ёсны зүйл. Нийтийн албан тушаалтан /төрийн албан хаагч/ ч гэсэн хувь хүн. Тэдгээр хүмүүсийн хувийн сонирхол нийтийн албаны үүрэгтэй нь зөрчилдөж болно.

Харин зөрчилдсөн сонирхлыг зүй зохистой тодорхойлж, мэдээлж, үр нөлөөтэй, ил тод байхаар зохицуулахгүй бол сонирхлын зөрчилтэй нөхцөл байдалд гүйцэтгэсэн нийтийн албан тушаалтны аливаа үйл ажиллагаа нь ёс зүйн алдаа, албан тушаалаа урвуулан ашигласан явдал, цаашилбал авлигын гэмтхэрэг болдог гэдгийг “Авлигын эсрэг” УИХ-ын гишүүдийн бүлэг хэлж байна. Тус бүлгийн гишүүн Х. Тэмүүжин өчигдөр “Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн сонирхлыг зохицуулах, сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай” хуулийн төслийг хэвлэлийнхэнд тайлбарлалаа.

Төрийн албан хаагч нийтийн сонирхлыг гүйцэтгэх үүрэгтэй хүмүүс. Харин нийтийн болонХувийн сонирхол нь хоорондоо зөрчилдөөд төрийн албаны чиг үүрэг болон эд хөрөнгө дээр өрсөлдөж байгаа нөхцөлд зайлшгүй зохицуулах шаардлагатай. Ингээгүй тохиолдолд төрийн албан хаагчид өөрийн хувийн сонирхлыг нэгдүгээрт тавьснаар энэ нь цаашлаад авлига болж хувирдаг аж. Гэхдээ төрийн албан хаагчийн хувийн бүх сонирхлыг хорино гэсэн үг биш. Зөвхөн нийтийн сонирхолтой зөрчилдөж буй хувийн сонирхлыг яаж зохицуулах, хязгаарлах вэ гэдэг дээр хуулийн гол чанар байгаа аж.

Гэхдээ сонирхлын зөрчил бол авлига биш. Авлигын зөрчил, сонирхлын зөрчил гэдгийг ялгаж үзэх хэрэгтэй. Хэн нэгэн сонирхлын зөрчлөөсөө ашиг олоод эхлэх юм бол энэ нь авлига болно. Харин эдийн засгийн ашиг хүртээгүй ч гэсэн ямар нэгэн байдлаар нөгөө талд үйлчилгээ авдаг иргэд албан тушаалтанд сонирхлын зөрчил байна гэж эргэлзээ төрж л байгаа бол ямар нэгэн байдлаар зохицуулах хэрэгтэй гэнэ.

Сонирхлын зөрчил гэдэг нь төрд итгэж байгаа итгэлийг иргэдийн дунд алдагдуулж байгаа хэлбэр үйл ажиллагаа юм байна. Монголын нийгэмд садан төрлөөрөө дамжуулан ажил төрлөө өөртөө төвөггүй, давуу байдлаар зохицуулах сонирхол их байдаг. Хууль санаачлагчдын хувьд төрийн бизнес дээр садан төрөл, найз нөхөд гээд өөртөө хамааралтай этгээдээр үйл ажиллагаа явуулж хөрөнгөжөөд байгааг яаж зохицуулах вэ гэдэгт гол зорилгоо тавьж байгаа аж.

Хуулийн гол чанар нь “Та бизнес эрхлэх сонирхолтой бол төрийн албанаас гар. Төрийн албанд байгаа бол бусдын эрх ашгийг хохироох бизнестэй байж болохгүй” гэсэн шаардлагыг тавина гэсэн үг. Сонирхлын зөрчилд заавал зохицуулах ёстой бодит, ойлгогдохуйц, болзошгүй гэсэн тухайн тендерииг өөриинхөө дүүгиин эсвэл эхнэрийн нэр дээр байдаг компанид өгснийг бодит сонирхлын зорчилд орох юм байна.

Харин болзошгүй гэдэг нь 14 хоногийн дараа эхнэр нь захирал болохнь тодорхой болсон компанид албан тушаалтан тендерийн эрх өгсөн нөхцлийг илэрхийлж байна. Түүнээс гадна хууль санаачлагчид төслөө боловсруулж байхад асуудал болж байсан зүйл нь нэг “нутгийн хүн” гэдгийг хэрхэн зохицуулах талаар байсан гэнэ. Учир нь “нутгийн хүн” гэж аминчирхдаг ойлголт зөвхөн манай улсад л байдаг үзэгдэл. Бусад улсуудад нутгийн зөвлөл гэдэг байгууллага огт байдаггүй.

Тиймээс та бодит болон болзошгүй сонирхлын зөрчилтэй биш байж болно. Гэхдээ танаар үйлчилгээ авч байгаа тухайлбал тендерт орж байгаа компаниуд энә хүн сонирхлын зөрчилтэй харагдаж байна хэмээн хардаж байгаа бол зайлшгүй шалгах процессыг ойлгогдохуйц хэмээн томъёолсон байна. Манай улс авлига сонирхлын зөрчил хоёрыг тусад нь хуульчилж өгөөгүйгээс болж авлигаас наагуур олон зөрчил гаргасан хүн хариуцлага хүлээхгүй байна. Дээрх хуулийг амжилттай хэрэгжүүлсэн орнууд төрийн албан хаагчийг сонирхлын зөрчилтэй байгаа учир шийдвэр гаргалтад оролцохгүй, оролцсон тохиолдолд хууль зөрчсөн учир таныг албан тушаалаас чинь зайлууллаа” гэдэг юм байна.

Тэдгээр улсуудад ийм тохиолдолд хэн ч өөрийг нь хууль бусаар төрийн албанаас холдууллаа гэж заргалдаж чаддаггүй аж. Харин манай улсад эхнэртээ тендерийн эрх өгчихсөн байж “Би авлига аваагүй, хардаж байгаа бол нотло” гээд сууж байдаг. Сонирхлын зөрчил гэж олон нийтэд нээлттэй бус албаны мэдээллийг ашиглан хувьдаа ашиглах, ашиглахыг зөвшөөрөх, өөрийн хувийн сонирхолтойгоо хамтрах, албан харилцаатай этгээдээс ямар нэгэн бэлэг үйлчилгээ авч хариуд нь ямар нэг давуу байдал олгох, ах дүү,хамаатан садан, найз нөхөддөө ивээл үзүүлж, давуу эрх олгох, өөрийг хянах ёстой байгууллагад давхар ажил эрхлэх, нийтийн албанд байхдаа олж авсан мэдээллээ ашигл өөртөө ашиг олох, үйл ажиллааг нь өргөж байсан байгууллагад ажилд орох гэх мэт олон хэлбэр байдаг.

Манай улсад ийм тохиол, олон байдаг байна. Тухайлбал манай улсын Засгийн газрын тэргүүн хийж байсан ч албан тушаалаасаа буусны дараа Шууд уул уурхайн зөвлөгөө өгдөг компани байгуулсан байдаг. Ингэснээр Монголын олон том орд гадаад эзэнтэй болсон аж. Учир тухайн хүн Ерөнхий сайд байсан тухайн ордуудын талаарх мэдээллийг мэдэж байсан. Энэ нийтэд ил болоогүй мэдээллээр хувьдаа ашиг олсон үйлдэл аж. Тэр хүн өнөөдөр гудамжинд гараад шударга хүний дүр эсгэн орилж байгаа гэдгийг онцолж байв.

Тиймдээ ч хуулийн төсөлд албаны мэдээллийн ашиглах, албан үүргээ гүйцэтгэхтэй холбоотой, шийдвэр гаргалтад нөлөөлөх, сурталчилгаатай холбоотой төлөөлөлтэй холбоотой, төлбөр авахтай холбоотой, бэлэг хүлээн авахтай холбоотой, хандив хүлээн авахтай холбоотой, давхар ажил эрхлэхтэй холбоотой, аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэхтэй холбоотой, албан тушаалаас чөлөөлөгдсөний дараах хязгаарлалт зэрэг албан тушаалтанд тавих хориглолт хязгаарлалтуудыг тусгаж өгсөн гэлээ.

Сурталчилгаатай холбоотой хязгаарлалт гэдэг бас их чухал. Хамгийн наад захын жишээ хэлэхэд УИХын гишүүн Ч.Сайханбилэг Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн газрын даргын албан тушаалаас буугаад удалгүй Юнител компанийн Вlackberrу үйлчилгээг сурталчилсан. Энэ нь бусад ижил төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагуудын эрх ашгийг шууд хөндөж буй зүйл юм. Энэхүү хуулийн төслийг УИХын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэх аж.

Сонирхлын зөрчлөөс үүдэн гарах сөрөг үр дагавар их. Учир нь авлига бол сонирхлын зөрчлийн эцсийн шат аж төлөөлөлтэй холбоотой, төлбөр авахтай холбоотой, бэлэг хүлээн авахтай холбоотой, хандив хүлээн авахтай холбоотой, давхар ажил эрхлэхтэй холбоотой, аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэхтэй холбоотой, албан тушаалаас чөлөөлөгдсөний дараах хязгаарлалт зэрэг албан тушаалтанд тавих хориглолт хязгаарлалтуудыг тусгаж өгсөн гэлээ.

Энэхүү хуулийн төслийг УИХын хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэх аж. Сонирхлын зөрчлөөс үүдэн гарах сөрөг үр дагавар их. Учир нь авлига бол сонирхлын зөрчлийн эцсийн шатаж гурван түвшин байдаг аж. Бодит гэдэг нь хамгийн ил харагдаж байгаа сонирхлын зөрчил юм байна.

Б. Энхжаргал

Эх сурвалж: “Нийслэл таймс”