Өөрчлөн байгуулалтын эцэг гэгддэг энэ хүний хэдхэн хоногийн өмнө Оросын “ Аргументы и факты” сонины сэтгүүлч Виталий Цепляевтай хийсэн ярилцлагыг орчуулан нийтэлж байна. Тэрбээр ЗХУ хэрхэн задарсан тухай болон Орос улсын өнөөгийн байдлын талаар өөрийн бодлыг уншигчидтай хуваалцсан юм.

-Хүндэт Михаил Сергеевич, манай сонины олон уншигчид таныг төрсөн өдрөө Москвад бус харин Лондон хотод тэмдэглэж байгаад тун ихээр гайхаж байна л даа. Альбертхоллд болох ёслолын арга хэмжээний цар хүрээ үнэхээр өргөн байна шүү. 35 фунтээс эхлээд ложны 100 мянга фунтийн үнэтэй тасалбарууд, мөн А. Шварценеггер, Шэрон Стоун, Катрин Денёв гээд одууд уригдсан гэж бодохоор. Тэгэхээр энэ нь Оросыг бодвол Барууны орнуудад танд илүү их хүндэтгэлтэй ханддагийн жишээ гэж үзэж болох нь дээ?

- Оросуудын хайр хүндэтгэлийг барууныхны хайраар солихгүй шүү. /инээв/. Энэ бол ердөө Горбачёвт дургүй хүмүүсийн тарааж улиг болсон цуу ярианаас цаашгүй. Үнэндээ бол ойгоо Москва хотод, 3-р сарын 2-нд найз нөхдийн хүрээнд үдэшлэг маягаар тэмдэглэх гэж байна. Ах дүү төрөл төрөгсөд болоод нутаг усныхан нийлсэн 300 хүн оролцохоор болсон. Үнэнийг хэлэхэд, би хаашаа ч юм анир чимээгүй газар руу явж, тухтайхан шиг идэж ууж авахыг л хүсч байна даа /инээв/. Гэтэл найз нар маань төрсөн өдрөө тэмдэглэ гээд шахаад байгаа юм. Лондонд 3-р сарын 30-нд концерт болж, буяны дуудлага худалдаа зохион явуулна.Тус худалдаанаас олсон мөнгийг хорт хавдраар өвчилсөн хүүхдүүдийн эмчилгээнд зориулах юм.

- Та өөрт чинь муу санаж явдаг хүмүүсийн талаар дурдаад өнгөрлөө. Таныг огцорсноос хойш 20 жил өнгөрсөн ч хүмүүс таныг Борис Ельциний нэгэн адил “ агуу их гүрнийг түйвээн задалсан” гэж үздэг хэвээрээ л байна. Таныг ийм хүнтэй адилтгаж, бас ийм зэмлэл хүртээж байгаад гомддог уу?

- Юутай ч Ельцин бид хоёр зан байдлын хувьд шал өөр хүмүүс байсан. Би түүнийг нэг баг болж ажиллая гэж урьсандаа гайхсаар л байдаг юм. Ельцинийг Уралд байхаас нь мэддэг байсан Николай Иванович Рыжков надад болгоомжлуулан хэлдэг байсан л даа. “Михаил Сергеевич минь, дэмий дээ, Ельцин танд гай л болно” гэдэг байсан юм. Эцсийн эцэст яг л түүний хэлснээр болсон. Ааш зан муутай хүн байсан юм. Ухаалаг, чадварлаг боловч дэндүү бардам эрдүү зантай.

- 2000 оны эхээр та надад ярилцлага өгч байхдаа, Ельциныг уучлахад бэлэн биш байгаа тухайгаа ярьж байсан. Харин одоо тэрбээр нэгэнт хорвоог орхижээ?

- Түүнийг нас барахад нь би хүний ёсоор салах ёс гүйцэтгэхээр очсоон. Би Ельцины тухай зөвхөн улс төрчийнх нь хувьд ярьж байна л даа. Чухамдаа түүний зан авирыг хэлэх гэсэн юм. Тэрбээр шинэ Холбооны улсын тухай гэрээний төсөлд анхаарлаа хандуулж байгаа дүр эсгэж байсан ч ар хударгаар минь Беловежьед болсон үйл явдалд бэлтгэж байсан юм. Үүнийг урвалт гэхээс өөрөөр юу гэж нэрлэх вэ?

- Тэгэхээр ЗХУ-ыг Ельцин задлан бутаргасан, харин Горбачёв огт хамаагүй байсан хэрэг үү?

- Улс орон маань цаашид оршин тогтнохоо болисны хариуцлагыг өөрөөсөө зайлуулах гэж би оролдоогүй. Бид Холбооны улсаа шинэчлэн байгуулахад л цаг хугацаа алдсан юм. Бас намыг шинэчлэхэд цаг алдсан. Тэр үед нам хамгийн гол тээг, саад тотгор болж байсан юм. Орон нутгийн намын хороодын нарийн бичгийн дарга нарын ихэнх нь тэс хөндөлдөн зогсож, юуг ч өөрчлөхийг хүсэхгүй байлаа.

- ЗХУ өнөөдрийг хүртэл оршин тогтносоор байх тийм боломж өчүүхэн ч атугай байсан болов уу?

- Үйл явц ийм маягаар өрнөх магадлал 60 хувьтай байсан юм. Балти орчмын улсуудаас бусад бүгд найрамдах улсууд тасарч салан тусгаарлахыг төдийлэн хүсэхгүй байсан билээ. Үүнийг 1991 онд явуулсан санал асуулга харуулж байлаа.Тэр ч бүү хэл, өнөөдөр ч гэсэн хүмүүс холбооны улс задарсанд харамсаж байгаа болохыг социологийн судалгаа харуулж байна. Гэхдээ, ЗСБНХУ-ыг дахин сэргээхийн төлөө дөнгөж 9-хөн хувь нь санал өгчээ! Шинээр байгуулагдах ЗХУ-д бүх зүйлийг дахиад л няц дарчих вий хэмээн ард олон бодож байгаа.

Тэр үед бид бүгд найрамдах улсуудад бие даасан өргөн эрх өгөхөөр төлөвлөж байснаас гадна ЗХУКН-ын мөрийн хөтөлбөрийг шинэчлэн, социал-демократ замыг сонгохоор бэлтгэж байлаа….. 1991 оны 8-р сард би хэдхэн хоногоор Крымд амрахаар явлаа. Би өөрийгөө сөрөг хүчнийхэнтэй хийсэн тэмцэлд нэгэнт хатуужсан гэж үзээд, нийгэм тэр аяараа миний талд байна гэж бодож байлаа. Харин одоо эргээд бодоход, энэ бүхэн дэндүү бардамнасан хэрэг байжээ. Төрийн эргэлт бүх юм балрахын эхлэл болсон юм….

- ЗХУ болон Дорнод Европт гарсан хувьсгалаас хойш 20 жил өнгөрсний дараа ийм үйл явц Африкийг “халууруулж” байна. Энэ бүхэн дангаар ноёрхох дэглэмүүд сүйрэх тавилантай гэдгийн нотолгоо бус уу?

- Хаа газрын хүмүүс мунхаг харанхуй байхыг хэзээ ч хүсдэггүй юм. Өөрөөр хэлбэл, хэдэн арван жилийн турш нэг л малчны хариулдаг мал сүрэг шиг байхыг хүсдэггүй гэсэн үг. Мубарак Египетийн засгийн эрхэнд 29 жил суусан гэж бодохоор гайхшрал төрж байгаа юм. Хүнийхээ хувьд дажгүй эр, би түүнийг сайн мэддэг байсан. Гэхдээ, удаан сууснаасаа болоод хүмүүсийг залхаачихсан! Ливийг 42 жил захирсан Каддафи ч мөн адил. Дашрамд хэлэхэд, тухайн үед намын бүгд хурал дээр бид ярилцаж байхдаа, аль ч түвшний төрийн түшмэлийн хувьд 10 жилээр 2 удаа сонгогдон ажиллана гэдэг бол бүрэн хангалттай хугацаа гэсэн дүгнэлтэд хүрч байсан юм. Хэрвээ Ерөнхийлөгч сэнтий дээрээ удаан суугаад байвал, хажууд нь найз нөхөд нь ч бас удтал байж, хамтдаа бантанг нь хутгаж өгнө шүү дээ.

- Египет болон Ливид болсон үйл явдал Орос улсад давтагдах болов уу?

Оросод юу ч хэзээ ч давтагдаж байгаагүй, манайд бүх зүйл өөрийн гэсэн замаар явсаар ирсэн. Хүмүүсийг бухимдуулж, тэдэнд байгаа зүйлийг нь булааж авах гэж эцэс төгсгөлгүй оролдох хэрэггүй байгаа юм. Мужийн захирагч нарыг сонгох эрхийг нь булаагаад авчихлаа. Түүнээс гадна нэг мандаттай тойргуудаас Думыг сонгох эрхийг үгүй хийчихлээ. Тэр байтугай саналын хуудсан дээрх “ Бүгдийн эсрэг санал өгөх” гэсэн тэмдэглэгээг хасаад хаячихлаа…. Бүх нэр дэвшигчдийн эсрэг ард олон санал өгөх нь танд таалагдахгүй байна уу? Тэгвэл нэрсийн жагсаалт дотроос сонголт хийж болохуйцаар зохион байгуулаач!
Одоогийн парламент болон шүүхийн тогтолцоо нэг л дуураймал шинжтэй байна. “Нэгдсэн Орос” намынхан үнэндээ дээр үеийн ЗХУКН-ыг санагдуулж байгаа юм. Барууны орнуудын парламентад 3-4 намын төлөөлөл байдаг бөгөөд тэдгээрийн аль нь ч 40-өөс дээш хувийн санал авч, суудал эзэлдэггүй юм, гэтэл бид дахиад л монополь байдал тогтоочихжээ. Хэрвээ ард олон өөрсдийгөө идэвхгүй ажиглагч бус үйл явдалд оролцогч гэдгээ мэдэрч ойлгоогүй цагт ямар ч шинэчлэл өөрчлөлт хийгээд бүтэлгүйтэх нь ойлгомжтой.

-Арабын орнуудад болж буй үйл явдлаас эрх баригчид сургамж авах хэрэгтэй юу?

-Энэ бол мэдээж. “ Эрэг шургыг сулруулж”, хүмүүст илүү өргөн эрх мэдэл, бие даасан байдлыг олгоно гэж бидэнд хичнээн ч удаа ярив даа. Гэвч засаглалын босоо хэлбэр ажилласаар, хэдийгээр үндэс нь ялзарсан ч гэсэн…..

-Олон хүн Таны санаачлан явуулсан өөрчлөлт байгуулалтыг өнөөгийн шинэчлэлийн үйл явцтай харьцуулах нь бий. Тэгэхээр хоёр дахь үйл явцыг эхнийх шиг холион бантан болгоод тасалдуулчих юм биш биз?

-Өөрчлөн байгуулалтыг үнэндээ бол тасалдуулчихсан юм шүү дээ. Дараа нь байдаг хүчээрээ “холион бантан” болгохыг хичээцгээсэн. Тэгсэн хэдий ч, өөрчлөн байгуулалтын үйл хэрэг одоо ч “амьд” хэвээр. Олон намын тогтолцоо, үг хэлэх болон шүтэн бишрэх эрх чөлөө, гадаад орнуудад чөлөөтэй зорчих гээд …. энэ бүхнийг чинь өөрчлөн байгуулалт л хүмүүст өгсөн юм шүү дээ! Гэтэл өнөөгийн шинэчлэгчид хэр зэрэг олон шинэ санааг буй болгов оо? Хэрвээ нийгэм, улс төрийн гүн гүнзгий өөрчлөлт хийхгүй аваас сайн сайхан зүйлд хэзээ ч хүрэхгүй….. Харамсалтай нь манайд улсын телевизийн бүх сувгууд нь зөвхөн зугаа цэнгэлийн холбогдолтой зүйл л үзүүлэхээс өөрийг чадахгүй байна уу юу даа гэсэн сэтгэгдэл төрж байна шүү.

- Та 2012 онд Медведевийн төлөө эсвэл Путины төлөө саналаа өгөх үү?

Хүнийхээ хувьд хоёулаа нүдэнд дулаахан, аятайхан хүмүүс. Гэхдээ тэдэнд цаг хугацаа хомс байгаа шүү гэдгийг хэн хэн нь ойлгох хэрэгтэй. Владимир Владимировичийн хувьд Ерөнхийлөгчөөр хоёр удаа сонгогдож бас Ерөнхий сайдаар ажиллалаа. Би түүний оронд байсан бол Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин өрсөлдөхгүй.

- 80 жилийн хугацаанд Оросын ард түмний тухайд танд ямар сэтгэгдэл төрөв дөө? Ганц хоёрхон үгээр хэлнэ үү?

- Үнэхээр ер бусын ард түмэн! гэж Никита Михалков нэгэнтээ тун оновчтой хэлсэн байдаг. “ Манай ард түмэн бол аман зохиолд гардаг шиг ард түмэн” гэж. Их үйлсийг бүтээх тавилантай ард түмэн. Шийдмэг, өөрсдийгөө золиосолж чаддаг хүмүүс. Пушкин Оросын ард түмний асар их тэвчээртэй чанарын талаар үнэн мөнөөр нь бичсэн байдаг. Харин үүнийг нь хэчнээн олон улс төрийн зүтгэлтнүүд буруугаар ашиглав даа? Ард олныг айлган сүрдүүлж, тэднийг нойрмог унтаахай, ямар ч чадваргүй зэргээр янз бүрээр хэлж байсан. Тэр дундаа ардчилалыг хүлээн авах чадваргүй гэцгээж байлаа. Гэтэл ил тод байдал буй болох үед хүмүүс түүнийг хэрхэн хүлээж авч байсныг эргэн санацгаая. Ардын депутатуудын анхдугаар их хурлын үеэр театрууд хоосорч, бүгд л телевизийн дэлгэцийн өмнө сууцгааж байсан шүү дээ. Улс төрийг асар ихээр сонирхож байлаа…. Манай ард түмэнд байгалиасаа асар их зүйл заяасан билээ. Гагцхүү эцэс төгсгөлгүйгээр тэдний тэвчээрийг шалгах хэрэггүй ээ. Тэсэж тэвчсний эцэст тэд Пушкины маягаар утга учиргүй бас хайр найргүй үйлдэл хийх болно…

- Дашрамд таны амьдардаг харшуудын талаар асуух гэсэн юм. Ерөнхийлөгч байсан хүнд улсаас юу өгдөг вэ?
- Миний тэтгэвэрийн хэмжээ мужийн захирагч асан зарим хүмүүсийнхээс магадгүй гурав дахин бага байх. Тэтгэврээс гадна улсаас зуслангийн байр болон хоёр ширхэг автомашин олгож, мөн хамгаалалтын 4 хүн гаргаж өгсөн.
Б.Адъяахүү

"Сонин мн"