Монголын ногоон намын дарга, УИХ-ын гишүүн Д.Энхбат ИЗН-тай нэгдэнэ гэсэн санамж бичигт гарын үсэг зурснаас

хойш Ногоон нам дотроо бужигнаж эхэлсэн. Ногоон намын хэсэг нөхөд Д.Энхбат даргынхаа эл хийж буй үйлдлийг хууль бус гэж үзэн шүүх байгууллагад хандаад байгаа билээ. Эдгээр нөхдийн нэг болох өмгөөлөгч Ц.Монголтой ярилцсанаа хүргэж байна.

-Сүүлийн үед Ногоон нам дотор болж буй үйл явдал олны анхаарлын төвд байгаа. Ямар учраас та бүхэн намын даргынхаа гаргасан шийдвэрийг эсэргүүцээд байгаа юм бэ?
-Ногоон намыг ИЗН-д нэгтгэж, манай намын үйл ажиллагааг зогсоох шийдвэрийг намын нэрийн өмнөөс Д.Энхбат дарга, С.Оюун нар гарын үсэг зурсан. Санамж бичигт гарын үсэг зурсан гэж байгаа боловч үнэн хэрэг дээрээ гэрээнд гарын үсэг зурсан. Гэрээнд гарын үсэг зураад л шийдсэн. Удахгүй болох намын их хурлыг хэлбэрийн хувьд хуралдуулаад бэлэн болсон гэрээгээ шууд батлуулна.

Зарим сонин дээр энэ асуудлыг шийдэхэд 10 минутын хугацаа шаардагдана гэсэн юм ярьсан байгаа. Тэгэхээр энэ бол үндсэндээ бэлдсэн асуудал байгаа юм. Хамгийн гол нь Ногоон нам, Иргэний хөдөлгөөний нам, МСДН-тай нэгдээд 2008 оны сонгуульд эвсэл болж орсон. Энэ эвсэл151 мянган хүний саналыг авсан улс төрийн гуравдагч хүчин, том эвсэл. Д.Энхбат дарга энэ гуравдагч хүчнийг бэхжүүлээд явах ёстой байтал, эвслийн үйл ажиллагааг зогсоосон. Иргэний эвсэл гэдэг байгууллагыг төлөөлж УИХ-д сонгогдсон мөртлөө үндсэндээ ямар ч юм хийгээгүй шүү дээ.

Ногоон намын төлөө сонгогдсон гэсэн бичгээр хийсэн гэрээтэй мөртлөө ийм асуудал ярьж байгаа нь болчимгүй, байж болохгүй асуудал. Энэ бүхнээс харахад ИЗН-тай адилхан статустай хоёр намыг үл хүндэтгэсэн үйл явц харагдаж байгаа. Иргэний холбоо гэдэг байгууллагыг олон хүн үзэл бодлоо нэгтгэж, нийгмээ эрүүлжүүлэхийн төлөө нэгдэж байсныг санаж байгаа байх. Энэ холбооны үйл ажиллагааг үндсэндээ зогсоогоод, тамга тэмдгийг нь л хадгалсан. Зүгээр нэг хүнийг улс төрд оруулах гэсэн мөнгөний дөрөө болж, үзэл бодлоо боолчлуулсан монопольчлуулж, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөг хязгаарлуулсанд олон хүн бухимдаж байгаа.

ИЗН-тай нэгдэх асуудал зарчмын хувьд байж болно. “Монголчууд эвтэй бол хүчтэй” гэдэг учир ер нь нэгдэж нийлэхийн төлөө л байна шүү дээ. Гэтэл ИЗН Ногоон намтай нэгдсэнээр С.Оюун дарга үндсэндээ улс төрөөс гарч байна гэсэн үг. Ер нь тохиролцож нэгдэж нийлдэг асуудал байдаггүй юм. Бид энэ асуудлыг л шүүмжлээд байгаа юм. Тохиролцоод наймаалцаад дарга нь би болъё, тамга тэмдгийг нь та нар ав гээд үндсэндээ удирдлага тохиролцоод нийлж байгааг бид ойшоохгүй байгаа.

Ийм үйл ажиллагаагаар иргэний холбоо, иргэний эвслийг тараасан. Яг энэ аргаараа Ногоон намын үйл ажиллагааг зогсоож тарааж байгаа нь гурав дахь үйлдэл. Цаашлаад ИЗН гишүүнчлэлгүй болоод тарахыг үгүйсгэхгүй. Бид ИЗН-ын эсрэг байгаадаа биш уг намыг тодорхой хэмжээгээр хамгаалаад байгаа юм.
Мөн гишүүдээрээ хэлэлцүүлээгүй, хуулийн заалтуудыг биелүүлэхгүйгээр нэгдэх асуудлыг шийдсэнийг бид зөвшөөрөөгүй. Үнэхээр хуулийн дагуу хэлэлцүүлэг болоод зарчмын хувьд санал хураагаад цөөнх болсон бол бид асуудалд ингэж хандахгүй байсан.

Ногоон намын гишүүдийн дийлэнх нь энэ намыг тараахын эсрэг байгаа. Дээрээс зохион байгуулалттайгаар ийм шийдвэр гаргаад байгаа учраас байж болохгүй. Хоёрдугаарт энэ нийгмийн захиалга биш. Нийгмийн захиалгаар гуравдагч хүчин гээд эвсэл бүрдчихлээ. Гэтэл эвслийн МСДН, ИХН-тай гэрээтэй байсан мөртлөө өөр нэг намтай нэгдэхээрээ гуравдагч хүчин болдог, хоёр намтай нэгдэхээр гуравдагч хүчин болдоггүй гэсэн ийм утгагүй юм ярьж байгаа юм. Харин ч эвслийн хүрээнд асуудлаа ярилцаад ИЗН-тай нэгдсэн бол үнэхээр хүчирхэг, эрүүл саруул гуравдагч хүчин болж болох байсан.

-Та бүхэн Ногоон намын дарга, УИХ-ын гишүүн Д .Энхбатыг шүүхэд өгсөн. Ямар үндэслэлээр шүүхэд хандаж 75 сая төгрөг нэхэмжилсэн юм бэ?
-Ногоон намын дарга байсан Д.Энхбат сайтуудад өгсөн ярилцлагадаа Ногоон намын нэр хүндийг үндэслэлгүйгээр гутааж, нэр төрд нь халдсан. УИХ-ын гишүүн хүн “17 жил улс төрийн унтаа байсан нам. /өөрөө Ногоон намд элсэхдээ их эрүүл, саруул нам гэж 2008 онд тавьсан илтгэлдээ дурдсан байгаа. Тэр илтгэл нь надад байгаа/ Энэ хугацаанд Ногоон нам сонгуулийн ченж хийж амьдралаа залгуулж байсан” гэж ярьсан байгаа юм.

Түүний хэлснээр Ногоон намынхан сонгуульд оролцож, мөнгө олж амьдралаа залгуулж байсан айхтар хүмүүс болж таарлаа. Хоёрдугаарт, гишүүн болон иргэдийг амьгүй албат гэсэн байгаа юм. Намын жирийн гишүүд болон жирийн иргэдийг их дорд үзэж байна. Тэгээд энэ суудлаа бусад намын нэр дэвшигчдэд зарж чаддаг гэсэн. Энэ хүний ажигласнаар бол нэг суудал 1-5 сая төгрөгний үнэд хүрдэг бөгөөд сонгуулийн 1500 гаруй тойрог байна гэж ярьсан байгаа юм.

Үүнийг тооцоолоод үзвэл 1.5-7.5 тэрбум төгрөгний тооцоо гарч ирж байна. Ногоон нам болон хуучин дарга нар, гишүүдийг сонгуулийн хуулийг уландаа гишгэж, хээл хахуул авч авлигалд идэгдсэн нам гэсэн байдлаар олон түмэн сонгогч нарын дунд нэр төрийг нь гутаасан байгаа юм. Ийм байж болохгүй. Өөрөө энэ намын дарга хүн, нэг бол энэ хүн өөрөө ийм үйлдэл хийсэн байж таарна. Тиймээс Ногоон нам үнэхээр ийм зүй бус үйлдэл хийсэн үү үгүй юу гэдгийг хуулийн байгууллагаар тогтоолгох гэж шүүхэд хандсан.

Үүнийг заавал тогтоолгох шаардлагатай. УИХ-ын гишүүн, улс төрийн ийм том намын дарга хүн хариуцлагагүйгээр өөрийн харъяалагдаж байсан нам, гишүүдийг ингэж дорд үзэж болохгүй. Тиймээс энэ үндэслэлээр Ногоон намын ээлжит бус хурлаар сонгогдсон бага хурлын гишүүдийн шийдвэрээр өргөдөл өгсөн.

Мөн “…Хэдэн жилийн өмнө нэг нэртэй хуульч намайг Ногоон намыг сонгож гишүүнээр элсэх болсныг сонсоод танайхан чинь уулын мод, улс төр хоёроо ялгадаггүй нөхөд шүү дээ. Хэцүү л юмтай тулж гэж хэлж билээ” гэсэн байгаа юм. Эргээд харахаар Ногоо нам чинь ерөөсөө ийм л нам юм байна гэсэн зүйлийг хэлж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр жирийн гишүүдээ уулын мод, улс төр хоёроо ялгахгүй хэдэн нөхөд байна гэж хэлээд байгаа юм. Энэ нь шүүхэд хандах нэг үндэслэл нь.

Нөгөө нэг үндэслэл нь юу гэхээр ерөөсөө энэ Ногоон намын гишүүд хоцрогдсон, мод тариад л, байгаль орчиндоо хэнийг ч халдаахгүй, үйлдвэр үйлчилгээ явуулахгүй, хөрөнгө оруулалт хийхгүйгээр байгаад байх юм бол энэ болж байна гэж үздэг хүмүүс гэж намынхаа гишүүдийг хүй нэгдлийн сэтгэхүйтэй хүмүүс гэж доромжилж байгаа юм. Гэтэл Ногоон нам дотор усны, байгаль орчны гээд бүх л чиглэлийн эрдэмтэн докторууд, сэхээтэн залуучууд байна.
75 сая төгрөгний агуулга нь юу вэ гэхээр өнгөрсөн сонгуульд Ногоон намд 75 мянга орчим сонгогч саналаа өгсөн байгаа.

УИХ-ын Сонгуулийн тухай хуульд зааснаар УИХ-д суудалтай намуудад нэг сонгогчийн саналыг 1000 төгрөгөөр тооцож, намыг санхүүжүүлдэг юм. Ногоон нам өнгөрсөн сонгуульд УИХ-д суудалтай болсон учраас 75 сая төгрөг өгсөн гэсэн үг. Дээрх гүтгэлгийг тарааснаас хойш Ногоон намыг дэмжиж байсан, үнэнч дэмжигчид, сонгогчид ийм муухай намд саналаа өгсөн юм уу гэж бодно шүү дээ. Тэгээд энэ санал алдагдаж байна гэсэн үг. Энэ намын алдагдаж байгаа саналыг, намд учирч байгаа хохирлыг сонгуулийн бодит тооцоог тулгуурлаж гаргаж ирсэн.

Үүнээс илүү их мөнгийг нэхэх боломжтой.Гэхдээ энэ мөнгийг авах нь чухал биш нэр төрөө сэргээх нь чухал. Тэр эвслийн гээд яригдаад байгаа 144 сая төгрөг бол тусдаа асуудал. Энэ мөнгөний асуудлыг эвслийн удирдлагууд шийдэх байх. Жичдээ хуулийн байгууллагаар шийдэгдэх асуудал.

-Та Д.Энхбат гишүүнийг Ногоон намын дарга байсан гэлээ. Д.Энхбат одоо ч намын дарга хэвээрээ байгаа юм биш үү. Саяхан Ногоон намын ёс зүйн хорооны дарга гээд байсан М.Чинзориг Д.Энхбат гишүүнээс уучлалт гуйсан шүү дээ. Тиймээс Д.Энхбат намын дарга хэвээрээ гэсэн үг биш үү?
-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр уучлалт гуйсан энэ тэр гээд яригдаж байна л даа. Нэг зүйлийг хэлэхэд Ногоон намын ёс зүйн хороо таван гишүүнтэй. Ёс зүйн хорооны гурван гишүүн буюу олонх нь хуралдаад асуудлыг шийдсэн. Энэ гаргасан шийдвэрийг дараа нь дарамтлаад ч гэх юм у ямар нэг байдлаар М.Чинзоригоор уучлалт гуйлгуулсан ч энэ шийдвэр өөрчлөгдөхгүй.

Хууль бусаар баланк үйлдвэрлэнэ гэж байхгүй. Гэрээ нь байна. Хууль бус гээд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ярьж хүмүүст буруу ойлголт өгч болно л доо. Хамгийн гол нь хуулийн дагуу болсон гэж бид яриад байгаа юм. Ёс зүйн хорооны яг ийм баланкан дээр шаардлага бичээд Д.Энхбат гишүүнд өгсөн байгаа. Тэрэн дээр нь Д.Энхбат “та нарын хүсэлтийг хүлээн авах боломжгүй” гэж бичээд өгсөн байдаг. Энэ утгаараа энэ хүн энэ ёс зүйн хороог хүлээн зөвшөөрсөн. М.Чинзориг одоо ямар нөхцөлд байгаа юм бүү мэд.

Уучлалт гуйсан уу, үгүй юу тэр чухал биш. Тухайн үедээ М.Чинзориг гэдэг хүнийг хэн нэгэн чирч гулдраад хуралдуулсан юм биш шүү дээ. Сэтгэлээсээ, хуулийнхаа хүрээнд асуудлыг шийдээд явж байсан. Д.Энхбатын одоо гаргаж байгаа үйлдлийг нь хараад бид худлаа гэдэгт итгэл үнэмшил дүүрэн байгаа. М.Чинзоригийг хуулийн байгууллагад өгнө гэж удаа дараа дарамталсан. Өгсөн ч гэж хэвлэл мэдээллээр хэлсэн. Гэтэл сая Э.Батбаяр гэдэг нөхөр Ногоон намын хуулийн бодлогын асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга гээд л яриад байна.

Ийм албан тушаал манай намын дүрэмд байхгүй. Эд нар дуртай үедээ тийм оронтоо бий болгодог. Э.Батбаяр нь ИХН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга байсан. Нэг л өдөр Ногоон намд элссэн. Тэгээд нэг л өдөр хуулийн бодлого хариуцсан нарийн бичгийн дарга болоод л … Цаасан дээр байгаа үнэн юмыг худал хэлж болно гэж хандах нь их ёс суртахуунгүй асуудал.

-Та Д.Энхбат гишүүнтэй хамгийн сүүлд хэзээ уулзсан бэ?
-Анх Иргэний холбоо байгуулагдахдаа маш хүчтэй гарч ирсэн. Цаашаа өргөжин тэлж бусад нам эвслүүдтэй нэгдэх нь зүйтэй юм гэсэн асуудал яригдаж, Ногоон намтай нэгдсэн. Нэгдэхдээ бид Иргэний холбоогоо ажиллуулна шүү гэсэн шаардлагыг тавьж байсан. Гэтэл хоёр жилийн хугацаанд тамга тэмдгийг нь аваад удирдлагагүй болгосон. Удирдлагагүй хүмүүс чинь яаж ч чаддаггүй юм билээ. Тамга тэмдгээ авах гэж хэд хэдэн удаа оролдсон боловч бүтээгүй.
Энэ хүмүүс ямар нэг улс төрийн хүчний юм уу, гадныхны захиалгаар Иргэний хөдөлгөөнийг устгаж байгаа юм.

За тэгээд гуравдах хүчин бий боллоо гээд Иргэний эвсэл их хүчтэй байсан. Одоо гурав дахь хүчнийг яаж тарааж байна. ИХН-ыг хууль бусаар дарамтлаад үндсэндээ тараасан. Ийм зүйлийг хамгаалж дуугардаггүй л байхгүй юу. Хоёр том субьектийг эрх зуйн чадамжгүй болгочихоод одоо Ногоон намыг тараах гэж байгаад ганц ч үг дуугарахгүй байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Ер нь тэмцэл байж зөв үр дүнд хүрдэг. Байгаль орчноо хамгаалах улс төрийн хүчин Монголд зайлшгүй бий болсон.

Байх ёстой нам. Энэ намыг татан буулгах, үйл ажиллагааг нь зогсоох сонирхол хэнд байна вэ гэхээр гадаад, дотоодын томоохон уул уурхайн компаниудад байна. Тэд байгаль орчноо хамгаалахыг эсэргүүцдэг. Монголд хэрэгтэй, тэдэнд хэрэггүй аж ахуйн нэгжүүдийг устгадаг. Энэ утгаараа гадаад, дотоодын захиалга байна уу гэж хардаж байгаа. Ер нь бол ажиглагдаж байна. Гадныхан байгалийг минь хордуулаад, баялгийг нь цөлмөөд гарахаас гадна монголд байгаа институтууд, улс төрийн нам, хүчний байгууллагыг дотроос нь хагалан бутаргаж устгаж байгаа нь байж боломгүй асуудал.

Үүнийг би үндэстэй гэж ойлгоод байгаа. Урт нэртэй хуулийг хүчингүй болгох хөдөлгөөний тэргүүн Гачууртын Л.Чинбатын төрсөн дүү Ногоон намыг тараана аа гэж яриад явж л байгаа байхгүй юу. Энэ эрүүл үзэгдэл үү, эрүүл бус үзэгдэл үү гэдэг асуудал. Д.Энхбатыг сонгогчид бурхан шиг тахин шүтсэн. Үнэхээр эрүүл хүн, үзэл бодлоосоо зөв юм чинь тууштай үргэлжлүүлээд явна гэсэн итгэлтэй байсан. Гэтэл одоо намаа бутаргах гэж байна. Д.Энхбат Иргэний хөдөлгөөнд байхдаа ч ингэж байсан. Аймгуудад салбар байгуулъя гэхэд нэгийг ч байгуулаагүй. Тухайн үед бид анзаараагүй. Тэгсэн “масс”-ыг хяналтнаасаа алдахгүйн тулд өргөжүүлдэггүй байсан юм билээ.

Ногоон намд ирээд гурван жил боллоо. Манай намд гишүүн элсүүлэх асуудал хориотой. Д.Энхбат дарга өөрөө гарын үсгээ зурж, батлахаа өгдөг. Батлах нь өөрт нь байдаг. Би жишээ нь 100 гишүүн элсүүлнэ гэхэд надад зуугийн зөвшөөрөл өгөхгүй. Цөөн хэдийг бол өгдөг. Учир нь өөрийн хяналтнаасаа гаргахгүй гээд байна шүү дээ. Д. Энхбат гишүүний ийм үйлдэл хийгээд байгаад намынх нь гишүүд бараг танихаа больж байна. Ногоон нам УИХ-д гишүүнтэй болсноор бодлогын томоохон асуудлыг явуулах ёстой. Гэтэл одоо юу хийж байна. Юу ч хийхгүй байна шүү дээ.

“Бороо гоулд”-ын Жонн Казакофф, “Хаан” банкны Петр Морроутай сүлбэлдээд яваа хүнд чинь Монголын Ногоон намын бодлого таарахгүй шүү дээ. 2010 онд УИХ-ын гишүүд байгаль орчны асуудалд хэр хандсан гээд судалгаанаас харахад Энхбат гишүүн 16-хан хувьтай байгаа юм. Монголын байгаль орчны тал дээр хамгийн ихээр дуугарах ёстой хүн маань ийм хайнга хандаж байгаа нь харамсалтай. Ингэснээр гадныханд л тал засаж байгаа гэж ойлгохоос өөр аргагүй.

-Д.Энхбат гишүүн гуравдагч хүчин болж гарах гэсэн хүмүүс л манай намыг үймүүлээд байна гэсэн. Та бүхэн үнэхээр тэдгээр хүмүүсийн “даалгавар”-аар намаа бужигнуулаад байгаа юм уу?
-Манай намыниххурлаас сонгогдсон бага хурлын 21 гишүүн төрийн болон бусад байгууллагуудад ажиллахаар болоод гарсан. Бага хурлыг ирц хүрэхгүй үйл ажиллагаагаа явуулах чадамжгүй болсон. Бага хурлаас гарсан гишүүдийн оронд Удирдах зөвлөлд байсан хүмүүсээ оруулсан учир намын удирдах зөвлөл гэж байхгүй болсон. Намаа аврах, Ногоон нам хэвээрээ үлдэх гэсэн хэсэг хүмүүс л тэмцэж байна. Бид Ногоон намын үйл ажиллагааг зогсоох бус үйл ажиллагааг нь өргөжүүлэхийн төлөө тэмцэж байна. ИХН, МСДН хоёр эвслийн гэрээндээ үнэнч байгаа.

Манай нам харин үнэнч байж чадаагүй. Эвслийн гэрээнд 2012 оны сонгууль болтол эвслийн гэрээг аль нэг тал нь цуцлахгүй. Цуцласан тохиолдолд 2008 оны гарсан бүх зардлыг цуцалсан тал хариуцна гэж байгаа. Уг нь энэ гэрээгээ цуцалсны дараа ИЗН-тай нэгдэх ёстой. Хариуцлага бол хариуцлага шүү дээ. ИЗН-тай нэгдвэл нөгөө хоёр нам Ногоон намыг дампууруулах хэмжээний их мөнгө нэхэх байх. Нэхэмжлэл гаргах боломжтой. Уг нь үзэл бодол нэг чиг баримжаатай намууд нэгддэг. Ногоон нам байгаль орчны чиглэлээр явж байгаа бодитой гуравдагч хүчин мөн шүү дээ.

-Та хэдэн онд Ногоон намд элссэн бэ?
-Би Ногоон намд 2008 онд элссэн. Түүнээс өмнө Иргэний холбоонд байсан. Бидэнд өөрийн гэсэн дээдлэх үзэл баримтлал байна. Тэр үзэл баримтлалынхаа төлөө л тэмцэж явна. Би ашиг хонжоо хайж байсан бол өөр л дөө.

Б.Дэлгэрцэцэг

"Сонин мн"