оны YII сараас 2011 оны II сарын эхэн хүртэл/ Монголын эрдэмтдийн гарцаагүй шахалтаар дуртай, дургүй бага зэрэг хөдөлгөх гэтэл Монголын шинжлэх ухаан, судалгаа, шинжилгээ хөшчихөөд (хүн гол төлөв өтөлж үхдэггүй, хөшиж үхдэг ) хаашаа ч хөдлөх боломжгүй болчихоод байна.

Амьдралд хэрэгжиж буй хууль, журам, дүрэм нь өөрчлөгдөх шаардлагатай бол “шинэ”-ийг гарган хуучныг нь хүчингүй болгон “ямар” ч үйл ажиллагааг “тасралтгүй”-гээр зохицуулж байдаг нь хэвшил болсон зүйл билээ.
Отгонбаяр “Та сайд” нэр зүүснээс хойш өдөртөө хэд, хэдэн удаа телевизээр ярилцлага өгөхөөс өөр онцгой дүргүй харагдана.

Нэг хэсэг хугацаанд манай улсад эрдмийн зэрэг горилогч тус бүрээр “хамгаалуулах” зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг(БСШУ-ы сайдын 2007 оны 187 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралтаар баталсан “Магистр, докторын сургалт эрхлэхэд баримтлах нийтлэг журам-ын дагуу) баталж БСШУ-ны сайдын тушаал гардаг байлаа. /Иймэрхүү тушаалд гарын үсэг зураад л та ажлаа хийлээ гэж боддог юм биш биз/
Дээр дооргүй шүүмжлэгдэхэд “энэ тушаал” болохгүй байна” гэдгийг гэнэт ухаарч 2010 оны 6 дугаар сард “тэр тушаалаа хүчингүй шүү” гэж зандарч амаар үүрэг тавьснаас болоод Монголд 2010 оны 7 дугаар сараас 2011 оны 1 дүгээр сарыг дуустал нэг ч хүнийг эрдмийн зэрэг хамгаалуулахгүй болгож, хүчингүй болгосон орлох тушаалаа” 2011 оны I дүгээр сарын сүүлээр “40 дугаар тушаал” нэрээр гаргажээ.
Тэр нь амьдралаас хэт хол, дэлхийн хөгжсөн төдийгүй, буурай хоцорсон нэг ч оронд хэзээ ч хэрэглэж байгаагүй, хэрэгжих ч боломжгүй тушаал болжээ.
Энэ тушаалын бүх хэсэг нь үг үсгийн болон утгын ихээхэн алдаатайгаас гадна их, дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний байгууллагуудын амьдралд хэрэгжүүлэх боломжгүй байна.

БСШУ-ы сайдын /2010 гэж тушаалд андуурсан бололтой/ 2011 оны 40 дугаар тушаалын 26 дугаар хавсралтаар баталсан “ эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн бүрэлдэхүүн” гэдэг нь анагаах ухаанаар /анагаах ухааны доктор, анагаахын шинжлэх ухааны доктор гэж ярьдгаа болиогүй шиг санагдах юм/ гэж байгаа юм бол уу даа? Эрүүл ухаантай хүн бол эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны хамгаалуулах зөвлөлийн бүрэлдэхүүн гэж ойлгож болохоор байна шүүдээ. Би л лав тэгж ойлгож байна.
Мөнөөх тушаалын 26 дугаар хавсралтаар батлагдсан ЭМШУ-ы докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн бүрэлдэхүүн нь шинжлэх ухааны анхны мэдлэггүй, эрдэм шинжилгээ судалгаа хийж үзээгүй, энэ чиглэлийн олон улсын төдийгүй, нэг ч орны туршлагын талаар ойлголтгүй мэргэжилтэн боловсруулсан, ажлаа мэддэггүй сайд гарын үсэг зурснаас цаашгүй. Тушаалын нэгдүгээр заалтын дунд хэсэгт “… зөвлөх комиссыг горилогчийн удирдагчийг оролцуулан 3 эрдэмтний бүрэлдэхүүнтэй сургалтын байгууллагын захирал …” гэсэн өгүүлбэрийг “3 эрдэмтний бүрэлдэхүүнтэй сургалтын байгууллага” байдаг юм байна гэж ойлгох уу? Эсвэл“… зөвлөх комиссыг горилогчийн удирдагчийг оролцуулан 3 эрдэмтний бүрэлдэхүүнтэйгээр сургалтын байгууллагын захирал …” гэж ойлгох юм уу гэдгээ мэдэхгүй байгаа шүү. За яахав иймэрхүү ойлгомжгүй үг, үсгийн болон утгын алдаатай байдаг юм байж, доторхи нь….?.
Дээрх тушаалаар батлагдсан “Докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн дүрэмд “… зөвлөл нь байгууллага дундын шинжтэй байх…, …..байгууллагын төлөөлөл Зөвлөлийн бүрэлдэхүүний гуравны нэгээс илүүгүй байна.” …гэж оржээ. Тэгвэл зөвлөлийн гишүүд нь байгууллагынхаа хүний эрх ашгийн төлөө зөвлөлд орсон байх нь ээ дээ?. Тийм үү? Тэгж болох юм уу?.

Уг нь эрдмийн зэрэг хамгаалуулах зөвлөл нь тэргүүлэх их, дээд сургуулиудыг түшиглэн тэр чиглэлийн тэргүүлэх эрдэмтдээс бүрдсэн бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдсан байдаг дэлхийн олон орны билээхэн туршлага бий шүү дээ.
“Докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн дүрэм“ -ийн 2.4-д Зөвлөлийг тухайн шинжлэх ухааны чиглэлээр докторын зэрэгтэй тэргүүлэх эрдэмтдээс бүрдүүлнэ гэж яах аргагүй сайхан оруулжээ.

Гэвч “Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн бүрэлдэхүүн”-ийг авч үзвэл 9 хүний бүрэлдэхүүнтэйгээс зөвхөн 3 нь (Академич Ц.Лхагвасүрэн, Хөдөлмөрийн баатар, Ардын эмч, академич Н.Баасанжав, анагаахын шинжлэх ухааны доктор, профессор Б.Амгаланбаатар нар яах аргагүй )тэргүүлэх эрдэмтэд байна. Бусад 6 нь тэргүүлэх эрдэмтэд одоохондоо хараахан биш байна шүү! Анагаах ухааны амин сүнс болж байдаг дотрын анагаах ухаанаас нэг ч эрдэмтэн ороогүй байгааг энэ зөвлөлөөр дотрын анагаах ухаанаар болон дотрын анагаах ухаантай хамаатай сэдвээр ямар ч эрдэмтэн ажлаа хэлэлцүүлэх боломжгүй юм байна гэж ойлгохоор, тэгвэл энэ зөвлөлд ямар сэдвээр эрдэмтэд эрдмийн зэрэг хамгаалах болж байна вэ? Зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд дөнгөж зэрэг хамгаалсан, будагны үнэр нь гараагүй хүн ч орсон байх шиг. Уламжлалт анагаах ухааныг дэлхийн хөгжилтэй болон хөгжиж байгаа ихэнхи орон шинжлэх ухаан гэж хүлээн зөвшөөрдөггүй атал уламжлалтын чиглэлээр 2 ч хүнийг уг зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд оруулсан байна. Тэдгээр нь тэргүүлэх эрдэмтэд биш, өөрсдийгээ рекламдагчид байх жишээтэй. Би эмийн мэргэжлийн хүний хувьд хэлэхэд эмгүйгээр эмийн эмчилгээ болон урьдчилан сэргийлэлт яригддаггүй учраас анагаах ухаанаар эрдмийн зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд эмийн мэргэжлийн эрдэмтэд заавал орсон байдаг гэдгийг хэлэхгүй бол болохгүй юм. Би өөрөө энэ зөвлөлд орох гэж байгаа юм бишээ, эрдмийн чансаагаар ч гэсэн, аж ахуйн арга ухаанаараа ч гэсэн эм зүйн шалгарсан эрдэмтэд олон байдгийн дотроос тэргүүлэгч нь “Монос” группын ерөнхийлэгч, доктор, профессор Л.Хүрэлбаатар билээ.

Отгонбаяр сайд аа !Эрдмийн зэрэг хамгаалалтыг шүүмжлэгчгүй болгосон хамгийн муу жишээгээр Та “Геннисийн ном” -онд нэрээ бичүүлэх гэсэн юм уу?

Мөн сайдын хариуцдаг ажлын хүрээний “Шинжлэх ухаан, технологийн 2011 оноос эхлэн хэрэгжүүлэх төслийн гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах ажил” нь 2010 оны 8 дугаар сарын 14-нд “Өдрийн сонин”-д зарлагдахаасаа эхлэн БСШУЯ-ны эрдэм шинжилгээний газрын дарга Сүхбаатар, мэргэжилтэн Одгэрэл нарын урьдчилан бодож төлөвлөсөн жүжиг гэлтэй.
Төслийн саналыг яамд болон эрдэм шинжилгээний байгууллагуудаас авсан, яаманд ирүүлсэн төслүүдээс сэдэв тус бүрээс 1-2 төслийг комисс томилж шалгаруулсны дараа БСШУ-ы эрдмийн болон сайдын зөвлөлөөр шат дараалан хэлэлцэн ил тод хийсэн гэх боловч тэр нь зохиомол жүжиг байсан, танил тал, найз нартаа, тэтгүүлэгчиддээ төсөл хүртээх гэсэн дээрх хоёр түшмэлийн нойроо хулжаан урьдчилан төлөвлөж боловсруулсан, “тоглоом”-ын шинжтэй хээл хахуулийн жүжиг байсныг яаж мэдэх билээ дээ!.Хичнээн олон эрдэмтэн төсөл бичих гэж ямар алтан цагаа алдаа бол оо?

Үүний холбогдолтой миний мэдэж байгаа ганцхан жишээг дурдая. 2011 оноос эхлэн хэрэгжүүлэх төслийн гүйцэтгэгчийг сонгож шалгаруулах төслийн 15 дугаарт байгаа “их, дээд сургуулийн багшийн хөгжил” сэдэвт судалгааны ажлыг “их, дээд сургуулийн багшийн ажил, амьдрал ахуйг маш сайн мэддэг, боломжтойсон бол энэ замаар өөрөө туулсан, хатуу, хүтүүг нь ясандаа хүртэл амссан, судалгааны ажлын арвин баялага туршлагатай, бүх мэргэжлийн олон чиглэлүүдээр ажилладаг эрдэмтдийн баг” гүйцэтгэж чадна.
Энэхүү сэдэвт төсөл хэрэгжүүлэх чадвартай судалгааны баг эрдэмтдийг шалгаруулахад юуны түрүүнд материаллаг бааз, дараа нь тухайн төслийн судалгааг хийж чадах өндөр мэдлэг чадвартай төдийгүй туршлагатай багийн бүрэлдэхүүнийг эхний ээлжинд онцгойлон анхаарч бусад хэд, хэдэн хүчин зүйлүүдийг харгалзах нь гарцаагүй, аль болохоор олон сургууль, төрөл бүрийн мэргэжлийн олон чиглэлийн эрдэмтдийг хамруулж судалгааг хийх материаллаг баазын боломжтой эсэхийг ихээхэн анхаарах шаардлагатай юм.
“Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжил” сэдэвт судалгааны ажлын гүйцэтгэгч болохоор олон эрдэмтэд төсөл боловсруулсан нь мэдээж. Энэхүү сэдэвт төслийн гүйцэтгэгч болохоор нэг академичаар удирдуулсан Монголын урдаа барьдаг 7 (МУИС, ШУТИС, МУБИС, ЭМШУИС,ХААИС, Отгон тэнгэр их сургууль, Мандах-санхүү бүртгэлийн дээд сургууль зэрэг) их, дээд сургуулийн гол төлөв сургалт эрхэлсэн дэд захирлууд бүхий 1 академич, 9 профессороос бүрдсэн судалгааны багийг ихээхэн ажил, явдал болж бүрдүүлсэн баг төслөө өргөн барьсан атал Сүхбаатар, Одгэрэл нар үгсэн шалгаруулаагүйгээр барахгүй энэ талаар асуухад мэтгэлцэх дүр төрх гаргаж байсан билээ. Ямар баг шалгарсан болох нь өнөөг хүртэл “улсын нууц” шиг нууц хэвээрээ байна. Дам сонсвол дунд сургуулийн боловсролыг боловсронгуй болгох чиглэлээр судалгаа, шинжилгээ хийхийг оролддог, тодорхой үр дүнгүй олон жил ажиллаж байгаа Боловсролын хүрээлэнг шалгаруулсан сурагтай.

БСШУЯ-ны эрдэм шинжилгээний газарт насаараа шахуу тэнд ажиллаж байгаа, маш туршлагатай 3 мэргэжилтэн ажилладаг /хамгийн сүүлд энэ газарт ажилд орсон, шинжлэх ухаан болон боловсролын мэдлэг ба туршлагагүй нь Одгэрэл гэгч нь/ боловч мөнөөх Сүхбаатар, Одгэрэл нар бусад мэргэжилтнүүдээсээ ихээхэн нууцлан хийжээ. Үүний учир юу вэ?

Сайд аа, дээрх хэл амтай шалгарсан төслүүдийн “учрыг нь олж хужрыг нь тунгаана” биз ээ!

Та “Өдрийн сонин”-ы энэ оны 2 дугаар сарын 047 (3749) дугаарт гарсан “Дарга нарын хүүхэд л гадаадад сурдаг тогтолцоо хэдэн нийгэм дамжина вэ?” гэдгийг уншсан уу? Мөн тэр дугаарт хэвлэгдсэн “Аймаг, орон нутгаас Монголын их, дээд сургуулиудын консорциумын гишүүн, их дээд сургууль, коллежид 2011 онд оюутан элсүүлэх журам”-ын 20 дугаар бүлгийн “мэргэжлийн чиг/бүлэг/ -д ХААИС нь анагаах, сувилахуй, сувилахуйн арга зүйн мэргэжлээр оюутан элсүүлэх юм шиг бичжээ. “Этүгэн” дээд сургууль “эм зүй, эм судлал”-аар бакалаврын сургалтаар мэргэжилтэн бэлтгэх гэж байгаа юм уу ? Тэгвэл ийм мэргэжил дэлхийд хараахандаа бэлтгэгдээгүй байгаа, манай улс л тэргүүлэх нь дээ! “Эм зүй, эм судлал” гэдэг мэргэжил байдаггүй, эм зүйчийг бакалаврын сургалтаар бэлтгэдэг, эм судлалчийг эмч мэргжилтэй мэргэжилтэнг төгсөлтын сургалтаар бэлтгэдэг дэлхийн жишгийг өчүүхэн би мэдэхээс цаашгүй.
Та ЭМШУИС-д харьяа сургуу¬лиудыг нэгтгэсэн тушаал гаргаад хэрэгжүүлж байгаа гэж бодсон чинь “оюутан элсүүлэх журам”-д бичсэнээр бол “нэгтгээгүй” бололтой, ЭМШУИС гэсэн хаягийн дор тэр сургуулийн элсүүлэх бүх мэргэжлийг бичихэд л ойлгомжтой болно, бүрэлдэхүүний ямар сургуулиараа ямар мэргэжлээр оюутан элсүүлэхийг тэр сургууль өөрөө мэдэж, өөрөө тусгайлан олон түмэнд мэдээлнэ биз дээ.

Сайд аа, удирдлагандаа байгаа төрийн албан хаагчдынхаа ажилд нь байнга мониторинг хийж байгаач ээ. Урагшгүй мэргэжилтнүүдийнхээ гаргасан ноцтой алдааг хичнээн богино хугацаанд засна, төдий чинээ учруулах хор хөнөөл, гай гамшиг бага байдгийг Та онцгойлон анхааралдаа авна гэдэгт би итгэл төгс байна.
Монголын шинжлэх ухаан руу, Монголын Шинжлэх ухааны Академи руу нүд үзүүрлэн довтлох хандлага мэр сэр гарах боллоо. Эдгээртэй ТА хамгийн том хүний хувьд хатуу тэмцэнэ биз дээ. Монголын Үндэсний хөгжлийн газрын дарга мэт /ишиг эврээ ургахаар эхийгээ мөргөнө гэдэг шиг/ Х. Хашчулуун мэтээс Монголын шинжлэх ухааныг, тэргүүлэх эрдэмтдийг баттай хамгаалж тэмцэнэ гэдэгт би итгэж байна шүү.
Манай зарим залуучуудын харанхуйгаар шүтэн биширдэг Америкийн шинжлэх ухаанаар /Оросын шинжлэх ухааныг орхин/ цаашид замнах бололтой. Үүнийг би Монголын шинжлэх ухааны академийн төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд орж 2010 оны 3 дугаар сарын 21-28-нд Оросын шинжлэх ухааны Академид албан ёсны айлчлал хийх үедээ мэдсэн болно. Манай ШУА нь Оросын ШУА-ийн замаар замнаж яваа нь бидний олсон томоохон амжилт гэж саруул ухаантай хүн бүгд ямарч эргэлзээгүйгээр хэлэх байх.

Улс орондоо хийх юмаа хийчихсэн, авдаг юмаа авчихсан надад Танаас гуйж царайчлах өчүүхэн ч зүйлгүй. Тэгэвч БСШУ-ы сайд нэрийн дор гарч буй эрдэм шинжилгээний ажил, судлаачдыг, эрдэмтдийг доромжилсон шинжтэй гаргаж байгаа, тэвчишгүй, зохисгүй үйл ажиллагааг таслан зогсоох үүднээс жирийн сэхээтний нэгэн адил хар бор амьдралтай би “ төрийн төлөө оготно боож үхнэ” гэгчээр монголынхоо эрдэмтэн, судлаачдын нэрийн өмнөөс эх оронч санаачлага гаргаж зориглон үүнийг бичив. Сайд Та бид хоёрын хооронд хувь хүний хувьд ямар ч хасах энерги үүсгэх хар толбогүй. Зөвхөн эрхэлж буй сайдын ажлын хувьд биечлэн хүлээж авбал нэмж хэлэх зүйл байгаа шүү. Уучилна уу. Боловсрол, шинжлэх ухаанаар амьсгалан ач тусыг нь ихээр хүртсэн, одоо хүртэж яваа хүний хувьд тэссэнгүй шүү Сайд аа, та болгоох буйз аа.Эрдэм судлалын ажлаа дуусгачихаад Таны буруу шийдвэрээс болж 7 сар үр дүнгээ албан ёсоор дүгнүүлж чадахгүй хүлээж яваа залуу эрдэмтэд маш ууртай байгаа шүү. Та тэднээс болгоомжилж яваарай. Танд муу юм бодуулахгүйн тулд нөхөрсөг зөвлөгөө өгсөн

Монгол Улсын гавьяат багш,
Шинжлэх Ухааны Акаде¬мийн жинхэнэ гишүүн–академич, Анагаах Ухааны академийг үндэслэгч гишүүн, эм зүйн шинжлэх ухааны доктор, профессор Д.Дүнгэрдорж