А.Амарсайхантай шинэ киноны талаар ярилцлаа.

-“Тусгай салаа”-ны дүрүүдийн амьдрал шинэ ангидаа хэрхэн үргэлжлэх бол?
-Таван жил гэдэг нүд ирмэх зуур өнгөрөх юм даа. /Инээв/ Таван жилийн дараах Сүлд ОХУ-ын Рязань хотын Команд десантын дээд сургууль төгссөн залуухан дэслэгч, жинхэнэ тусгай салааны захирагч болсон 084 дүгээр ангид ажиллаж байна. Дэндэв 016 дугаар ангид танкийн салаан захирагчийн орлогчийн албан тушаалтай болчихсон, хааяа нэг улаан тугаа хэлээд л. Өнөөх сүү асгарсан сайхан сэтгэл нь хэвээр. Хүнийг бодоод өөрийгөө гаргуунд гаргачих шахсан хүн байна. Номингоос хөөрхөн охин гараад дөрвөн настай болчихсон. Байлдаж тоглоод л. Аав ээж хоёр нь “Охин хүүхэд хэрнээ дандаа байлдаж тоглох юм”, “Чамайг л дуурайж байгаа юм”, “Үгүй, чамайг дуурайж байгаа” гэх зэргээр маргаад л сууцгааж байна. Хурцынх ч бас дөрвүүлээ болсон гарна даа.

-Өнөөх ухаангүй хартай Тамир бас хардсан хэвээрээ л байх уу?
-Миний Тамирааг ухаангүй гэж муу хэлж болохгүй ээ. Нөхрөө хязгааргүй хайрладаг халамжтай сайн хань. Нөхрөө хүүхэд шиг усанд оруулаад зогсож байдаг хүн. Хорвоод өөгүй хүн гэж байдаггүй шүү дээ. Харддаг зан нь түүний ганц өө нь юм болов уу. Сурсан занг сураар боож болдоггүй гэдэг. Тэгэхээр энэ ангидаа хардаад гараад ирж ч мэдэх.

-Та “Миний Тамираа” гэлээ. Зохиолынхоо Тамирын дүрд хайртай гэж ойлгож болох нээ?
-Бодож олсон, бичиж буй болгосон дүр минь юм болохоор “миний” гэлгүй яах вэ. Сүнжид багш, Тэмүүн, Гэрэл, Билгүүн, Зул, Дөлгөөн, Цэцэг, Сувд, Хурц, Сүлд, Номин, Дэндэв, Түвшин, Нансал, Тамир, Туяа, Ануужин гэхчлэн бүх баатруудаа би дотроо хайрлаж байж л бичсэн. Амьдралдаа их олон янзын ааш араншинтай хүмүүсийг харж, уулзаж, нөхөрлөж, хамт ажиллаж явж. Тэднийгээ л зохиолууддаа гаргаж ирээд байгаа хэрэг юм уу. 90-ээд онд наймаа хийх гэж шатаж хөглөж явлаа, дараа нь хөдөө суманд орос хэлний багш хийж үзлээ. Хоёр жил хөдөө аж төрөөд, аймгийн төвд орос англи хэлний багш болсон. Дараа нь орон нутгийн сонины сурвалжлагч, “Алтай” телевизийн сурвалжлагчаар ажилласан. 2004 оноос нийслэл рүү ирж “Тоншуул” сэтгүүлд хариуцлагатай нарийн бичгийн дарга болтлоо зүтгэлээ. Дараа нь хэвлэлийн хүрээлэнд сэтгүүл зүйн багш, хичээлийн эрхлэгчийн алба хашлаа. Ер нь яагаад ч юм хоёр жил болоод л өөр ажилд шилжсэн байдаг.

-Тэгэхээр Сүнжид багшаас эхлээд бүх дүрийн ард бодит хүн бий гэсэн үг үү?
-Бодит хүний тухайлсан нэгэн араншинг онцгойлж авч дүрдээ хэрэглэдэг. Сүнжид багшийн өөртөө итгэлгүй уулга алдсан дүр төрхийг нэг хүнийг бодож байгаад хийсэн бол ангийн хэдэн хүүхэдтэйгээ зөрчилддөгийг нь өөр нэг багшийн амьдралд тохиолдсон бодит тохиолдлоос сэдэвлэж хийж байх жишээтэй. Гэхдээ тэр багшийн сэтгэл зүйд тохирсон үйл хөдлөл, араншингуудыг авч хэрэглэж байж гэмээ нь дүр үнэмшилтэй бодитой болно. Дүрээ мэдрэх хэрэгтэй болдог нь зохиолч хүнд заавал байх чадвар.

Дэндэвийн сайхан сэтгэлийг гаргахдаа Алтай хотын архан талд дүнхийж харагддаг Далангийн хөх уулсад аж төрдөг хуурай ах Дагвадорж гэдэг буурайг, бас арван жилийн сургуулийг хамт төгссөн, одоо малчин болсон нэгэн найз Лашид гэгч залууг бодож байгаад бичсэн. Хоолонцрыг нь өөрөөсөө аваад хийчихсэн. Би өлссөн үедээ буцламгай халуун шөлийг хоёрхон том балгаад л дуусгачихаж мэдэх хүн. Хэдэн дүүгээ хоолоо дөнгөж халбагадаж эхэлж байхад нь хоосолсон аягаа бариад очихоор ээж минь “Асгачихаад ирэв үү, чи!” гэж зандардаг байж билээ.

-Киноны трэйлерийг харлаа. Хүн хүч техникийг нүсэр ихээр дайчилсан боевик талдаа кино болсон ч гэмээр юм шиг.
-Тэгсэн. Хэд хэдэн танк, МИ-24 байлдааны нисдэг тэрэг хоёрыг оролцуулсан. Афган, Чечений дайнд ах нар хэрэглэж ирсэн, дэлхийн хоёр ч дээд амжилт тогтоосон, оросын нисэх хүчний бахархал болсон байлдааны машинууд. Бас цэргийн тээврийн МИ-171 нисдэг тэргийг ч зураг авалтанд ашигласан. Батлан хамгаалахын сайд Л.Болд, дэслэгч генерал Ц.Бямбажав, киноны ерөнхий зөвлөх хошууч генерал М.Борбаатар, хурандаа Д.Батбаатар, хурандаа Б.Дамба нартаа болон Монголын зэвсэгт хүчний нийт бие бүрэлдэхүүнд баярласнаа танай сайтаар дамжуулж хэлье.

-Сүлдийн тусгай салааныхан өнгөлөн далдлалтын цагаан хувцастай явж байгаа харагдаад байгаа. Ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
-Тусгай ангийнхан амьдрал дээрээ ямар дасгал сургууль хийж, ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ, тэр л гарна. Сүлд бүлгээ командлаад нэг ажиллагаанд явдаг юм. Ямар гэдгийг нь түрүүлээд хэлчихээр үзэхэд амтгүй болчихно. Кино урьтаж ярилаа гээд үзэгч маань уурлана шүү дээ.

-“Хэцүү анги”, “Тусгай салаа” хоёулаа үзэгчдэд хүрсний нууц юунд байдаг вэ?
-Чадварлаг баг сэтгэл гаргаж, нэг хүн шиг нэгдэж ажиллаж чадсан. Бас зохиолоо аль болох энгийн байлгах гэж мачийдаг. Хэний ч сэтгээгүй агуу санааг гаргаж, агуу их хүн гэж өөрийгөө магтуулах гэж би зохиол бичдэггүй. Үзэгчийн сэтгэлийн утсыг хөндөж, сэтгэл хөдлөл бий болгохуйц зохиол бичихийг л хичээдэг. Бодит хүний зан чанарыг зохиолдоо үнэмшилтэй зурж гаргахын төлөө их хөдөлмөрлөдөг. Залхууралгүй амьдрал судалж, хүнийг ажиглаж хөлсөө урсгаж байсан минь зохиолыг хүмүүст хүрэхүйц болгосон. Дараагийн шат найруулагч нар минь жүжигчдээ нүдтэй сонгож, сценүүдээ үнэмшилтэй тавьж, жүжигчид дүрээ амилуулж чадсан нь уран бүтээл олон түмэнд хүрсний нууц болно.

Кино бол багийн хамтын хөдөлмөр. “Хэцүү анги”, “Тусгай салаа” хоёуланд нь өнөөгийн нийгэмд буй бодит хүмүүсийн дүрийг, тэдний хэлдэг үг, сэтгэл хөдлөлийг үнэнд ойрхон гаргаж дөнгөсөн болов уу. Намайг нэг анд минь чи дандаа нийгэм бичээд байна. Хүмүүнийг бичээч гэж шүүмжилж байсан. Гэтэл хүмүүнийг нийгмээс нь яаж салгах вэ? Тэгэх л юм бол өнөөх хүмүүн гуай чинь хөрснөөс тасраад жигүүртэн шиг нисчихнэ биз дээ.

-Энгийн амьдралыг бичнэ гэдэг амархан гэж зарим хүн боддог байх.
-Ардын аман ярианы сургамжтай түүх бий. Нэг зураачаас “Та юу зурах дуртай вэ, хүн үү аль эсвэл чөтгөр үү?” гэж асуутал цаадах нь “Чөтгөр!” гэж. Яагаад гэвэл хүнийг худлаа зурвал хэн ч хараад мэднэ. Харин чөтгөрийг хэн ч хараагүй болохоор яаж ч эрээчиж сараачиж болдог учраас тэр. Тэгэхээр хөдөөнөөс цэрэгт татагдаж ирсэн энгийн нэгэн хөвгүүний энгийн дүрийг үнэмшилтэй бичнэ гэдэг зохиолчоос тодорхой хэмжээний мэдрэмж шаардана. Худлаа юм хийвэл амархан баригдана. Хүн үзэхгүй, сувгаа сольчихно. Гартаа удирдлага барьсан үзэгч Монголын хорь гуч, гадаадын дөч тавин сувгаас сонголт хийгээд сууж байгаа шүү дээ.

Нэгэн судлаач анд минь надад хэлсэн. Оросууд олон ангит киног их сайн хийгээд байгаа. Би тэдний хийсэн сериалуудыг шимтэж үздэг байлаа. Гэтэл танай багийнхан Монголын гэсэн шал өөр олон ангит киног бий болгож эхэллээ. Та нарт ололт их байна гэж хэлсэн. Энэ үгэнд их баярлаж урамшсан.

-“Тусгай салаа”-г үргэлжлүүлж өгөөч гэсэн хүсэлт их ирсэн гэсэн биз?
-Олон үзэгчийн хүсэлт ирсэн, олон нийтэд хүлээлт байсан учраас л киногоо үргэлжлүүлсэн. Телевиз, кино урлаг өндөр хөгжсөн орнуудад бүтээлчид үзэгчдийнхээ санаа бодлыг сонсож, тэдний хүсэлтийг нь хүндэтгэж үздэг. Энэ жишгээр л бид “Тусгай салаа 2” киногоо хийсэн. Түүнээс биш түрүүний таны хэлсэн “Удаах нь эхнийхээ гүйцдэггүй” гэдэг үгнээс айгаад больчихож болох л байлаа. Монголын ард түмнээ, киног маань хүлээж, догдлон байж үзсэн үзэгчдээ хүндэлсэн хэрэг. Хаашаа л орно, Дэндэвийн хөглөсөн, Тамираагийн хардсан тухай яриа болж, олон нийт энэ киногоор амьсгалж, амьдарч байсан гэхэд хилсдэхгүй.

Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул сумаас Улсын тэргүүний уран сайханч, морь цоллооч Д.Атарбаян найз минь кино дуусаад хоёр хонож байтал залгасан. “Тусгай салаа минь дуусчихлаа. Оройд хүлээх зүйлгүй, сэтгэл гансраад...” гэж хэлж байсан. Утасдаж үүн шиг үг хэлсэн хүн олон бий.

-Аливаа киноны үргэлжлэл түрүүчийн ангиа гүйцдэггүй гэдэг. Гэтэл та бүгд яагаад хийх гээд зүтгэчихэв ээ?
-Та бүгд гэж асууж байгаа тань надад их сайхан байна. Кино бол багийн уран бүтээл гэж түрүүнд хэлсэн. Киноны хувь заяа их олон хүнээс шалтгаалдаг. Бид хамтарч энэ шийдвэрийг гаргасан. Зохиол дээрээ багаараа ярилцаж хэдэн зуун янзын санаа гаргаж засвар оруулж байлаа. Би “Тусгай салаа 2”-ын зохиолыг бараг л арав дахин бичлээ. Ерөнхий продюссер Ц.Оюундарь, ерөнхий найруулагч Ж.Батбаяр, ерөнхий редактор Д.Эрдэнэцэцэг, найруулагч Л.Ариунжаргал гээд багийн бүх гишүүд санаа оноогоо нэмэрлэж маш олон удаа зохиолоо хэлэлцэж ярилцсан. Оновчтой гэсэн санаануудыг нь кинондоо тусгаж, хүлээж авч боломгүй санаанууд гарч ирэхээр нь өөрийн шугамаа цээжээрээ хамгаалж байж зохиолоо гараас гаргаж хүлээлгэж өгсөн. Ингэж олон дахиж бичиж, олон тархины шүүлтүүрээр орсон болохоор зохиол сайн болсон гэж үзэж байна даа.

Ярилцсан М.Жаргал