Төвөөс ирсэн даргыг зугаацуулж, сайхан амраахын тулд жирэмсэн бүсгүйг дутуу төртөл нь цочроон хориотой ангийн цус уулгах хүртлээ долигонож, бүр нутгаа гэсэн залууг буу шагайхад хүргэдэг эмгэнэлт үйл явдал "Үлгэр дууссан хойно" кинонд гардаг. Кинонд гардаг дээрх үйл явдал дээхнэ үед бодит амьдрал байлаа. Дарга нар ан хийж зугаацахаар явахдаа нутгийн иргэдийг газарчнаар, анчнаар хүчээр шахуу дагуулж явдаг. Ийм уламжлал энэ цагт ч үргэлжилсээр байна. Аймаг, сумын хурган дарга нар зугаагаа гаргахдаа гэрийнхэнтэйгээ амарч байсан нэгэн залууг хүчээр шахам авч яваад аминд нь хүрсэн хэрэг энэ сарын 6-нд Төв аймгийн Жаргалант суманд гарлаа. Амьтны хамраас цус ч гаргаж үзээгүй талийгаач нутгийнхаа залуусын гуйлт, шахалтаар дарга нарыг дагаж явснаас аав ээж, хамаатан садных нь элэг эмтэрч, нэгэн бүсгүй ханьгүй, бяцхан хоёр охин аавгүй болж өнчирч хоцорлоо. "Санамсаргүй байдлаар буу алдсан" гэж дүгнэж буй дээрх хэргийн талаар сурвалжлахаар бид Төв аймгийн Жаргалант сумыг зорьсон юм. Анд явсан дарга нарын гаргасан авир, талийгаачийн ар гэрийнхэнд хандсан хандлагыг сурвалжлага хийж явахдаа сонсоод хурган дарга нар хүний амиар зугаагаа гаргадаг болсон юм биш биз гэж бодогдсоныг нуух юун.

ҮНЭНИЙ МӨРӨӨР

Төв аймгийн Жаргалант сум руу өнгөрсөн бямба гаригт хөдлөхөд цасаар шуурч байлаа. Дархан руу явах замаас баруун тийш салснаар 30 гаруй км-ийн зайд Жаргалант сум бий. Гэвч Тал булаг гэдэг газраас цааш зам бүхэлдээ хаагдсан байсан юм. Жаргалант сум руу явж байгаа гурван ч машин цасанд суужээ. Цаг агаарын аюулт гэж хэлж болох үзэгдлээс болж зорьсон газартаа очиж чадахгүйд хүрсэн бид нийслэл рүү буцахаар шийдээд байлаа. Цасанд суусан "Фортер" автомашины жолоочид зорьж яваа хэргийн талаар дуулгахад "Талийгаач Баянбат хүний дээд байсан юм, хөөрхий. Манай суманд л лав талийгаачийн талаар муу үг унагах хүн байхгүй. Гэр бүлийнхэн, хамаатнуудыг нь ч Жаргалантынхан андахгүй. Талийгаачийг өчигдөр (өнгөрсөн баасан гаригт) нутаглуулсан. Архангай, нийслэлээс хамаатнууд нь бүгд ирчихсэн байгаа" гээд хамаатных нь утсыг өглөө. Ар гэрийнхэнтэй нь утсаар холбогдож зорилгоо хэлбэл "Үнэний мөрөөр өдий хүртэл яваа бол бид болсон явдлыг нуухгүй. Зөвхөн үнэнийг л иргэдэд хүргээрэй. Нэгэнт Жаргалантад дөхөөд ирчихсэн юм чинь талийгаачийн эхнэр, хүүхэдтэй нь уулзаад явсан нь дээр. Бид өмнөөс чинь хоёр машинаар тосоод авъя" гэв. Ингээд талийгаачийн ар гэрийнхэн хаагдсан замаас холуур уулаа тойрч цас ухсаар биднийг тосч авсан юм. Тэр үед шуурганы хүч харьцангуй суларч байсан учраас жолооч нар цасанд суусан машинаа хамжиж гарган, заримыг нь чирсээр явцгаасан юм. Талийгаачийнх Жаргалантын Гараашийн бараан тал гэж нэрлэдэг гудамжинд байдаг. Ах дүү, хамаатан садан нь ч тэр хавьд амьдарцгаадаг аж. Хашаанд нь тав, зургаан машин, хоёр гэр байлаа. Мөн нэг байшин байсан нь талийгаачийнх гэнэ. Байшинд орвол настнууд хойморт нь эрхи эргүүлж сууна. Аав ээж, хамаатан садан нь цуглачихсан болоод ч тэр үү хөл ихтэй байлаа. Гэрт байсан хүмүүс нэгнийхээ даралтыг үзэж, заримыг нь эм уухыг зөвлөж байсан нь сэтгэл санаа нь үймэрч, хэцүү байгааг илтгэж байв.

Гэрийн хойморт талийгаачийн зургийг малгай, зодог шуудагтай нь залжээ. Хананд нь гуч гаруй медаль өлгөөтэй байсан нь талийгаачийнх бололтой. Эхнэр нь хэсэг хугацаанд чимээгүй суусны эцэст ханийнхаа талаар ярихыг зөвшөөрсөн юм.

ТАТВАРЫН ХЭЛТСИЙН ДАРГА Ч.АДЪЯАСҮРЭН АН ХИЙХ БЭЛТГЭЛ ХАНГАХЫГ ТУШААЖЭЭ

Төв аймгийн Татварын хэлтсийн дарга Ч.Адъяасүрэн нутгийнхаа удирдлагуудыг эзгүйчилж ан хийж зугаагаа гаргахаар шийдсэн бололтой. Эзгүйчилж гэхийн учир нь хэрэг гарах үеэр Төв аймгийн Засаг дарга Японд ажлаар явсан байжээ. Ч.Адъяасүрэн анд явах тухайгаа Жаргалант сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга Т.Цолмонгэрэлд дуулгаж бэлтгэл хангахыг даалгажээ. Тэр хоёр найз нөхдийн гэхээс илүү намаар холбогддог. Ч.Адъяасүрэн 50 гаруй настай. Наснаас нь дүгнэхэд буурь суусан гэж хэлж болохоор нэгэн. Тэрбээр Татварын хэлтсийн даргаар томилогдохоосоо өмнө Төв аймгийн МАН-ын даргаар ажиллаж байжээ. Харин Т.Цолмонгэрэл 30 гаруй настай, залуу боловсон хүчин. Тэрбээр Жаргалант сумын МАН-ын дарга. Аймгийн МАН-ын дарга асан сумын МАН-ын даргад лүндэн буулгасан нь тэр. Т.Цолмонгэрэл ч намынхаа ахын даалгаврыг биелүүлэхээр чамгүй мэрийсэн нь нутгийнхны ярианаас ажиглагдсан юм. Тухайлбал, сумынхаа эмнэлгийн нягтлан Эрдэнэбат руу ярьж албаны "УАЗ-469" машиныг анд явахад бэлэн болгохыг даалгажээ. Гэсэн ч эмнэлгийн машинаар дуудлагад явсан учраас нутгийн эрчүүдийн нэг Ч.Дэлгэрсайханд ан хийх төлөвлөгөөгөө ярьжээ. Ч.Дэлгэрсайхан Т.Цолмонгэрэлтэй үе тэнгийн. Сумандаа ногоо тарьж, чамгүй хөлжсөн нэгэн. "Ланд-80" маркийн автомашинтай тэрбээр саяхан 12 сая төгрөгөөр дахин шинэ машин авсан сурагтай. Нутгийнхны яриагаар Ч.Дэлгэрсайхан архинд нэлээд дуртай, уухаараа агсам гэнэ. Эхнэрээ уулын оройд аваачиж буудна гэж сүрдүүлж байсан гэх яриа ч жаргалантынхны дунд байдаг юм билээ. Тэрбээр хувьдаа буутай, бас ан гөрөөнд сонирхолтой учраас Т.Цолмонгэрэл хамт явахыг санал болгосон бололтой. Харин Ч.Дэлгэрсайхан хадам ах Ж.Баатарсүрэнгээ авч явахаар болжээ. Тэд Даашка гэдэг малчин хүүг дагуулаад явахаар тохиролцож. Даашкагийн хувьд дээр дурдсан хүмүүстэй дотно биш, зүгээр л ан хийхийг харахаар сонирхлоороо явжээ. Ингээд Ж.Баатарсүрэнгийн цагаан өнгийн "Ланд-80" маркийн автомашинаар Т.Цолмонгэрэл, Ч.Дэлгэрсайхан, Даашка нар явахаар болж Ч.Адъяасүрэн даргын тушаасан анд явах бэлтгэл хангагджээ. Ч.Адъяасүрэн дарга жолоочтойгоо гуравдугаар сарын 5-нд (баасан гариг) Жаргалантад очиж тэр шөнөө ан хийх нөхөдтэйгээ наргиж хоножээ.

ЯАГААД БУУ Ч ҮГҮЙ, АН ХИЙДЭГГҮЙ БАЯНААГ АВЧ ЯВАХЫГ ЧУХАЛЧЛАВ

Ан хийх багт Б.Баянбатыг оруулах саналыг Ч.Дэлгэрсайхан гаргасан гэдэг. Ч.Дэлгэрсайхан сүүлийн үед талийгаачтай дотносохыг хичээдэг, гэрт нь согтуу орж гардаг болсон талаар гэрийнхэн нь ярьж байсан юм. Талийгаач архи, тамхи хэрэглэдэггүй учраас Ч.Дэлгэрсайхантай найзууд болохыг чухалчилдаггүй байж. Ч.Дэлгэрсайхан гуравдугаар сарын 5-ны орой Б.Баянбат руу утсаар ярьж "Хамт салхинд гараад ирье" гэжээ. Тухайн үед талийгаач нийслэлээс дөнгөж ирээд байсан учраас явахгүй гэдгээ хэлж. Талийгаачийн хамаатнууд жил бүр эмэгтэйчүүдийн баярыг хамтдаа тэмдэглэдэг байжээ. Энэ жил ч Улаанбаатарт цуглаж "марталсан" аж. Эхнэрээ баярлуулж яваад гэртээ ирсэн Б.Баянбат "Юун салхинд гарах. Маргааш өдөржин унтаж амарна аа" гээд утсаа салгаад амарчээ. Гэтэл Ч.Дэлгэрсайхан хашаанд нь байдаг айлын утсаар дахин ярьж "Хамт яваач" гэж шалж эхэлсэн байна. Бүр гуравдугаар сарын 6-ны өглөө 6.30 цагийн орчимд хоёр нь цонхыг нь цохиж сэрээгээд хамт яваач гэж гуйжээ. Буу ч үгүй, ан хийдэггүй хүнийг ямар учраас заавал авч явах гээд байсан юм бол гэдэг асуултад гэрийнхэн нь хариулт олохгүй байна. Ингээд талийгаачтай нийлээд долоон хүн "Ланд-80" маркийн цагаан, хар хөх өнгийн хоёр машинд хуваагдан анд гарчээ.

"ЭХНЭРИЙГ МИНЬ ДУУДААД ӨГӨӨЧ"

Ч.Адъяасүрэнгээр ахлуулсан анчид сумын төвөөс долоон км-ийн зайд Цант гэдэг газарт түр саатжээ. Хамт явсан хүмүүсийн яриагаар Ч.Дэлгэрсайхан буугаа шалган, бай онилж байж. Гэнэт Б.Баянбат "Намайг буудчихлаа" гээд тонгойгоод, тэр зуураа алхаад байсан гэдэг. Яг яаж буудсаныг нь хэн ч анзаараагүй гэж Т.Цолмонгэрэл, Ж.Баатарсүрэн нар ярьсан байна. Харин Даашка хэрэг 8.00 цагийн орчимд болсныг хэлжээ. Цант гэдэг газат Мобиком компанийн утасны сүлжээ барьдаг аж. Гэтэл хүн буудуулчихаад байхад хэн ч ар гэрийнхэнд нь хэлсэнгүй. Цантаас сумын төв рүү явахад талийгаачийн хашааны урдуур өнгөрдөг замтай. Талийгаачийн хүргэн ах 9.00 цагийн орчимд хонио бэлчээгээд явж байхад Ч.Адъяасүрэнгийн албаны хар өнгийн автомашин хурдтай дэргэдүүр нь өнгөрчээ. Тэр үед "Танай хүн буудуулчихлаа эмнэлэг рүү яваарай" гээд хэлчихсэн бол аврах боломж байсан юм гэж ар гэрийнхэн нь харамсч байсан юм. Мөн Ч.Дэлгэрсайхан, Т.Цолмонгэрэл нар шархадсан хүнийг эмнэлэгт хүргэхээсээ өмнө сумын эмнэлгийн дотрын эмч Т.Машбатыг дуудсан гэнэ. Т.Машбат Ч.Дэлгэрсайханы дотны найз. Гэрчүүдийн яриагаар өвчтөнийг 9.00 цагийн орчимд эмнэлэгт хүргэсэн аж. Тэр үед Т.Машбат эмнэлэгт очоогүй байж. Талийгаач сумын төвд очих хүртэл, эмнэлэгт байхдаа ч "Эхнэрийг минь дуудаад өгөөч" гэж тасралтгүй гуйж байжээ. Гэтэл талийгаачийн үгэнд ороод эхнэрийг нь дуудчих хүн тэнд байсангүй.

"ТАВХАН МИНУТЫН ӨМНӨ МЭДСЭН БОЛ..."

Талийгаачийн ар гэрийнхэн үе үе энэ үгийг давтаж байлаа. "Тавхан минутын өмнө ирсэн бол аврах боломж байлаа" гэж Гэмтэл согог, судлалын үндэсний төвийн эмч гэрийнхэнд нь хэлжээ.

Б.Баянбатын эхнэр Г.Отгонжаргалын гар утсанд тэр өдрийн 10.27 цагт 9919... дугаараас дуудлага иржээ. Утсаа автал "Дээгий (Ч.Дэлгэрсайхан) Баянааг буудчихлаа. Эмнэлэгт хүрээд ир" гэж. Г.Отгонжаргал 10.30 цагт эмнэлэгт очиход талийгаачийн уруул нь хөхөрч, хөрсөн байдалтай байжээ. Талийгаач хүлээн авах өрөөнд ганцаараа хэвтэж байсан бөгөөд Ч.Дэлгэрсайхан, эмч Т.Машбат нар эмнэлгийн гадна нь байсан байна. Талийгаач эхнэртээ "Миний хань ямар удаан ирдэг юм бэ" гэсэн нь удаан хүлээснийг нь илтгэж байв. Эмнэлгийнхэн "Талийгаачийн бие хүнд байна, хот руу авч явъя" гэж нэг ч удаа хэлээгүйг ар гэрийнхэн нь онцолж байсан юм. Гэрийнхэн нь "Энэ хүний бие хүнд байна. Хот руу явмаар байна" гэж шалсаар 10.40 цагийн орчимд хот руу хөдөлжээ. Талийгаач 22-ын товчоогоор орж ирэхдээ "Би азтай хүн шүү. Буудуулчихаад амьд байдаг" гээд инээж байсан гэдэг. Харамсалтай нь Саппорогийн тойрог хүрээд ухаан алджээ. Ар гэрийнхэн нь Гэмтэл согог, судлалын үндэсний төвд урьдчилан мэдэгдэж эмч нарыг бэлэн байлгасан ч хүнээ аварч чадсангүй. Тусламж үзүүлэлгүй цаг алдсанаас амиа алджээ.

ЦУСНААС ЦЭЭРЛЭДЭГ Т.МАШБАТ ЭМЧ ТА ТАНГАРГАА САНААЧ

Өвчтөнийг эмнэлэгт ирснээс хойш шархыг нь үзэж, боох нь бүү хэл дээлийг нь ч тайлаагүй байна. Ар гэрийнхнийх нь яриагаар талийгаач цус алдаж гутлын түрий, дээл хувцас нь нэлэнхүйдээ цус болсон байж. Түүнийг хот руу Т.Машбат эмч авч явжээ. Харамсалтай нь яаралтай тусламж үзүүлэх үүрэгтэй эмч машины урд талын суудалд тухалж явсан гэдэг. Талийгаачийн ах нь "Энэ хүн цус алдаад байна. Шархыг нь боогоод өгөөч" гэж гуйхад "Шаардлагатай тусламжаа үзүүлсэн" гээд хэнэг ч үгүй суугаад байжээ. Өвчтөнийг машинаас буулгахад Т.Машбат эмчийн ханцуйд цус хүрэх төдийд "П.. гэж" гэж хараан гараа сэжиглэсэн байдалтай сэгсэрч байсныг харсан гэрийнхэн одоо ч түүнд гомдолтой байна. "Хуруугаа эсгэхэд хүртэл боодог байтал бууны сум биеийг нь нэвтэлчихээд байхад даавуу ч хүргээгүйгээс цус алдсан. Т.Машбат эмч ямар ч тусламж үзүүлээгүйд гомдолтой байна" гэж эхнэр нь ярьсан юм. Т.Машбат эмч 2007 онд "Ач" анагаах ухааны дээд сургуулийг их эмч мэргэжлээр төгсчээ. Жаргалант суманд гурван жилийн өмнөөс ажиллаж байгаа аж. Өнгөрсөн жил тус суманд зам тээврийн осол болоход тэрбээр согтуу ирж хохирогчдод тусламж үзүүлж чадаагүй тухай яриа ч сумынхан дунд байсан. Ар гэрийнхнийх нь хардаж байгаагаар хэрэг гарахаас урьд өдөр Т.Машбат эмч Ч.Адъяасүрэн нартай наргиж хоносон байж магадгүй. Хэрвээ тийм бол өглөө архи нь бүрэн гарсан гэдэг нь эргэлзээтэй. Талийгаачийн ар гэрийнхний хэлснээр Т.Машбат эмч та хүний цуснаас цээрлэдэг бол эмч байхын хэрэг байна уу. Бас өргөсөн тангаргаа нэг удаа ч гэсэн санахыг оролдооч.

СУВИЛАГЧИД ӨВЧТӨНД БООЛТ ХИЙХ ЁСТОЙ Ч ТУСЛАМЖ ҮЗҮҮЛЭЭГҮЙГЭЭ ЗӨВШӨӨРӨВ

Өвчтөнийг эмнэлэгт хүргэхэд сувилагч М.Энхманлай, асрагч Ц.Батцэнгэл нар ээлжнээс бууж таарчээ. Дараагийн ээлжинд М.Басан сувилагч гарах байв. Ээлж солилцох үеэр өвчтөнг хүргэж очсон тул эмнэлэгт хоёр сувилагч, хоёр асрагч байжээ. Биднийг тус сумын эмнэлэгт очиход М.Энхманлай сувилагч ээлжтэй байж таарав. Түүнээс өвчтөнд ямар тусламж үзүүлсэн талаар тодрууллаа.

-Өвчтөн хэдэн цагт, бие нь ямар байдалтай ирсэн бэ?

-Ж.Баатарсүрэн, Ч.Дэлгэрсайхан, Т.Цолмонгэрэл нар 9.40 цагт өвчтөнг эмнэлэгт авчирсан. Өвчтөн цус их алдаж, дээл нь нэлэнхүйдээ цус болчихсон байсан. Гэхдээ шархнаас нь цус гараагүй байдалтай байлаа. Би ээлжнээс бууж байсан ч хүнд өвчтөн ирсэн учраас нөгөө сувилагчтайгаа хамт тусламж үзүүлсэн.

-Тэр үед эмнэлэгт жижүүр эмч байгаагүй юм уу?

-Тэр өглөө хүүхдийн эмч С.Дэлгэрмаа ээлжинд гарах байсан. Гэхдээ хот явсан гэсэн байх аа, ажилдаа ирээгүй. Өвчтөнг хүлээж авсны дараа Т.Машбат эмч ирсэн. Т.Машбат эмч өвчтөнг үзсэнээс хойш 25 орчим минут болоод л хот руу авч явсан.

-Эмнэлэгт байх хугацаанд ямар эмчилгээ хийсэн юм бэ?

-Цус тогтоох тариа, Витамин-Ка, Кальци, зүрхний үйл ажиллагааг дэмжих тариа, 400гр-ийн дусал хийсэн.

-400гр дуслыг ямар хугацаанд хийх вэ?

-Цаг гаруй хийнэ.

-Тэгвэл өвчтөнг эмнэлэгт байх 25 минутад дусал хийж дуусах уу?

-Талыг нь үлдээгээд явсан.

-Өвчтөний хувцсыг тайлж боолт хийсэн үү. Та шархыг нь харсан уу?

-Хувцсыг нь тайлаагүй. Шархыг нь харж амжаагүй. Эмч л харсан байх.

-Эмнэлгийн хүний чинь хувьд танаас асуухад шархыг нь боох ёстой биз дээ. Яагаад хувцсыг нь тайлаагүй юм бэ?

-Заавал боож, цусыг нь тогтоох ёстой. Гэхдээ энэ удаад тэгээгүйгээ хүлээн зөвшөөрч байна.

-Талийгаач эмнэлэгт байхдаа юу ярьж байсан бэ?

-Эхнэр, хүүхдийг маань дуудаад өгөөч. Өвчин намдаах тариа хийгээд хот руу хүргээд өгөөч гэж гуйж байсан.

-Яагаад гэрийнхэнд нь хэлэлгүй цаг алдсан юм бэ?

-Тухайн үед тусламж үзүүлэх л гэж байснаас гэрийнхэнд нь дуулгах ухаан ороогүй.

-Эмч чинь боолт хий гэж хэлээгүй юм уу?

-М.Басан сувилагчид хэлсэн байж магадгүй. Би тэгсгээд буугаад явчихсан.

-Хүн шархадсан байхад мэс заслын эмчээ яагаад дуудаагүй юм бэ?

-Уг нь дуудах ёстой. Яагаад дуудаагүйг нь мэдэхгүй гэв.

-Ээлж хэдэн цагт хүлээлцдэг юм бэ?

-9.00 цагт (Тэр өдөр ээлж авсан хүнийг ажилдаа ирж байхад өвчтөн ирсэн. Гэтэл эмнэлэгт 9.50 цагт хүлээж авсан тухай бүртгэл бичжээ)

Харин тэр өдөр ээлж хүлээж авсан М.Басан "Намайг ээлж хүлээж авахаар ирэхэд өвчтөн ирж байсан. Өвчтөн орилоод байсан учраас дээлийг нь тайлах боломж байгаагүй. Уг нь хувцсыг нь тайлж, шархыг нь боох ёстой. Эмч ч боо гэж хэлээгүй. Бид ч боогоогүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрч байна. Өвчтөний дээлний нэг ханцуйг тайлаад л тариа хийсэн. Шарханд нь марла ч хүргээгүй. Машбат эмч хувцасны гаднаас яаж үзсэнийг мэдээгүй байна" гэв.
Б.ЦЭЦЭГДЭЛГЭР
Үргэлжлэл бий.