болсон хоригдлуудын эрх зөрчигдөж, магадландаа орж чадахгүй байгаа болон прокурор, хорих байгууллагад танил талтай, авлига өгөх чадалтай хоригдлууд ямарч саадгүйгээр магадланд орж суллагдаж байгаа талаар өгүүлжээ. Тэдний хүргүүлсэн захидлыг нэмж засварлалгүйгээр хүргэе. Үүний мөрөөр арга хэмжээ авах албан тушаалтан гэж байдаг бол анхаарч унших биз ээ.

Эрхэм танд энэхүү захидал очих өдрийн мэнд хүргэе. Бидний цөөхөн хүмүүжигчид эрхэм танд асар их итгэл хүлээлгэн энэхүү өргөдлийг хүлээн авч зохих хүмүүст нь мэдэгдэж өгнө үү хэмээн хүсч байна.

Одоо батлагдаж буй дагаж мөрдөж буй 2002 онд батлагдсан Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд шүүхээр шийтгүүлж ял эдэлж буй хүмүүст үйлдсэн хэргийнх нь зүйлчлэлээс хамаарч хүндэвтэр хэрэгт ялынхаа 50 хувь эдэлсэн, хүнд гэмт хэрэгт ялынхаа гуравны хоёр хувийг, онц хүнд гэмт хэрэгт тавны дөрвөн хувийг биеэр эдэлсэн бол шүүх магадланд оруулан үлдсэн ялыг нь тэнсэх ялаар сольж хорих газраас суллагддаг. Харин хугацаанаас нь өмнө шүүх магадлалд оруулахыг доорхи дөрвөн тохиолдолд хориглосон байдаг.

1. Ялын дээд хэмжээ аваад амь өршөөгдсөн
2. Онц аюултай гэмт хэрэгтнээр тооцогдсон бол
3. Учруулсан хохирлоо барагдуулаагүй
4. Хорих газар ял эдэлж байхдаа сахилга батын зөрчил гаргасан акт нь цагаадаагүй

Ийм дөрвөн тохиолдолд хугацаанаас өмнө шүүх магадлалд орох эрх нь хаалттай байдаг. Эдгээрээс бусад тохиолдолд нээлттэй. Эцэст нь ял эдэлж байгаа хорих ангийн тодорхойлолтыг үндэслэн шүүх шийдвэрээ гаргадаг ийм журамтай.

Гэтэл энэ оны нэгдүгээр сарын 11-ны өдөр Авдрант дахь хорих 403-р ангийн тоо бүртгэлийн байцаагч дэслэгч Мөнхзул ялтнуудад хандан саяхан Нийслэлийн прокурорын хорих газруудад хяналт тавьдаг прокурор Мөнхбат гэдэг хүн хуульд заасан дээрх хаалттай дөрвөн тохиолдлоос гадна 2-оос дээш удаа ял шийтгүүлсэн, урьд өмнө нь ямар нэгэн хуулийн хөнгөлөлт үзэж байсан, тухайлбал өршөөл, уучлалд хамрагдаж байсан болон засарсан хүмүүжсэн нь баттай тогтоогдохгүй байгаа /чухам ямар шалгуур нь тодорхойгүй/ гэх мэтийн хуульд заагдаагүй зүйлийг хуулиас гадуур дур зоргоороо тогтоож ял эдэлж буй хүмүүсийн эрх чөлөөт амьдралд гарах өчүүхэн боломжийг хаагдуулж байгааг ойлгохгүй байна.

Үнэхээр Мөнхбат прокурорын хэлсэнчлэн хориглох заалтууд хуулийн дагуу орсон бол одоо дагаж мөрдөж буй хууль нь хүчингүй болж тэр прокурорын Мөнхбат гэдэг хүний хэлсэн хууль хэдэн оны хэдэн сарын хэднээс мөрдөгдөх ямар эрх барих байгууллагаас батлан гаргасан юм бэ?

Ямар ч байсан энэ хорих ангид хуулиар хугацаа нь хүрсэн магадланд орох ёстой 30 хүнээс 14 хүн нь дээрх прокурор Мөнхбат гэдэг хүний амаар өгсөн зааварчилгаагаар шүүх магадланд орох эрхгүй хасагдлаа. Иймд ингэж хуулиас гадуур хууль гаргадаг хуульч прокурорыг юу гэж ойлгох вэ?

2002 онд батлагдсан одоогийн дагаж мөрдөж буй Эрүүгийн хуулийн 74-р зүйл Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 334-р зүйл, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх хуулийн 126.2 эдгээр хуулийн заалтуудад ял эдэлж буй ялтнуудыг хуульд заасан хугацааныхаа зохих хувийг биеэр эдэлсэн бол шүүх магадланд оруулж үлдсэн ялыг нь тэнсэн харгалзах ялаар сольж эрх чөлөөт амьдралд нь гаргадаг ийм журамтай.

Тухайлбал, хүндэвтэр гэмт хэрэгт шийтгүүлсэн бол эдлэх ялынхаа 50 хувийг биеэр эдэлсэн бол, хүнд гэмт хэрэгт ялынхаа гуравны хоёрыг, онц хүнд гэмт хэрэгт ялынхаа тавны дөрвөн хувийг эдэлсэн бол шүүх магадлалаар оруулах тухай дээрх хууль тогтоомжинд тодорхой заасан байгаа. Гагцхүү дээр дурьдсан дөрвөн тохиолдолд хугацаанаас нь өмнө шүүх магадлалд оруулахыг хуулиар хориглосон байдаг.

Бусад тохиолдолд нээлттэй гэсэн үг л дээ. Манай улсын Эрүүгийн хуулийн ялын дээд хэмжээ бүх насаар нь хорих, 25 жил хүртэл хорих зэрэг заалттай нь олон улсын жишгээр хатуу чанга хуульд тооцогддог. Манай хуульчид ч үүнийг хүлээн зөвшөөрдөг юм билээ. Харин ганц эерэг зөөлрүүлсэн гэмээр заалт нь дээр дурьдсан хугацаанаас нь өмнө шүүхээр тэнсэн суллах, энэ нь бас тодорхой үр дүнд хүрдэг зүйл ш дээ.

Жишээ нь, ял хугацаагаа дуусгаад суллагдаж байгаа хүмүүс, шүүх магадлангаар тэнсэн суллагдсан хүмүүсийн хооронд сэтгэлзүйн нэлээд ялгаа бий. Тухайлбал, өнөөгийн манай нийгэмд хорих газраас суллагдаад ирж буй хүмүүст ажлын байр олдохгүй шударгаар хөдөлмөрлөж амьдрах боломж маш хомс үүнээс үүдээд буцаад хэрэгт холбогдох нь их байдаг.

Гэтэл хугацаанаасаа өмнө хүнд бол арай өөр. Тухайлбал, хоёр жилийн өмнө тэнсэн суллагдсан хүн бол хүмүүсийн ярьдгаар карманы ялтай, ямар нэг хэрэгт холбогдвол хийсэн хэрэг дээрээ нөгөө тэнсэн ял нь нэмэгдэнэ. Ийм болохоор энэ хугацаандаа ямар ч байсан хэрэг хийхгүй юмсан гэсэн бодолтой байдаг.

Энэ хугацаандаа амьдрах аргаа олох боломж бүрдэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр энэ шүүх магадлан гэдэг хуульд байх хэрэглэх зүйл гэдэг нь ойлгомжтой хэрэг юм л даа. 2002 оноос өнөөг хүртэл энэ хуулийн дагуу мөрдөгдөж ирсэн. Гэтэл 2011 он гараад гэнэтхэн шүүх магадлалаар оруулах хүмүүсийг хуулинд заасан дээрх дөрвөн заалтаас гадна янз бүрийн хуулинд байхгүй шалтгаар шүүх магадланд оруулахгүй шууд хасч байна. Жишээлбэл, энэ Авдрант дахь хорих 403-р ангид л гэхэд дээрээс тийм чиглэл өгсөн.

Нийслэлийн прокурорын газрын хяналтын прокурор Мөнхбат гэдэг хүн урьд өмнө нь гэмт хэрэг үйлдсэн шийтгүүлж байсан ямар нэгэн хуулийн хөнгөлөлт үзэж байсан хүмүүсийг шүүх магадлалд оруулж болохгүй гэсэн гэж хэлээд энэ хорих ангид нэгдүгээр улиралд хуулинд зааснаар магадлалд орох боломжтой 30 хүн байснаас эхлээд 12 хүнийг нь шууд
хасч дараа нь прокурорын шатнаас 15 хүнийг нь бас хасч хоёрдугаар сарын 21-ны өдөр шүүх магадлал хуралдаж гурван хүн суллагдлаа.

Энэ гурван хүний хоёр нь анх удаа гэмт хэрэг үйлдсэн өөрөөр хэлбэл, одоо яриад байгаа болзолыг хангасан. Харин нэг нь тухайлбал, Туулхүү гэдэг ялтан нь гурван удаагийн ял шийтгэлтэй. Урьд өмнө нь Дарьтын хорих ангиас хугацаанаасаа өмнө шүүх магадлалаар суллагдаж байсан. Энэ хорих ангид ялаа эдлэж байхдаа 2010 оны есөн сард бусдын толгой хага цохиж ноцтой зөрчил гаргаж байсан бүр 2010 оны 11-р сард хориотой зүйл хэрэглэж байгаад /гар утас/ ээлжийн дарга дэслэгч Жаргалсайханд хураалгасан. Энэ бол бас ноцтой зөрчилд тооцогддог.

Ийм хүн нөгөө яриад байдаг өндөр шалгуурыг нь даваад суллагдчих юмаа. Энд би шоронгоос гарч чадсан, тэр хүнд атаархсан хорссон зүйл огт байхгүй. Гагцхүү жинхэнэ бодит жишээ гэдэг үүднээс дурьдаж байна. Учир нь эрх бүхий хүмүүс өөрсдийнхөө хууль бус ажиллагааг эрс үгүйсгэдэг. Учир нь энэ баримтыг арга буюу хэлж байгаа болно. Үүнийг бичигч миний бие 2011 оны хоёрдугаар сарын 16-нд Төв аймгийн Ерөнхий прокурор Баян-Очиртой уулзаж энэ шүүх магадлалын талаар ярьсан.

Тэрээр хэлэхдээ хуульд бол ямар нэг өөрчлөлт гараагүй ээ. Харин бид энэ шүүх магадлалын шүүлтүүрийг нарийсгах босгыг өндөрсгөх, илүү шударга болгох талаар ярьж түүнийгээ хэрэгжүүлнэ гэж байсан. Гэтэл түүнээс хэдхэн хоногийн дараа болсон магадлал нь нэг ийм болж өнгөрлөө. Эндээс би нэг дүгнэлт хийж байна л даа. Бүр тодруулбал, энэ ялтнуудыг хугацаанаас нь өмнө гаргах шүүх магадлалыг бас энэ эрх мэдэлтнүүдийн яриад байгаа шиг үнэхээр шударга шүүлтүүр шийдвэрлэж байгаа гэвэл бас л худлаа.

Одоо энд надтай хамт Мааньт, Чойрын хорих ангиудад ял эдэлж байсан хүмүүс зөндөө байна. Тэнд шүүх магадлал яаж явагдаж ямар ямар хүмүүс гарч ямар нь хасагдсан зэрэг баримт бол зөндөө байна. Бид гарсан нэгтэйгээ барьцах нь гол биш хуулийн дагуу л гарах боломжоо алдмааргүй байна. Үүнийг л нийт ял эдэлж буй хүмүүс түүний ар гэрийн бас холбогдох эрх бүхий хуулийн хүмүүс анхаараасай.

Тэдний сонорт хүргэж албан ёсны хариу авмаар байна. Хэрэв хуулинд нь дээрх хүмүүсийн хэлээд байгаа шиг хориглох нэмэлт заалтууд нь ороод ирвэл бид үг дуугүй л хуулинд захирагдах ёстой. Ямар учраас энэ 2011 он гараад шүүх магадлалаар суллагдах боломж хомсдож янз бүрийн хориг саад тавигдах болов. Энэ жил Монгол Улсын түүхэнд их олон түүхт ой давхцаж байгаа юм билээ.

Энэ нь арай л ял эдэлж буй хүмүүсийг аль болохоор шоронгоос гарах боломжийг нь хаах заалт ороогүй л баймаар үнэхээр ойлгохгүй юм даа. Энэ Авдрант дахь хорих 403-р ангид хууль зөрчигдөж байгаа талаар ялтнуудын дунд янз бүрийн юм их л байх юм. Жишээлбэл, ял эдэлж буй Пүрэвжавын Төрмөнх ярихдаа өнгөрсөн оны 10 сард зохиомлоор гурван удаа зөрчлийн акт бичиж дэглэм дээшлүүлэхээр тодорхойлолт бичиж Төв аймгийн шүүхэд хүргүүлсэн.

Харин прокурор нь хянаж үзээд дэглэм дээшлэх хуулийн үндэслэл байхгүй байна гэж буцаасан. Түүнээс хойш үргэлж янз бүрийн дарамт ирж хэвийн бусдын адил энд ял эдлэхэд маш хүнд байгаа тухайгаа зохих хүмүүсийн сонорт хүргэхийг уламжилж өгөхийг хүсч байна. Ялтан Л.Мөнхбат энд танил талгүй хөөцөлдөх хүнгүй эргэлт тойролт муутай ялтанд маш их ялгамжтай ханддаг шүүх магадлангаас шууд хасдаг.

Харин ар гэрийн боломжтой хүнд бол эсрэгээрээ үйлчилдэг. 2010 онд ялтан Б.Энхтайван гэгч нь хувиасаа гурван том цемент энэ ангид авчирч өгөөд архи уусан зөрчилтэй байсан боловч магадлалаар суллагдсан. Ялтан Ц.Ганболд 2010 оны 10 сард гурав хоног Улаанбаатар явж хоёр ширхэг жип машины дугуй хоёр ширхэг вакум цонх авчирч өгч сахилгын шийтгэлээ цагаатгуулж хөнгөн ажил дээр тавигдсан. Ялтан Батбуян 2010 оны 10 сард Улаанбаатар хот явж 300 мянган төгрөгийн цонх авчирч өгсөн.

Энэ мэтээр боломжтой ялтнуудаар янз бүрийн эд зүйл авчруулдаг. Ийм янз бүрийн хууль зөрчсөн юмнууд байдаг болохоор аль болох хэвлэл мэдээллийн хүмүүсийг нэвтрүүлэх дургүй аль болох хаалттай байлгадаг юм аа. Мөн оны гуравдугаар сарын 7-нд ялтан Мөнхбатыг хошууч Энхтайван хоёр хоног хотруу авч явсан. Энэ өдөр нь ялтан Саранхуяг ямар ч харуул хамгаалалтгүйгээр хоёр хоног хот руу явсан. ШШГЕГ-ын тогтоол гүйцэтгэх албаны дарга хурандаа Даваа-Очир Авдрант хорих ангийг ялгааны шорон болгож уг шорон нь уг нь жирийн дэглэмтэй хорих анги...

гээд тэдний бичсэн захидал тасарсан байлаа. Энэ захиаг илгээснээс хойш Төв аймгийн прокурорын газраас хүмүүс ирж, захиа илгээсэн гэх хоригдлуудыг элдэв янзаар дарамталж эхэлсэн тухай мэдээлэл бидэнд ирсэн юм. Тиймээс энэ захиаг бичсэн хүмүүс эрхээ хамгаалахын тулд өлсгөлөн зарлахаар ярилцаж байгаагаа бидэнд мөн мэдэгдэв.

С.Заяа

"Ялтнуудыг хугацаанаас нь өмнө суллах шүүх магадлалыг шударга шийдвэрлэдэг гэвэл худлаа"
Tweet
Bolod.mn