Зам хол, алжаал ч их. Гэхдээ бүгд л сэтгэл хангалуун. Гэртээ харина. Бас зөндөө амжилттай, олз омогтой. Мэдээж бүгд цүнхэндээ “кенгурутэй”.

Улаанбаатарынхаа саарал утааг ч таг мартчихаж. Айлчлалын хэдэн өдрийн турш сонсч, төсөөлж, нүдэндээ “харж” явсан шинэ Монгол /орон сууцтай, оюунлаг иргэдтэй, орчлон ертөнцтэй хөл нийлүүлсэн шинэ Монгол/ хэдийнэ бий болчихсон биднийг угтах юм шиг сэтгэл цатгалдаад явсан маань онгоцны үйлчлэгчийн тараасан хэдэн сонинг хараад л тас хийсч одов.

“Дамдины Сүхбаатарын яс үндсийг хэлэлцсэн материал, Бодоогийн хамаатныг МАН гишүүнээр элсүүлсэн тухай хошин мэдээ, МАХН-ын тэнэг мэдэгдэл”...

Үсрэнгүй хөгжлийн Ази нүүр царай Сингапур, үзэсгэлэнт ногоон тив Австрали, удахгүй тэднээс дутахгүй болох Монголын тухай бодол ч алсарч холдов. Нийт хүн амынхаа 80 гаруй хувийг гучаадхан жилд орон сууцжуулсан Сингапур, уул уурхайг ухаалгаар удирдвал яаж хөгжил дэвшилд хүрч болдгийн амьд жишээ Австрали, Кембрижийн боловсрол, дэлхийн биржид хүч үзэх Монгол компанийн IPO бүгд л тэр хол юм шиг санагдав аа.

Өнгөрсөн өдрүүдийн нам гэгч мамыг тойрсон энэ олон баяр наадам, бөх, концерт бас хэрүүл хараалын сүрд нийгэмд хэрэгтэй мэдээлэл дарагдаад өнгөрөх нь гэсэн болгоомжлол энэ тэмдэглэлийг тэрлэхэд хүргэлээ. Уг нь айлчлалын талаар албан, албан бус зөндөө мэдээлэл хэвлэлээр хөвөрсөн болохоор дахин нурших илүүц. Гэтэл хэрэгтэй мэдээлэл, хэрэггүй мэдээлэл хоёрын тун хэмжээ даанч их зөрөөтэй ажээ. Монгол Улсын Ерөнхий сайдын Сингапур, Австралид хийсэн айлчлалаас харахад гадаад ертөнц Монголыг таньж, тоож, түншийн хэмжээнд хардаг, харилцдаг болжээ. Ёс төдий, нэр хэмээсэн бус жинхэнэ сонирхол, эрмэлзлэл байх шиг. Байгалийн асар их баялгийг дагасан сонирхлоос гадна улс оронд маань тогтсон улс төрийн ардчилсан тогтолцоо хөрөнгө оруулагчдын харааг Монголын зүг “соронздож” буй. Мөн Засгийн газрын үйл ажиллагаа, эдийн засгийн өсөлт ч сайнаар нөлөөлж буй.

Монголын имиж өөрчлөгджээ. Олон жил Монголын таних тэмдэг байсан, үргэлж тусламж ярьдаг, ядуу хөдөөний хамаатны дүр зураг өнөөдөр алс буйд газраас ирсэн ч авдар хоосонгүй, ажил хэрэгч залуугийн төрхөөр солигдож байна. Түүнд одоохондоо дадлага туршлага, зарим талаар мэдлэг чадвар ч дутагдалтай байж магадгүй. Гэхдээ боломж, ирээдүй, хамгийн гол нь хөгжиж дэвших,бусадтай хөл нийлүүлэх чин хүсэл байна. Үүнийг гаднынхан ойлгожээ.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Сүхбаатарын Батболдын Сингапур, Австралийн холбооны улсад хийсэн албан ёсны айлчлалын зорилго, үр дүнг ерөнхийд нь нийтлэлийн гарчгаар илэрхийлж болно. “Уул уурхайн Монголоос оюунлаг Монгол руу” гэж.

Айлчлалын явцаас Засгийн газар улс орны эдийн засгийн ирээдүйг нэлээд тоймтой “харчихсан”, томоохон ордуудыг тойрсон улс төрийн хийрхэл маргаанаас үл хамааран уул уурхайгаас олохоор тооцсон хөрөнгө мөнгөө зарцуулах тодорхой төлөвлөгөөтэй нь харагдав. Ерөнхий сайд энгийн, албан ёсны бус харин нарийн төлөвлөсөн ажил хэрэгч айлчлал хийлээ гэж санагдсан. Тэр хаанаас юу мэдэхийг, ямар туршлагад суралцахыг хүсч байгаагаа сайн мэдэж байсан юм. Энэ ч хүрээнд хоёр улсад хийсэн айлчлалын хамгийн гол сэдэв нь боловсрол,орон сууцжуулалт, гадны хөрөнгө оруулалт байсан гэж хэлж болно.

С.Батболдын удирдсан Засгийн газар боловсролын салбарт онцгой анхаарч байгаа аж. Австрали Сингапур улсын аль аль нь боловсролын салбараар эхний эгнээнд явдаг. Сингапур мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлж, өндөр хөгжилд хүрсэн улс. Тиймээс Монгол Улс Сингапураас техникийн туслалцаа авах, багш мэргэжилтнүүдийг эх орондоо ажиллуулах, монгол багш нарыг Сингапурт дадлагажуулах сонирхлоо илэрхийлсэн. Энэ асуудлыг хэлэлцээний төвшинд тохирч, Сингапураас өндөр зэрэглэлийн багш нар ирж, Монголын хөрсөнд Кембрижийн боловсролын тогтолцоог суулгахад гар бие оролцох боллоо.
Австрали бол уул уурхай, хөдөө аж ахуй, дээд зэрэглэлийн боловсрол экспортлогч гэгддэг орон. Ерөнхий сайд тэдэнтэй боловсролын салбарт харилцаагаа гүнзгийрүүлэх хүсэлтэй байгаа нь анзаарагдсан. Австраличууд Монгол улсын боловсролын салбартаа хийж буй өөрчлөлтийг дэмжиж, хамтран тодорхой хөтөлбөр хэрэгжүүлэх чиглэлээр санал солилцсон юм. Айлчлалын хүрээнд 2012 оноос Австралийн Засгийн газрын тэтгэлгээр тэнд сурах оюутны тоог арваар нэмэгдүүлсэн нь даруухан сонсогдож болох ч жилд 10 сая орчим ам.долларын өртөг Австрали улс гаргах юм. Тэнд суралцдаг монгол оюутнууд энэ тухай сонсоод Засгийн газартаа талархал илэрхийлсэн. Австралийн боловсрол өндөр зэрэглэлийнх байдгийнхаа адил өндөр үнэтэй аж. Мастерын сургалтын жилийн төлбөр дунджаар 120-оод мянган ам.доллар байдаг гэнэ.

Австрали улстай мэргэжлийн боловсролын салбарт хамтрах боломж байгааг ч мөн Засгийн газар анхаарчээ. Эхний ээлжинд уул уурхайн чадварлаг мэргэжилтэн бэлтгэхэд Монголд туслах, мэргэжлийн боловсролын салбарын оюутан, багш нарын солилцоог дэмжих тухай ярилцлаа. Мөн боловсролын тогтолцооны талаар харилцан мэдээлэл солилцох, хоёр орны мэргэжлийн боловсролын болон их дээд сургуулийн хооронд мэргэшил, хүлээн зөвшөөрөх үйл явцыг дэмжиж санамж бичигт гарын үсэг зурсан нь үр дүнгээ өгнө гэж найдъя.

Ерөнхий сайдын айлчлалын үеэр Сингапур, Австралид зохион байгуулагдсан эдийн засгийн форум манай улсын эдийн засаг, бизнесийн орчны талаар мэдээлэл өгсөн үйл ажиллагаа болсон. Засгийн газрын тэргүүн оролцож, байр сууриа илэрхийлэн, асуултад хариулж байсан нь улс орондоо чухал сурталчилгаа болсон юм. Форумд оролцсон австрали, сингапурчуудын бүрэлдэхүүн, хандлагаас дээрх дүгнэлтийг хийж болно. “Рио тинто”, Австрали, Шинэ Зеландын банкны группийн удирдлага зэрэг дэлхийн хэмжээнд яригддаг уул уурхай, бизнесийн томчууд тэнд цугласан байв. Онцлоход эдийн засгийн форум, зарим албан ёсны уулзалтын үеэр Ерөнхий сайдад тавьсан асуултуудын хариуд тэрээр “Монголын Засгийн газарт хамгийн чухал асуудал бол монгол хүн, Монголын иргэний ашиг сонирхол байх болно” хэмээн удаа дараа мэдэгдсэн нь таатай сонсдож байв. Монголчуудын хамгийн том проблем орон сууцжилтыг шийдэх амбиц, бодитой зорилго төлөвлөгөө Ерөнхий сайдад байна гэсэн найдлага төрсөн. Сингапурын айлчлалын үеэр Нийтийн орон сууцны зөвлөлд нь цаг зав гарган саатаж, холбогдох албаныхныг харилцан уулзуулж, ажил хэргийн эхлэлийг тавьсан нь ийн найдах нэг шалтгаан болж байгаа юм. Энэ салбартаа гаргасан Сингапурын огцом амжилт ч итгэл төрүүлж байна. Шийдэх хүсэл зориг байвал арга зам заавал олддог гэдэг. 1980 аад оны үед биднээс дээргүй нөхцөлтэй байсан энэ улс өнөөдөр хүн амынхаа 80 хувийг тохилог орон сууцаар хангажээ. “Бид үүнээс бага хугацаанд ч эдний амжилтыг давтах боломж бий” гэж манай Ерөнхий сайд үзэж байна. Өнгөрсөн онд Засгийн газраас хэрэгжүүлсэн 4000 айлын орон сууцны хөтөлбөр анх удаа дундаж орлоготой иргэдэд зээлээр сууц авах боломж олгосон. Энэ хөтөлбөрийг улам боловсронгуй болгож өргөжүүлэх, Сингапурын туршлагыг ашиглах талаар айлчлалын үед яригдсан. Сонирхуулахад, манайд хэрэгжсэн хөтөлбөр одоогоор жилийн найман хувийн хүүтэй зээлд хамруулж байгаа бол Сингапурын нийтийн орон сууцны зөвлөл зээлийн хүүг жилийн гурван хувь байлгадаг аж. Гол нь хөрөнгө оруулалтын сангуудыг татаж оролцуулж, санхүүжилтээ шийдсэн нь сингапурчуудын амжилтад нөлөөлжээ. Тэд орон сууцжуулалтын ажлыг 1960-аад оноос эхэлсэн ч хорин жил өнгөрч байж 1980-аад онд л шуударсан гэнэ. Бид бусдын туршлагыг сайн хуулбал цаг алдахгүй байх боломж байна.
Айлчлалын үеэр Австрали улс худалдааны төлөөлөгчийн газраа нээх тухайгаа мэдэгдсэн, Канберра дахь Монголын Элчин сайдын яам шинэ байрныхаа туузыг хайчилсан, хоёр улсын хооронд бизнес хөрөнгө оруулалт өргөжиж, иргэд харилцан зорчих болсонтой холбогдуулж виз хүнд нөхцөлтэй байсныг нэг шат доошлуулж, хөнгөн болгох тохиролцоонд хүрч чадсан зэрэг олон таатай мэдээ байна. Мөн Австрали, Монголын хөдөө аж ахуй болон шинжлэх ухааны байгууллагуудын хооронд хамтран ажиллах баримт бичгүүдэд гарын үсэг зурсныг дурдъя. Хэдхэн хоногийн айлчлалаар Засгийн газрыг үнэлэх нь учир дутагдалтай ч эндээс зарим дүгнэлт хийх боломжтой санагдсан. Баялгийн хараал, Голланд өвчин Монголд тусахгүй байх магадлал байна. Энэ Засгийн газар, энэ Ерөнхий сайдад Монголыг мэдлэг, өндөр технологид суурилсан эдийн засгийн хөгжилтэй улс орон болгох эрмэлзлэл байна. Уул уурхайгаас орох хөрөнгөөр иргэдээ боловсролтой, орон сууцтай, хөрөнгөтэй болгох, эдийн засгийн бүтцээ өргөжүүлэх тодорхой төлөвлөгөө Ерөнхий сайдад байна. Улс орноо уул уурхайн биш оюунлаг Монгол болгох хүсэл зорилго ч байна. Энд 2016 оноос хэрэгжүүлэхээр тогтсон хос хэлний сургалтыг онцлоё. Монголын хүүхэд залуучууд баян ядуу, боломж бололцоо эс харгалзан англи хэлийг төрөлх хэл шигээ сурах, эзэмших боломж удахгүй нээгдэх нь. Мөн Кембрижийн боловсролын тогтолцоог нэвтрүүлж байгаа нь ч Монгол шиг улс оронд онцгой ач холбогдолтой юм. Бид бусдад хүлээн зөвшөөрөгдсөн боловсролтой байж л хөгжил дэвшилд хүрнэ. Ерөнхий сайд энэ чиглэлд ажиллаж байна. Амжилт хүсье.
Гэхдээ хөмөрсөн тогоон доторхи Монгол улс төрд хөтлөгдвөл дээрх бүх зорилго талаар өнгөрч мэднэ. Монголчууд бид нутагшиж дассан “тамын тогооноосоо” салж, өнөөдрөөр, өөрийнхөө хэмжээгээр сэтгэхээ больж, Бодоогийн хүүгийн оронд Кембрижийн боловсрол, намын гишүүний батлахын оронд ажлын байр сонирхох хэрэгтэй байна. Хавар бүр “Засаг огцруулах” аянд морддог хөдөлгөөнийхөн, хамтарсан Засагт байгаа Ардчилсан намынхан, хагарч гарсан Хувьсгалт намынхан бүгд л Монгол улс төр хийж байна. Үүнд дотроос хамгийн аюултай нь болох Ардын намд үе үе дамжин халдварлаж ирсэн “тахин шүтэх, тойрон хүрээлэх, агуу ихийн өвчинд унагах” уламжлал Ерөнхий сайдыг маань тойрох болтугай.

Эцэст нь тэмдэглэхэд Монгол улсад хөгжиж дэвших ирээдүй гарцаагүй бий. Байгалийн асар их баялаг, гаднын хөрөнгө оруулагчдыг татах улс төр, эрх зүйн харьцангуй таатай орчин байна. Одоо энэ боломжуудаа хэрхэн ашиглахаас бүх зүйл хамаарна. Хүсч байгаа хөгжил дэвшилдээ хэдий хугацаанд, хэрхэн хүрэх бодлого төлөвлөгөө, түүнийгээ хэрэгжүүлэх чадвар Засгийн газарт маань байгаа гэж найдъя.

Б.ТЭМҮҮЛЭН