Манай улсад согтуу жолоочийн улмаас амь насаа алдаж байгаа гэмт хэрэг цөөнгүй гарч байна.

Харамсалтай нь согтуугаар жолоо барих зөрчил өссөөр. Одоогоор манай улсад мөрдөгдөж буй согтуугаар автомашин жолоодож байгаад баригдсан тохиолдолд зургаан сараас хоёр жил хүртэлх хугацаагаар эрхийг нь хасч байгаа хуулийн заалт хэт зөөлдөж буйн илрэл бол энэ юм.

Тиймээс энэ байдалд анхаарлаа хандуулж, цөөхөн Монголчуудаа алдаж дуусахаасаа өмнө шаардлагатай хуулиуддаа өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байгааг бид түрүүчийнхээ нийтлэлд дурьдсан билээ. Энэ удаа бид Замын цагдаагийн газрын дэд дарга, хурандаа Ч.Жаргалсайхантай энэ талаар ярилцсанаа та бүхэнд хүргэж байна.

Монгол улсад өнөөдрийн байдлаар 680 мянган жолооч бүртгэлтэй байгаагийн 32 мянга буюу тав орчим хувь нь тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрх хасагдсан ба Замын цагдаагийн албаны мэдээгээр долоо хоног тутам 250 жолоочийн эрхийг хасч, 200 жолоочийн эрхийг сэргээж байна. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэргийн 20 гаруй хувь нь согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсоны улмаас үйлдэгджээ. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсоноос гарсан хэрэг, осол 2008 онд 836, 2009 онд 1105, 2010 онд 1212 бүртгэгдсэн байна. Өнгөрөгч 2010 онд гэхэд л 15141 согтуу жолоочийг илрүүлжээ.

-Манай улсад одоо хэрэгжиж байгаа хуулийн хэрэгжилт хэр байна гэж та бодож байна?
-Хэрэгжилт үр дүнгүй байна гэдэг нь согтуугаар автомашин жолоодох байдал буурахгүй өсч байгаагаас бэлхнээ харж болно. Үүний дээр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож байгааг илрүүлэлт хангалтгүй байна уу гэж үзэж байгаа юм. “Бид хаана л согтуу жолооч байна тэрийг илрүүлдэг” гэвэл худлаа болно. Согтуу жолооч нарыг тэр болгон барьж чадахгүй, машин болгоныг зогсоож шалгаж чадахгүй байна. Тэгэхээр цаана нь хэчнээн аюул осол байна гэдгийг бодох хэрэгтэй. Манайд хангалттай албан хаагч, техник хэрэгсэл алга байна. Тэгэхээр хүн хүч нэмэгдүүлэх, хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй юм.

-Ямар бие бүрэлдэхүүнтэй ажиллаж байгаа юм бэ?
-Улсын хэмжээнд 600 гаруй хүн, 360-аад мянган автомашины жолооч нартай ажиллаж байна. Манайх 90 оныхоо орон тоотой л ажиллаж байгаа. Гэтэл автомашин тэр үеийнхээс хэд дахин нэмэгдсэн. Харин манай цагдаа нарын тоо хэвээрээ л байна.  

-Манай нийтлэлд “Согтууг нь мэдсээр байж жолоо бариулж байгаа иргэдэд захиргааны хариуцлага тооцдог болъё” гэсэн асуудлыг дэвшүүлсэн. Энэ биелэх боломжтой юу?
-Болно, бусад оронд байдаг л асуудал. “Хэнтэй уусан, яагаад тэр хүнийг согтуугаар жолоо бариулсан” гэх мэтээр нөлөө үзүүлсэн хүмүүст захиргааны хариуцлага ногдуулдаг улс орон байдаг. Энэ бол нөлөөллийн арга хэмжээг сайжруулж буй хэрэг юм. Хүмүүс бие биедээ шаардлага тавьдаг болдог. Үүнийг захиргааны хариуцлагын тухай хуулин дээр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодоход нь оролцсон, хатгасан, дэмжсэн хүмүүст хариуцлага оногдуулдаг эрх зүйг гаргаад ирэх юм бол хуулийг дагаад л явна шүү дээ.

-Яг ямар, ямар хуулиудад өөрчлөлт оруулах ёстой гэж та бодож байна?
-Хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хууль, Захиргааны хариуцлагын тухай хууль болон холбогдох хууль тогтоомжуудад өөрчлөлт оруулах ёстой. Гэхдээ хүмүүс “хууль нь иргэдийгээ торгож, шийтгэх л зорилго тавьчихаад байна” гэж бодож магадгүй. Тийм биш. Хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг зарим улс төрч, иргэд ойлгохдоо цагдаа гудамжинд зогсоод л торгоод байвал хангагдчихна гэж ойлгодог. Энэ өнцгөөс нь харвал хөдөлгөөний аюулгүй байдал гэдэг зүйл байхгүй болно. Энэ ойлголтоос бид салах ёстой. Хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангахын тулд маш олон байгууллага, хувь хүний хамтын ажиллагаа, харилцан хариуцлагаа ухамсарлах явдал шаардлагатай. Жишээ нь, нэг баазын дарга гэхэд л ганцхан ээлжийн жолоочтой, тэр хүнээ 17, 18 цаг ажиллуулж байна ш д. Тэр хүнд мөнгө л сонин байгаа болохоос тухайн жолооч ядраад хүн дайрч ална уу, шоронд орно уу хамаагүй байна. Гэтэл хүнийг найман цагаас илүү хөдөлмөрлүүлж болохгүй, ээлжийн жолоочтой байна гээд хууль дүрмүүд нь хангалттай байдаг. Ердөө л хариуцлага байхгүй. Хариуцлагагүй байгаагийнх нь төлөө ногдуулах хариуцлага байхгүй. Тэгэхээр энэ хуулийн гол амин сүнс нь төр, байгууллага хувь хүн бүгд хариуцлагатай байлгах тогтолцоог бий болгох ёстой. Хот тэлж, хэт их хүн төвлөрч байгаа энэ үед бүгд л хариуцлагатай байх шаардлага тулгараад байна. Бид цөөхөн шүү. Цөөхөн хүнээ алдаад дуусах вий. Зам тээврийн ослоор нас баралт, гэмтэл, осол аваарын дуудлага өөрөө өндөр түвшинд хүрчихсэн. Яаж осол аваарын тоог бусад орныхтой адил түвшинд аваачихав, хэн хариуцлага үүрэх ёстой вэ гэдгээ л ярьмаар байгаа юм. Ийм үед өмнөх онтойгоо харьцуулсан статистик яриад л яваад баймааргүй байна.

-Цагдаа нар хахууль авдаг, согтуугаар жолоо барьж байгаад баригдлаа гэхэд хэдэн төгрөг цагдаад атгуулчихаад цаашаа явчихдаг гэх мэтээр хүмүүс ярьдаг. Та энэ дээр юу гэж хэлэх вэ?
-Захиргааны хариуцлагын шийтгэлийг өндөржүүлье гэхээр “бага байлгая, энэ бага л байх ёстой” гэх мэтээр яриад "цагдаа нар намайг зогсоогоод, торгоод байх юм” гээд байгаа хүмүүст би ганц л зүйл хэлнэ. Яагаад тэгвэл замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчөөд байгаа юм бэ. Яагаад зөрчихийн төлөө яриад байгаа юм бэ гэж эргэж асуумаар байна. Яагаад хахууль өгнө гэж яриад байгаа юм. Дүрмийн зөрчилтэй хүмүүсийг л зогсоож байгаа. Тэгвэл дүрмээ зөрчихөө л больчих л доо. Согтуу жолоо барьж байгаад баригдвал цагдаа нар хахууль авчихна гэж айж байхынхаа оронд архи уухаа л больчих л доо. Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчихөө больчих л доо. Ийм л асуудал ярьмаар байна. Мөн дээр нь цагдааг бэлэн мөнгөтэй харьцахыг болиулах талаарх асуудлыг ярьж байна. Захиргааны хариуцлагын тухай хуулийн өөрчлөгдөх гол концепц нь энэ юм. Тухайн хүнд ногдуулах хариуцлагыг бид ногдуулаад л орхичихно. Тэгээд хуулиндаа тухайн хүн төлбөрөө хэзээ барагдуулах гэх мэтийг нарийн зааж өгнө. Тэр үед өөрчлөлт гарах болов уу гэж бодож байна. Мөн бид цагдаа нарыг камержуулах асуудлыг ярьж байна. Цагдаа иргэнтэй харьцсан л бол тэр камерт бичигдэх ёстой. Хэрвээ бичлэг хийгээгүй бол тэр цагдаад ямар хариуцлага хүлээлгэх вэ гэдгийг хуулинд зааж өгнө. Мэдээж хүмүүс цагдааг “гоё” гэж хэзээ ч хэлэхгүй байх л даа. Байнга л шүүмжилж байдаг. Гэхдээ шүүмжлэл авахгүй байна гэдэг бол ажилгүй байгаагийн л шинж юм. Аливаад шүүмжлэл байх ёстой. Алдаагүй, өндөг шиг өөгүй зүйл хаа ч байхгүй. Бидэнд харилцааны тал дээр алдаж байгаа зүйл бий, ширүүн догшин харьцлаа гээд шүүмжилж байгаа. Бид ийм зүйл огт байхгүй гэж хэлээгүй. Ер нь бол байгаа, үүнийг засахын төлөө удирдлага нь ажиллах ёстой, иргэд ажиллах ёстой, иргэд шүүмжилж байх ёстой, бид илрүүлж, таслан зогсоож байх ёстой л гэж ойлгож байна.

-Согтуугаар автомашин жолоодох зөрчил, түүнээс үүдсэн хор хохирлын тоо жил бүр өсч байна. Чухам юунаас болоод байна вэ?
-Нийгэмд архидалт үнэхээр тулгамдсан асуудал болоод байна. Үүнээс болоод гэмт хэрэгтэй холбоотой асуудал хурцаар тавигдаж байна. Энэ бол манай иргэдийн анхаарлаа хандуулах ёстой зүйл юм. Явган хүн согтуугаар хөдөлгөөнд оролцлоо гэхэд тухайн хүн зөвхөн өөрийнхөө амь нас эрүүл мэндийг хангаж чадахгүй байна гэсэн үг. Гэтэл тээврийн хэрэгсэл жолоодоод согтуугаар явж байна гэдэг бол зөвхөн өөрийн аюулгүй байдалд ч бус бусдын аюулгүй байдалд шууд нөлөөлж байгаа асуудал юм. Хурд, хүчтэй техник хэрэгслийг согтуу хүн жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцоно гэдэг бол аймшигтай үзэгдэл. Эхнэр нь нөхөртөө, нөхөр нь эхнэртээ, хүүхэддээ, найз нөхөд, хамт олондоо шаардлага тавьж, бүх нийтээрээ тэмцэл хийж байж л энэ асуудал зогсоно.

Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсоноос үүссэн гарз хохирол асар их байна. Иргэд сүүлд нь гэмшдэг. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож байгаа хүнийг цагдаа бариад, эрхийг нь хасчихаар л болоод байгаа юм шиг  ойлгож болохгүй. Цагдаад баригдана гэдэг нь харин ч аврагдаж байгаа асуудал.  Цаашаа яваад хүн дайраад алчихсан бол яахав, онхолдоод үхчихсэн бол яахав. Цаана нь гарч болох хохирол бол асар их.

-Түрүүнд нь ер нь ямар арга хэмжээ авдаг байсан юм бэ?
-Дээхнэ үед торгодог байсан, мөн тодорхой хугацаагаар эрхийг нь хасч дээрээс нь мөнгөн торгууль ногдуулдаг байсан. Одоо харин чухам ямар хариуцлага ногдуулах вэ гэдэг саналыг иргэдээсээ авч, нарийн сайн ярилцсаны үндсэн дээр юутай ч энэ байдлыг өөрчлөх цаг болсон байна гэдэг нь харагдаж байна.

-Бусад орны туршлага ямар байдаг юм бол?
-Хатуухан хэлбэл Хятадад согтуугаар автомашин жолоодож байгаад хүний амь нас хөнөөсөн хүнийг шууд буудчихаж байна. Зарим улс орон гэмт хэргийн нөхцөл байдлаар авч үзэж байна. Зарим улс захиргааны зөрчил гэж хэлээд цаана нь эрх хасахаас гадна хөдөлмөрийн хүмүүжил олгодог, шууд хорьдог ч газар байна. Мөн зарим улсад архинаас жигшүүлэх сургалтанд хамруулж байна. Зарим газар тухайн хүнийг шалгаж үзээд, архинд донтох өвчтэй бол бүрмөсөн эрхийг нь хасч, эмнэлэгийн дүгнэлт гартал дахин жолоо барих эрхийг олгохгүй байна. Бүр согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол тухайн автомашиныг нь шууд улсын орлого болгож хураан авч байгаа газар ч байна. Энэ мэтээр улс орон болгон өөрсдийн хууль тогтоомжоор тэмцэж байна. Дэлхий даяараа согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчилтэй тэмцэх шаардлагыг НҮБ-аас сануулж байна. Ялангуяа хууль тогтоох байгууллагуудад нь энэ талын шийтгэлийг чангатгах, иргэдийнхээ амь нас эрүүл мэндийг хамгаалах талаар зөвлөмж өгч байна.

-Согтуугаар жолоо барихад нөлөөлдөг гол хүчин зүйл нь юу байдаг вэ?
-Өөрөө ууж байгаа ч хүн байна, өрөөл бусад нь шахаж байгаа тохиолдол ч байна. Архидалтын газруудыг дэндүү олноор байгуулж байгаа нөхцөл орчин байна. Архийг дэлгэрүүлж, ийм ихээр нийгэмд байх ёстой юм шиг үйлдвэрлэж, найр наадам зохион байгуулж, олон баярууд тэмдэглэж байна гээд олон хүчин зүйл нөлөөлж байна. Бусад орныг харах юм бол архидалт нь хамаагүй бага байна ш дээ. Тийм болохоороо бид одоо архидалтыг болих цаг болжээ. Ганц жолооны ард ч биш.  Архидалттай холбоотой асар их гэмт хэрэг гарч байна. Танхай зодоон, хүний амь насыг хөнөөх, хүчингийн гэмт хэрэг гээд болж бүтэхгүй бүх л зүйл архидалтын ард гарч байна. Нийгмээрээ архидалттай тэмцээд эхлэх юм бол согтуугаар жолоо барих зөрчил ч дагаад л буурна.

-Хүмүүс болохоор нийгэм ядуу, ажилгүйдэл их байгаа учраас архидалт их байх нь аргагүй гэж ярьдаг?
-Үүнээсээ гарах л хэрэгтэй шүү дээ. Тэгээд архидаж явсаар байгаад живээд дуусах хэрэг үү. Бид л энэ байдлаасаа гарах гэж тэмцэхгүй юм бол өөр хэн тэмцэх юм бэ. Энэ байдлаасаа салж байж бид дараагийнхаа зүйлийг бодох ёстой. Олон хүчин зүйл нөлөөлж байгаа үнэн. Гэхдээ л бид энэ байдалтай эвлэрч болохгүй.

-Ярилцлага өгсөнд баярлалаа.

Ярилцсан О.Ариунбилэг