“Хэцүү анги” киноны Сүнжид багшийн дүрийг чадварлаг бүтээж, мэргэжлийнхээ уран чадварыг харуулсан СТА, жүжигчин М.Саранцэцэгтэйхөөрөлдсөнөө хүргэж байна. Тэрбээр Сүнжид багш шиг намуухан яриатай хэдий ч үг бүрийх нь цаана ухаарал хайрласан сургамж нуугдаж байсан нь залуу хүний хувьд ихээхэн хүндэлмээр санагдаж байсан юм.
-Та жүжигчний мэргэжлийг хэзээ, хаана эзэмшсэн бэ?
-1985 онд Багшийн дээд сургуулийн кино драмыг ангийг төгссөн. Манай ангид олны танил уран бүтээлч цөөнгүй бий шүү. Хошин урлагийн Алтанцэцэг, Лхагвасүрэн, УДЭТ-ын захирал, УГЗ Цэрэнсамбуу гээд. Би дөрөвдүгээр курст байхдаа жирэмсэн болж, доод ангийнхантайгаа төгсөж байлаа. Багш маань “Нэг ангиас тоотой хэдэн сайн уран бүтээлч төрдөг” гэж байнга хэлдэг байсан. Хэдий арван хэдүүлээ төгссөн ч цөөхөн хэд нь олны танил болдог юм байна. Алтанцэцэг бид хоёрын хувьд 10 дугаар ангиасаа найзалсан, одоо ч сайхан найзууд хэвээрээ.
-Эмэгтэйчүүдийн нөхөрлөл уддаггүй гэж ярьдаг. Таны хувьд атаархлаас болж найзаа алдах ч юм уу тийм зүйлтэй учирч байв уу?
-Энэ бол тухайн хүний хүмүүжил, мөн хэзээ ямар тохиолдлоор найзалж эхэлсэн бэ гэдгээс их шалтгаална. Үзэл бодол нийлдэг хүмүүсийн хувьд иймэрхүү зүйл байхгүй гэж боддог. Харин ямар нэгэн ажил төрлийн холбоогоор мөнгөний тал дээр нийлж байсан, тэр дундаа бие нэгнээ сайн мэддэг болтлоо удаан найзалсан хүмүүсийн дунд тиймэрхүү асуудал гардаг. Тэрийг яах аргагүй амьдрал дээрээ үзсэн.
-Ер нь, урлагийнхан хэр үнэнч найзууд вэ?
-Урлагийнхан гэхээр хүмүүсээс гажууд биш болохоор сайхан найзын холбоо байлгүй яахав. Уран бүтээлч гэдэг утгаараа цагаан атаархал байна. Урлагийнхан чинь хэн нэгэндээ баярхаад байх хөрөнгө чинээтэй байдаггүй болохоор байгаа үедээ байгаа байхгүй үедээ байхгүй л байдаг. Энэ нь зураг авалтын үед их анзаарагддаг юм.
-Жүжигчид бүтээсэн дүр болгондоо хайртай байдаг. Гэхдээ санаанаас гардаггүй, амьдралд тань их өөрчлөлтийг авчирсан дүр гэвэл?
-Миний хамгийн анх тоглосон “Мандах нарны туяа” киноны Гүсэлмаагийн дүрдээ маш их хайртай. Манайд арван хэдэн охин байснаас Дамдин найруулагч энэ дүрийг надад өгсөн. Яагаад намайг сонгосныг нь мэдэхгүй. Зүгээр л харж байгаад дараа нь намайг сонгосон гэдгээ багшаар дамжуулж хэлсэн юм. Тэр кинонд тоглосноос хойш миний дараа дараагийн кинонд тоглох урсгал маань нээгдсэн. Тэр үед анх кинонд тоглож байсан болохоор хөөрхөн л гарч байвал гэж бодохоос яавал сайн жүжиглэх вэ гэдгээ ч мэдэхгүй байлаа шүү дээ. Мэдээж, тэр үеэс л би өөртөө дүгнэлт хийж жинхэнэ жүжигчин хүн ямар байх тал дэр илүү их суралцсан. Дараа нь “Булингар” кинонд тоглох санал ирж байхад АЖ Цэвэлсүрэн гуайтай адилхан монгол төрхтэй гэж авсан гэдэг. Тэрнээс хойш дэлгэцийн арваад бүтээлд тоглосон доо. Тухайн үед архивлагдаад л үлдсэн. Одоо бол хүн болгоны хайртай Сүнжид багшийнхаа дүрд маш их хайртай. Хэлэхгүй байхын аргагүй.
-“Хэцүү анги” кино гарсны дараа хөдөөний настай эгч таньд хонины махтай ирсэн гэдэг яриа бий. Мэдээж, кинон дээрх амьдралыг харчихаад тэгж
төсөөлсөн байх, тийм үү?
-Надад тийм хүн ерөөсөө хандаагүй. Иймэрхүү мэдээ шар сонингууд дээр их гарсан байна гэсэн. Магадгүй тийм хүн байгаад над дээр ирж чадаагүй байхад нь нэг сэтгүүлч мэдчихээд бичсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Яг тэр дүрээр минь олон хүн хүлээж авсан байх. Ямар сайндаа л хүүхдүүд давталга авъя гэж утасдах вэ дээ.
-Та одоо яг хаана амьдарч байна?
-Би Сүхбаатар дүүргийн тавдугаар хороонд нөхөртэйгөө, бага охинтойгоо хамт амьдарч байна. Том охин маань тусдаа гарсан.
-Та гэр бүлийнхээ хүнтэй ханилаад хэдэн жил болж байна. Гэр бүл аз жаргалтай, бат бөх байхад эмэгтэй хүний оролцоо хэр чухал байдаг юм бол. Залуу хосууд юун дээрээ их анхаармаар санагддаг вэ?
-Бид гэрлээд 25 жил болж байна. Аливаа юмны буруу хоёр талдаа байдаг. Амьдралд бие биедээ итгэхгүйгээр цааш явна гэж хэзээ ч байхгүй. Сүүлийн үед ахуйн байдлаас болж их салдаг болсон байна. Нөхөр арчаагүй, архи уудаг гээд л. Энэ тал дээр нийгмийн буруу болж таарна. Гэхдээ аль ч нийгмийн үед салалт байгаагүй биш байсан. Одоо үед хариуцлага гэдэг зүйл хаа хаанаа байхгүй болжээ. Миний хүүхэд ч тэр, хэн нэгний хүүхдүүд хоорондоо суухаар болвол аль аль тал нь болж бүтэхээрээ юмыг нь бэлтгээд гэр бүл болгоно. Хүүхэд төрүүлсэн өдрөөс эхлээд хүн бүхэн хариуцлагатай байна гэдгээ ухамсарлахаа байж. Зөвхөн өөрийгөө зовж зүдэрч байгааг гайхаад, өөрөөсөө биш өрөөлөөс өө хайдаг болсон. Тэгээд болохгүй бол салдаг, ийм байж болохгүй байх. Ер нь би салалтыг хэзээ ч дэмждэггүй. Салалтаас хүүхэд хамгийн их хохирдог. Гадаадын хүмүүсийг хараад байхад гэр бүл болох гэж яардаггүй. Гэрэлчихээд хүүхэдтэй болох тал дээр нэлээд нямбай хандаж, хэзээ бид жинхэнэ аав ээж болох вэ гэдгээ хүртэл тодорхойдог болчихжээ.
-Танай нөхрийг УДЭТ-ын найруулагч Найдандорж гээд байсан?
-Үгүй, хөгжмийн зохиолч Найданжав гэж хүн бий.
-Өнгөрсөн 25 жилийн хугацаанд сайхан гэр бүлийг авч явахын тулд таниас хэр тэвчээр гарч байв. Эмэгтэйчүүд их тэвчээртэй байх хэрэгтэй гэж ярьдаг?
-Миний хувьд тийм ч их хэцүү, хүнд зүйл үзсэнгүй. Социализмийн үе байсан болохоор хариуцлага гэдэг зүйлийг аль аль шатандаа дээд зэргээг ухамсарладаг
байсан. Хүнтэй суувал тэрэнтэйгээ насан туршдаа амьдрах ёстой гэсэн үзэл бүх хүнд байсан. Би нөхөртэйгээ 10 дугаар ангиасаа эхэлж үерхээд амьдралынхаа гарааг эхэлж байлаа. Эмэгтэй хүн амьдралыг авч явдаг гэдэг үнэхээр үнэн. Гэхдээ эр хүн тэр айлын тэргүүн нь байдаг учраас хүндэтгэж байх хэрэгтэй. Ямар ч эр хүн халуун дулаан уур амьсгалтай гэр бүлийг хүсэмжилдэг. Эмэгтэй хүн тэр бүхнийг бүрдүүлдэг, бас ажилсаг байх хэрэгтэй.
-Хоёулаа уран бүтээлч байх сайхан ч заримдаа ар гэрийн асуудал хоцрогддог. Дээр нь урлагийнхан чинь цалин мөнгө муутай. Тэгэхээр өнгөрсөн жилүүдэд санхүүгийн асуудлаа яаж шийдэж байсан бэ?
-Тийм шүү. Манайхан чинь үнэлэмж багатай. Нэг л сайхан ард түмний хайртай уран бүтээлчид мөртлөө боломжийн хэмжээнд хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй байх тохиолдол бий. Гэхдээ яах вэ, хүмүүсийн хайртай уран бүтээлч байна гэдэг сайхан. Тийм болохоор манай урлагийнхан ихэнхдээ хувийн бизнес хийдэг. Миний хувьд нөхөр маань дээр үеэс бизнес хийж эхэлсэн болохоор боломжийн амьдарч байна.
-Арилжааны кино гарахын хэрээр мэргэжлийн бус жүжигчид их болсон. Мэргэжлийн бус жүжигчид кино урлагийн хөгжилд сөргөөр нөлөөлөх болов уу?
-Нөлөөлөхгүй. Яагаад гэвэл дээр үед бүгд л мэргэжлийн бус жүжигчид кинонд тоглодог байсан. Найруулагчид дүрээ олохын тулд гудамжинд гарч эрэл хайгуул хийдэг байсан шүү дээ. Тиймээс тэр үеийн кинонууд маш сайхан, бодит байж чаддаг байсан. Тухайн хүнд авьяас байвал уран бүтээл хийж болохгүй гэсэн хууль байхгүй. Арилжааны киноны хувьд энэ бол байхаас өөр аргагүй нөхцөлд байна. Хүн бүр мөнгөний төлөө өдөр шөнөгүй зүтгэж байгаа энэ нийгэмд сэтгэхүйн драм хийгээд хэн ч үзэхгүй. Тийм болохоор л зах зээлийнхээ хуулиар ийм төрлийн кино олширч байгаа юм.
-Шинэ залуу жүжигчдийг хараад шүүмжилмээр, магтмаар зүйл хэр байдаг вэ?
-Ер нь манай залуу үеийн жүжигчид гэлтгүй залуучууд тэр чигээрээ ном уншихаа байсан. Тиймээс жаахан мэдлэг дутагддаг тал ажиглагддаг. Тэрнээс биш чадварлаг хүүхдүүд их байна. Сүүлийн үед киноны зохиол нь тийм байдаг юм уу, бүү мэд. Хараал хэлсэн кино их гарах болж. Энэ нь сөрөг талтай. Урлаг хүмүүсийг хүмүүжүүлэх, гоо зүйн мэдрэмж олгох, нийгмээсээ нэг алхам урд явах зүйл байтал хамгийн дор байдаг шоронгийн үг хэллэг хэлээд байгаа нь их харамсалтай санагддаг.
-Сүнжид бол сайхан сэтгэлтэй монгол эмэгтэйн дүрийг маш сайхан гаргасан. Тэр дундаа багш хүний ёс зүйг ихээхэн зөв талаас нь харуулсан дүр. Та одоо яг энэ дүр шигээ нийгмийн сэтгэлзүйд нөлөөлөхүйц ямар дүрд тоглохыг хүсч байна вэ?
-Сая багшийг гаргасан бол одоо эмчийг гаргаасай гэж боддог. Би эмч нарыг их шүтдэг. Гэтэл нийгмийнхээ байдлаас болоод тэр юмуу хүн чанараа алдсан эмч нар их байна. Энэ байдал төрх дээр их харагддаг. Хөгшин нь ч тэр, залуу нь ч тэр. Үхэх төрөх хоёр адилхан гэдэг шүү дээ. Хоёр яс салгаад өгөхийн оронд аашлахыг нь аашлаад, аль эсвэл тоохгүй чарлуулаад орхичихдог, өөрсдөө эмэгтэй хүн биш юм шиг аймар муухай зантай. Төрж үзсэн эмэгтэй хүн болгон ээжийгээ бодож уйлдаг. Би дөнгөж төрчихөөд төрөхийн орон дээр уйлахад эмч нар яасан, нөхөргүй хүүхэдтэй юм уу гэж асуухад нь үгүй ээ би ээжийгээ өрөвдөөд гэж хэлж байсан. Тэгэхэд чинь эмч нарын ёс зүй маш доогуур болжээ, мөнгө өгөхөөс нааш хөдөлдөггүй үнэхээр аймар. Би охиноо төрүүлүүлэх гээд гурван ээлжийн эмч, сувилагчид бүгдэд нь тав, арван цаас өгч байж хөдөлгөж байгаа. Одоо чинь агаар, хоол хүнс ямар болсон билээ. Төрөхдөө очоод үхээд байвал хэцүү биз дээ. Тийм болохоор энэ талын кино хийх хэрэгтэй гэж боддог.
С.Эрдэнэтунгалаг
"Шударга мн"
.jpg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
.jpeg "Томруулж харах")
.jpg "Томруулж харах")
