэмхэн явуулж байж өнгөрсөн оны 7-р сарын 8-нд батлуулсан.

Үүнд байгууллага, албан тушаалтаны үйлдэл эсүйлдэхүй нь хэрэг хэлэлцэх үндэслэл болно гэсэн заалтыг оруулж байж Засгийн газрыг хариуцагчаар татах боломжтой болгосон. Байгаль орчинд учруулсан хохирлыг барагдуулах, бас иргэн, байгаль орчны төрийн бус байгууллага нэхэмжлэл гаргах тухай эрхийг мөн хязгаарласан байсныг энэ нэмэлт өөрчлөлтийг оруулж байж байгаль орчны төрийн бус байгууллага, иргэн, монгол хүн, монгол оронд байгаль орчинд учруулсан хохирлийг барагдуулахаар аль ч этгээдийн эсрэг нэхэмжлэл гаргах боломжтой болгосон учир Засгийн газрыг шүүхэд өгсөн юм.

-Хэвлэл мэдээллийнхэн таны талд маш хаалттай мөн юу болоод байгаа тухай үнэн бодит мэдээллийг түмэн олондоо мэдээллэхгүй байгаагийн шалтгаан?

-Энэ нь санамсаргүй болон санаатай гэх хоёр шалтгаантай. Санаатай гэдэг нь хэвлэл мэдээллийнхэн улс төрчдөөс хараат болчихсон, улс төр эдийн засгийн бүлэглэлүүдийн гол төлөөлөгчид нь атгаад эзэн нь болоод суучихсан учраас түүнд баригдаж байна. Санамсаргүй гэдэг нь сэтгүүлчид, яг үндэсний язгуур ашиг сонирхол, нийтийн эрх ашиг, газар нутгийн бүрэн бүтэн байдал, ямар үнээр өвөг дээдэс маань бидэнд бүрэн бүтэн үлдээсэн, одоо бид тэднээс өвлөн авсанаа хойч үедээ бүрэн бүтэн хүлээлгэж өгөх ёстой гэсэн ухаан, хүсэл зорилго, зориг тэд нарт их дутагдаж, үүнийг ойлгох чадвар даан ч дутмаг байна.

-Бороо гоулд руу буудсан шалтгаанаар бусармаг хүмүүс таны эсрэг хор найруулан явж байна. Анх яг юу болсон, ямар зорилгоор буудсан юм бэ?

-2010 оны 9 сарын 2-нд болсон Канадын хөрөнгө оруулалттай уурхай руу аргаа барсан хүмүүс өөрсдийнхөө хэмжээнд ажиллаж таслан зогсооё гэсэн санаа сэдэлээр хорвоогийн оноолтынхоо дагуу ажиллагаа явуулж “зэвсгийг зэвсгээр” гэдэг үндэслэлээр бид нар техникүүдийг нь буудаж зогсоосон. Уг нь энэ бол төр хийх ёстой үүргээ хийхгүй явсаар, хийхийг үл хүссэнийх, бид тавих ёстой шаардлагуудыг удаа дараа тависан.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид 7 удаа, Ерөнхий сайдад 11 удаа, Их хурлын даргад нь 9 удаа тодорхой хүсэлтүүдийг тавьж уулзах, улс үндэстнийхээ тухай, монгол үндэсний язгуур ашигтай амин чухал холбоотой асуудлын тухай ярилцья, бидэнд тодорхой саналууд байна аа, энэ хуулийг хэрэгжүүлэхийн төлөө хамтарч ажиллая гэсэн боловч тэр нь талаар болсон. “Хотонд гарсан буун дуу”гэх мэтээр, зарим хэвлэлүүд оновчтой бичсэн байсан өөрөөр хэлбэл, хоттой хонь руугаа монгол хүн чоно дайрах үед буудах нь мэдээж хэрэг. Ийм байдлаар явагдсан үйл ажиллагаа гэж ойлгож болох юм.

-Энэ талаар таныг дэмжиж, хамтарч ажиллаж байгаа хуульчид, хуулийн байгууллагууд бий юу?

-Ийм ч хуулийн доктор, тийм ч хууль зүйн ухааны эрдэмтэн, профессор гээд байдаг, ер нь ихэнхтэй нь уулзаж байсан. Гэвч ихэнх нь итгэл үнэмшилгүй, нэг хайрцганд баригдчихсан хүмүүс байдаг юм билээ. Харин тууштай явж байгаа хэсэг цөөн хуульчид бий. Миний яриад байгаа энэ хоёр хуулийг боловсруулсан Дашдэмбэрэл гэж залуу бий. Энэ хүн л гол зүйлүүдийг хийсэн. Гол мөрний урсац, ойн усны сан бүхий хамгаалалтын бүс газарт ашигт малтмал хайх ашиглахыг хориглох тухай хуулийг боловсруулж батлуулсан.

Үүнийг хэрэгжүүлэхийн төлөө яваад олигтой үр дүнд хүрээгүй бид мухардаж уйгагүй судалсаар байж эрх зүйн хүрээнд дахиад нэг алхам хийж, “Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулсан энэ нь Засгийн газрыг шүүхэд өгөх хуулийг энэ залуу маань гардаж хийсэн. Чин хүсэл эрмэлзлэл байсан тохиолдолд бусад зүйл дагаад болно гэж өвгөдийн үг байдаг. Тэхээр тэр доктор профессорууд ийм зүйл хийдэггүй юм байна лээ. Хүмүүс л их сүртэй ярьдаг болохоос биш тэд зүрх сэтгэлгүй, хайрцаглагдсан сэтгэлгээнээсээ гарах зориггүй юм билээ.

-Та дэлхийн буй-галийн төлөөх хүн гэсэн хамгийн том “Сold man” шагнал авсан. Таныг дэлхий хүлээн зөвшөөрөөд энэхүү шагналыг олгож байхад яагаад өнөөдрийн төр засгийнхан таныг хүлээж авахгүй, харин эсрэгээр яллах гэж улайрч байгааг юу гэж ойлгож байна вэ?
-Тэр “Сold Man”-ы шагнал нь дэлхийн зургаан тивээс жилд нэг хүнд олгодог, байгаль орчны дэлхийд нэр хүндтэй дээд шагнал. Тэрнийг авч байхдаа би хэлж байсан. Одоо ч хэлмээр байна. “Надад ийм их урам зориг хайрлаж байгаад ихэд баяртай байна. Гэхдээ би энэ шагналыг авахын төлөө ажиллаагүй ээ, монгол хүн монгол газар төрснийхөө хувьд нутаг орноо бүрэн бүтэн байлгахын төлөө л хийх ёстой зүйлээ л хийсэн” гэж хэлсэн, мөн дэлхий нийтэд энэ дэлхий ертөнцөө бүрэн бүтэн байлгахын тулд юу хийх вэ? гэж асуухад нь “Хүн төрөлхтний хязгааргүй шунал хэрэгцээнд дэлхий ээж золиослогдох учиргүй” гэж хэлсэн үгээ дахин зон олондоо хүргэхийн зэрэгцээ энэхүү бодол маань урьдийн хэвээр байгаа байх ч болно гэдгийг батлан хэлмээр байна.

Ийм зорилго, хүсэл эрмэлзлэлтэй явж байсан маань олон улсын байгууллага, дэлхийн түвшинд хүлээн зөвшөөрөгдөж үнэлэгдсэн гэдэг бол сайхан. Уг нь Монгол Улсын маань төр засаг зөв байсан бол маш их таашаалтай хүлээж авч, ойлгож хамтарч ажиллах байтал, ядаж нэг уулзъя, улс үндэстний эрх ашгийн төлөө ярилцъя гээд байхад биднийг үл ойшоогоод байгааг би ингэж боддог юм. Монголд буруу гарын улс төр, эдийн засгийн бүлэглэлүүдийн ноёрхол тогтчихсоных, улс үндэстний язгуур эрх ашиг гэхээсээ илүү өөрсдийн аминчхан ашиг сонирхол, суудал сандлаа бататгаж зузаатгах тал дээр илуү ажилладаг тэгээд тэд нар маань өөрсдөө сэтгээд ажиллаад байна уу гэхээр бас тийм биш.

Харийхны бодлогод үйлчилдэг, тэрийгээ маш дуртай дуулгавартай хийдэг болчихсон хэсэг бүлэг хүүхэлдэйний ноёрхол тогтчихжээ. Ийм хүмүүс төрийг маань барьж байгаад л хамаг учир байгаа бөгөөд үүнд л ихэд харамсах юм даа.

-Таныг Бороо Гоулд руу буудсан хэргээр яллах гэж байгаа нь маш хурдацтай яваад байгаа мөртлөө түмэн олныхоо төлөө, нутгийнхаа төлөө Засгийн газрын бурууг илчилсэн энэ ажил нь яагаад удаашраад байна вэ?

-Центра Голд, Проун гэгдэх хоёр компанийн нэг нь канадын хөрөнгө оруулалттай уурхай, нөгөөх нь хятадын хөрөнгө оруулалттай уурхай. Гадны хөрөнгө оруулалттай уурхайнууд урт нэртэй гэх хуулийг маань зөрчиж бадсныг бид нар өмнө нь очиж сануулж байсан. Энэ газар нутаг нь монголчуудын яагаад ч хүрч болохгүй шалтгаантай их онцгой нутаг. Энэ ажиллагаагаа бид “Оч асаах” гэж нэрийдэн хийсэн. Сонголт хийхдээ маш олон зүйлүүдыг харгалзаж үзсэн. Үүнд гол гурван шалтгаан бий.

Нэгд. Монголчуудын мандан бадарч байх тэр өвөг дээдэсийн, Хүн гүрний гал голомт газар нутаг, олдвор нотолгоонууд ихтэй, өзөг дээдэсүүдийг онголсон нутаг

Хоёрд. Урт нэртэй хуулинд маань хамаарч байгаа газар нутаг хэдийч энэ хууль ерөөсөө хэрэгжүүлэхгүй мөрдөгдөхгүй байгаа.

Гуравд. Монгол орон даяар болчихсон өнөөх л гунигтай үйл явдал нутгийг минь сүйрүүлээд, голусыг нь ширгээгээд, ундных нь усыг нутгын малчид иргэдэд нь зөөж өгч доромжлоод дээр нь иргэдийнх нь биен дээгүүр юм туураад, малынх нь дотор гэдсэнд нь хомуу гараад эхэлчихсэн. Хонгороос ч аюултай түвшинд, өвчин зовлонд нэрвэгдчихсэн. Ийм тэсвэрлэшгүй зүйлүүдийг харгалзаж бид “зэвсгийг зэвсгээр” гэж буудан зогсоох ажиллагааг хийсэн юм л даа.

Гэтэл үүнийг жижиг танхайн сэдэлтэйгээр авч үзээд хуулийн байгууллагуудад улс төрийн захиалгаар түргэтгэх талаар ажиллаад байдаг. Бидний засгийн газрыг шүүхэд өгөх нь монгол улсын язгуур эрх ашгийн өмнөөс түүнийг дээдлээгүй хууль хэрэгжүүлэх үндсэн гол чиг үүргээ засгийн газар хэрэгжүүлээгүй дээдлээгүйн улмаас Монгол улсад их хэмжээний гарз хохирол учруулсан, үндэслэлээр эс үйлдэхүй гэдгээр нь Засгийн газрыг шүүхэд өгсөн. Тэгтэл энэ үйл явдлыг аль болох хууль хяналтын байгууллагууд нь удаашруулах, дарах, засгийн газрын нөлөөлөлд автаж үйлчлэх маягтай явагдаж тэндээс тавьсан хүсэл гомдлуудыг гол зүйл болгон явж хуралдаануудыг удаа дараа хойшлуулсан.

-”Гал үндэстэн” холбоо албан ёсны 50,000 гаруй дэмжигчидтэй болсон. Нийт олон “Гал үндэстэн” холбоонд их ам сайтай байна. Дэмжиж байгаа тэр хүмүүст дор бүрнээ та нар ямар зүйлийг хийгээрэй гэж та уриалмаар байна?

-Одоо ер нь хэцүү зүйл яригдаж байгаа. Нөхцөл байдал аргагүй л ийм болсон. Ер нь бага сага засвар хийгээд улс маань өндийхгүй болтол дордожээ. Тэгэхээр бүтэн өөрчлөлт буюу бүр тодруулвал Засгийн эрхийг олон түмнийхээ гарт жинхэнэ утгаар нь өгье. Төр засагт байгаа бусармаг муу бүхнийг хийсэн энэ нүгэлт хүмүүс сайн дураараа бууж, ээлжит бус сонгууль явуулж, тэр сонгууль нь тэд нарынтооцоолсон, зохиосон дүрмээр биш бие даасан нэр дэвшигчид гарч ирж намаар биш, бие даасан Их хуралдайгаа байгуулан хуралдуулж Засгийн бүх эрхийг шилжүүлж авах явдал юм.

Монгол улс цаашид хэрхэхийг шийдэх ийм л зааг дээр бид иржээ. Зовлонгийн түргэн, жаргалын удаан гэдгээр улс орныг худалдаж, барьцаалж харийн бодлогыг төлөөлж байгаа энэ бусармаг төрөөс бид даруй салах хэрэгтэй. Энэ цаг их ойрхон ирлээ, бүгд нийтээрээ галаа асаацгаая, эвлэцгээе, буруу бүхнийг халцгаая монголчууд аа.

Ярилцсан О.Энх-Амар

Эх сурвалж: “Хөх Монголын дэг ёс”

Ц. Мөнхбаяр: Харийнхны бодлогод үйлчилдэг, тэрийгээ маш дуртай хийдэг болчихсон хэсэг бүлэг хүүхэлдэйний ноёрхол тогтчихж
Tweet
Bolod.mn