Увс аймгийн Давст сумын хилийн … дугаар ангийн нэгдүгээр захирагч Б Баярбатад Мөнххайрхан заставын Уулын харуулын байр нэг л сэжигтэй санагдаад байв. Өдөржингөө холбоонд ороогүйгээс гадна хэн нэгэн гарч орж байгаа нь ер харагдсангүй. Тэгээд 19 цагийн үед харуулын дарга, дэслэгч Батцоож, харуулын байлдагч З.Батдорж нарыг шалгаад ир гэсэн байна.

Энэ үед харуулын байлдагч Н.Алтайсүмбэр, Б.Анхбат Уулын харуулын байртай холбоо барих гэж оролдсоор байлаа. Холбооны техникт гэмтэл гарсан уу, ямар нэг юм боллоо гэсэн сэжиг лавширч байжээ. Ингээд харуулын дарга дэслэгч Батцоож, байлдагч З.Батдорж нар мотоцикль унан хөдөлсөн байна. Харуулын байрны хаалга салхинд савлан ямар нэг хүн байгаа шинж мэдэгдсэнгүй. Харуулын байрны цэрэг дарга нарыг нэрээр нь дуудсан ч хариу өгсөнгүй.

Байлдагч З.Батдорж буугаа цэнэглэн цонхоор нь шагайвал бүдэг гэрэлд заставын орлогч дарга, дэслэгч Ж.Лувсаншарав нүүр нь цус болчихсон хэвтэж байгаа харагджээ. Мөн наад талын орон дээр цусанд будагдсан хэн нэгэн хэвтэх аж. Ингээд тэд дотогшоо оролгүйгээр ангийн нэгдүгээр захирагч Б.Баярбатад “Заставын орлогч дарга, дэслэгч Ж.Лувсаншарав амь үрэгдсэн байдалтай байна, Бас наад талд нь цусанд холилдсон хүн байх шиг байна” хэмээн мэдээлжээ.

Хэрэг гарсан газрыг яаралтай хамгаалалтад авч Хил хамгаалах ерөнхий газар, аймгийн цагдаагийн газар, прокурорын бүрэлдэхүүнд мэдэгдсэн байна. Мөн хил орчмын газруудыг хүчлэн хамгаалах тушаал ч иржээ. Төвөөс ажлын хэсэг гарч хэргийн газар ирвэл Мөнххайрхан заставын орлогч дарга, дэслэгч Ж.Лувсаншарав, хилийн харуулын дарга, ахлагч Ү.Одболд нарын амь насыг хөнөөсөн байлаа.

Цогцост хийсэн тэмдэглэлээс үзвэл “30 орчим насны эрэгтэй хүний цогцосны толгойн даганы хуйх язарсан, гавлын яс үйрмэг болсон, цөмөрсөн, тохойны үенээс таван см зайд 0,7 см дугараг, хар өнгөтэй шарх үүссэн. 25 орчим насны эрэгтэйн цогцос олон тооны дугараг шархтай байлаа” гэжээ.

Энэ хоёр цогцос хөнжил дотор байхаас гадна дотоожноос өөр хувцасгүй байжээ. Хэргийн газар ажилласан ажилчид “Хаалгаар ороход цусны эхүүн үнэр ханхалж байлаа. Энд тэндгүй бууны сумны нүх гаргасан байна лээ. Талийгаачдын цогцос цусанд будагдсанаас гадна танигдахын аргагүй болжээ” хэмээн өгүүлсэн байдаг аж. Харуулын заставаас АКМ маркийн гурван буу, зургаан магазин сум, “Макров” гар буу, 50 ширхэг сумны хамт, эмээл хазаартай морь, хоол хүнсний хамт алдагдсан байлаа.

СЭЖИГТНҮҮД ХЭН БАЙВ

Хамгийн түрүүнд хэрэгт сэжиглэгдэх магадлалтай хүмүүс бол тэнд алба хааж байсан байлдагчид юм. Ховд аймгийн Алтай сумын харьяат, байлдагч Н.Алтанхуяг, Мөнххайрхан сумын харьяат, байлдагч Д.Отгонхишиг, Эрдэнэбүрэн сумын харьяат байлдагч Ч.Энх-Амар нар ор сураггүй байлаа. Өөрөөр хэлбэл дархан хилээ манахын оронд хаашаа ч юм бэ алга болжээ.

Эдгээр гурван цэргийн тухайд Н.Алтанхуяг сэргэлэн, хэнэггүй, бие хаа сайтай, “атаман” цэрэг бол, Ч.Энх-Амар нь аймхай, хулчгар цэргийнхний хэлээр “гоожуур” байсан гэнэ. Харин Д.Отгонхишигийн хувьд онгироо сагсуу, цэргийнхний хэлснээр “далдгануур” байсан юм билээ. Гурвуулаа бага боловсролтойгоос гадна архи уух дуртай байжээ.

Хэргийг шалгах ажлын хэсэг дээр гурван байлдагчийг дээрх хүн амины хэргийг үйлдээд ойд нуугдсан, хил давсан гэх мэт таамгуудыг дэвшүүлсэн байна. Яг энэ үед гурван байлдагч Тагнын нурууг давж байлаа. Тэгээд ойролцоох айлын зуслан гэмээр газар очиж хоол хийн идээд унтахаар хэвтсэн байна. Тэдний хувьд Монгол Улсын хилээр давах асуудал биш байлаа. Яагаад гэвэл тэднээс өөр хилийн харуул тэр хавьд байгаагүй аж. Шөнөжин унтаж аваад үүр цайхын алдад цааш хөдөлсөн байна.

Тува улсын иргэн К.Кир Оолович гэгч Чөгөө-Суур гэдэг нэртэй газар үхэр хариулж явжээ. Тэгтэл уулын сугаар гурван сульдсан морьтой монгол цэрэг гараад ирсэн байна. Цагаан, хээр зүсмийн морьтой байлдагчид К.Кир Ооловичтэй уулзсан хэдий ч хэл нэвтрэлцсэнгүй. Тэдний байгаа байдал, ганзагалсан хоол хүнс зэрэг нь тува эрд сэжигтэй санагдсан тул цааш мэдээлжээ.

К.Кир Оолович гурван цэрэгтэй өглөөний 11 цагт уулзаад ОХУ-ын тусгайгийнханд 12 цагт мэдэгдсэн байгаа юм. Гурван байлдагч Кызыл хотын зуг шогшиж явахад дээгүүр нь нисдэг тэрэг эргэлдээд эхэлжээ. Хэдэн талаас машин тэрэг гарч ирээд “Бууж өгөх”-ийг шаардсан байна. Бага боловсрол буюу цаасан дээр нэрээ тавихаас хэтрэхгүй цэргүуд Оросын тусгайгийнхан “Бууж өг, буудлаа” гээд байгааг зөн совингоороо мэдэрсэн байна. Тэгээд жигтэйхэн дуулгавартайгаар гараа толгойдоо аван түрүүлгээ харан хэвтсэн аж.

ОХУ-ын тусгайгийнхан нөгөө гурвыг машины тэвш дээр шидэж орхиод Кызыл хотод хүргэжээ. Тус хотын шүүх гурван байлдагчийг өөрийн хил зөрчсөн гэж үзээд ОХУ-ын Эрүүгийн хуулийн 222.2-т зааснаар гурван жилийн хорих ял өгөөд шоронд илгээжээ. Харин Монгол Улсын талаас “Наад гурван байлдагчийг ч хүний амь хөнөөсөн хэрэгт сэжиглэж байгаа учир эргүүлж өгнө үү” гэсэн хэдий ч оросууд тоосонгүй. Үнэхээр тэр улсын хуулийг зөрчсөн учраас шийтгэл хүлээх нь зүйн хэрэг биз.

ХЭРЭГ ЮУНААС БОЛЖ ГАРАВ

Дарга цэргийн хооронд амь өрсөх хэмжээний өс хонзон байв уу. Хилийн цэргүүд дарга нарынхаа дарамтыг тэсвэрлэхээ байгаад халуун зэвсэг барин тэмцэв үү гэсэн асуултууд гарч ирнэ. Хэрэг гарахаас хоёр хоногийн өмнө дэслэгч Ж.Лувсаншарав Н.Алтанхуяг, Д.Отгонхишиг хоёрыг хувцсаа угаах илжгэндээ ус аваад ир гэж явуулжээ.

Гэтэл тэр хоёр хувцсаа дутуу угаагаад зогсохгүй, илжгэндээ тал ус аваад иржээ. Дэслэгч Ж.Лувсаншарав “Хувцсаа ч угааж чаддаггүй юм уу” гээд Н.Алтанхуягийн цээж рүү хоёр цохиод авчээ. Тэгээд байлдагч Н.Алтанхуяг, Д.Отгонхишиг хоёрыг шөнийн 12 цагийн үед хилийн манаанд гаргасан байна.

Гэтэл тэр хоёр явсангүй. Шөнийн хоёр цагт унтаж байсан байлдагч Ч.Энх-Амарыг богино долгионы станцаар “Гараад ир” гэж дууджээ. Энэ үед дэслэгч Ж.Лувсаншарав сэрээд “Наад хоёр чинь хилийн манаандаа гарахгүй юугаа хийгээд байгаа юм бэ. Хөөж явуул” гэсэн гэнэ. Байлдагч Ч.Энх-Амар гараад харсан ч тэр хоёр харагдсангүй. Энэ үед дэслэгч Ж.Лувсаншарав нөгөө хоёртой богино долгионы станцаар холбогдож “Та хоёр хилийн манаандаа гарахгүй юундаа эргэлдээд байгаа юм бэ. Аятайхан байгаарай. Өглөө есөн цаг хүртэл үүрэг гүйцэтгэ” гэсэн байна.

Дэслэгч Ж.Лувсаншарав байлдагч Ч.Энх-Амарыг 8.30 минутын үед сэрээж “Манаанд гарсан хоёрынхоо хоолыг бэлд” гэжээ. Есөн цагийн үед Н.Алтанхуяг, Д.Отгонхишиг хоёр уулын үзүүрийн амнаас бууж иржээ. Тэр хоёрыг байлдагч Ч.Энх-Амар тосон уулзвал байлдагч Н.Алтанхуяг “Бид хоёр Ж.Лувсаншарав, Ү.Одболд хоёрыг буудахаар шийдлээ” гэсэн байна. Хажууд нь зогсож байсан Д.Отгонхишиг “Наадах чинь шийдчихсэн” хэмээн өгүүлсэн байна.

Тэр хоёр буугаа цэнэглээд итгэл төгс байр руу оржээ. Ороод шүршиж гарчээ. Яг америк киноны баатрууд шиг орилж, хашгирч байсан байна. Хэсэг хугацааны дараа буун дуу намжиж “атаман” байлдагч Н.Алтанхуяг гарч ирээд “Морь эмээллэ” гэж “гоожуур” цэрэг Ч.Энх-Амарт үүрэгджээ. Мөн “далдгануур” байлдагч Д.Отгонхишигийг хүнс цуглуулахыг тушаасан байна.

Яг энэ үед харуулын дарга, ахлагч Ү.Одболд муухай дуугарчээ. Байлдагч Н.Алтанхуяг “Муу новш чинь үхээгүй байгаа юм уу” хэмээн гүйн орж буугаа тачигнуулсан гэнэ. Ч.Энх-Амар аль хэдийнэ сейфнээс буу, сум гаргаад бэлдчихсэн байв. Мөн богино долгионы станцаар Давст сумын хилийн ангиас “Наагуур чинь тайван уу” гэхэд байлдагч Ч.Энх-Амар “Нам тайван” гэсэн байна.

ХЭРЭГ ХУУЧИРДАГГҮЙ

“Хэрэг хуучирдаггүй, хээл өмхийрдөггүй” гэсэн үг бий. Уулын харуулын гурван байлдагч ОХУ-ын хил зөрчсөн хэргээр нэг жил хоёр сар суусны эцэст суллагджээ. Тэднийг “Ганц худаг”хүлээж авлаа. Эдгээр хилчдийг Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 89 дүгээр зүйлийн 89.2, 150 дугаар зүйл ангийн 150.2, 153 дугаар зүйлийн 153.2, 279 дүгээр зүйлийн 279.1, 175 дугаар зүйлийн 175.2, 91 дүгээр зүйлийн 91.2.2, 91.2.11, 91.2.12, 91.2.15,91.2.15дахь хэсэгт зааснаар яллах дүгнэлт үйлджээ.

Анхан шатны шүүхээс яллагдагч Н.Алтанхуягт 25 жил, Д.Отгонхишигт 20 жил хоригдох ял оноожээ. Харин яллагдагч Ч.Энх-Амарыг бусдын хүчинд автсан гэж үзээд хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгосон гэнэ. Улсын дээд шүүх өнгөрөгч оны арваннэгдүгээр сард хэргийг авч хэлэлцээд дээрх шийдвэрийг хэвээр нь баталсан байна.

Т.ЦОГТ-ЭРДЭНЭ

tseg: