“Тунгалaг Тамир” романы эхлэл шиг янзтай сонсогдож байна уу гэснээс яг ч бас Орших биш Мөнх-Орших л доо. Тэгээд ч заргачаараа алдартай Эрдэнэ шиг төрсөн уугуул нутагтаа багтаж шингэхийн аргагүй болоод хошуу алгасаж, өнөө цагийн эрхээр та бидэн шиг амьдрал хөөн тив алгасан бөмбөрцөг дэлхийн өнцөг булан бүр лүү, харийн нутагруу цагаачилж яваа ч биш ердөө л хорин насныхаа төрсөн өдрийн баярыг төрсөн нутагтаа, төрлөх Улаанбаатар хотдоо, тэр ч бүү хэл төрж өссөн гэртээ дотнын хэдэн найзуудтайгаа тэмдэглэхээр бага сага идээ будаа цуглуулан яваа тэр өдөр бол яахын аргагүй аргын тооллын нэгэн мянга есөн зуун наян оны зуны сүүл сар буюу найман сарын хорьдын нэгэн сайхан нарлаг өдөр байлаа. Гэвч санаандгүй бодолдоо автаж яваад санамсаргүйгээр хэн нэгэн өөрийн үеийн буюу чухамдаа бол өөртэй нь усны дусал мэт адилхан нэгэн залуутай нүднээсээ гал манартал мөргөлдөж орхиогүй бол ч үүнийг тэрлэгч би вээр та бүхэнд сонирхуулан хуучлан өгүүлэх ямар нэгэн сонирхолтой түүх өрнөхгүй л байсан болов уу. За ингээд эрхэмсэг уншигч авхай нарыг үл чилээн олныг үл нуршин чухамхүү юу болсон талаар өгүүлсүү.

Нэг. МӨРГӨЛДСӨН НЬ

Оршихын төрсөн өдөр энэ удаа хагас сайн өдөр* буюу бямба гаригт таарсан учир дөнгөж арван хоёр цаг болгоод цайндаа ч орсонгүй, цехийн мастераасаа үлдсэн ганц цагийн ажлаас чөлөө аваад цаг бүртгэгч авгайд өөрийн төрсөн өдөр болж байгаагаа учирлан хэлээд цагаа “14:00” гэж бүртгүүлэхээр бяцхан “бэлэг” аваад яаравчлан ажлаасаа гарчээ. Хааяа нэг гоёонд өмсдөг, тэр бүрий хайрлаад өмсөөд байж чаддаггүй өөрөө гараа гарган байж Чилийн Хунтын эсрэг цогтой тэмцэгч дуучин Виктор Харрагын дүрсийг цоолборлон тосон будгаар тавьж гоёсон цагаан өнгийн футфолка өмсөн, “Арван гурав дахь сарын цалин”- гынхаа мөнгөөр мөнгө хайрлалгүй дамын үнээр 250 төгрөгөөр үнэ зодон байж авсан ганц цайны өмд болох “Тверь” хэмээх дуйраамал орос жинсэн өмд, З50 төгрөгөөр захаас арайхийж мөн л дамын үнээр олж авсан “флатформ” хэмээх гурван хуруу хирийн зузаан өлмий, өлмийнөөсөө элбэгхэн хоё хуруу зузаан өсгийтэй гутал гээд ер нь бол хааяа нэг гоёдог бүхий л гоёлоо өмсөөд, “Тверь” өмднийхөө арын халаасанд байнга байлдааны бэлэн байдалд халаасалж явах “Союз” сээтгэн торон дээрээ энэ хавар “Выставка”-д зохиогдсон ах дүү социалист орнуудын “Яармаг- Үзэсгэлэн худалдаа”-г үзэж яваад БНАГУ- ын хэсэг дээр үнэгүй тараасан цагаан хуванцар бариултай ганган фото зурагтай гялгар уутан торыг бариулыг нь нугалж халааслах боломжгүйн учир бариулыг нь ороон эвхсэн тороо гартаа атган нэмэлт зэвсэгээр зэвсэглэсээр “Арван есийн үйлчилгээний төв”- ийг зоривоо. Уг нь бол ч гэрлүүгээ дөхөж, Бага Тойрог хавийнхаа дэлгүүрүүдээс юмаа цуглуулж болох ч юмыг яаж мэдэх вэ, баярын ширээнд маань ямар нэгэн юм дутаж балрахвий гэсэндээ ийнхүү холоос эхлэн замдаа тааралдах хүнсний дэлгүүр болгоныг дотроо тооцоолсоор ямар боловч хоёр тор дүүрэн идээ будаа цуглуулаад “Дөрөв” дээр буугаад \Хүнсний барааны 4-р дэлгүүрийн өмнөх автобусны буудал дээр л буугаа юм бид дээ.

Бүхэл бүтэн дөрвөн давхар дэлгүүр дээр гараад зогсчихдог автобус ч гэж юу байх вэ дээ\ гэрийн зүг яаравчлан “Хуучин Цирк”- ийн үүдээр өнгөрч явтал өөдөөс нь болзсон, амласан ёсоороо “Весна” хэмээх магнитфон буюу соронзон дуу хураагуураа баруун мөрөн дээрээ барин дууг нь эцэст нь тултал чангалаад алдарт “Бони, М” хамтлагийн “Вавилон”- ыг эгшиглүүлэн аянд нь толгойгоо хөдөлгөн намалзан бүжиглэн алхалж ирж байсан найз Оргио нь гэв гэнэтхэн нүдэн дээр нь хувирч биеийн тамирын бололтой резинэн ултай бандгардуу цагаан гутал дээр жинсэн өмд гэхэд хар өнгөтэй, өвдөгнөөс нь дээгүүр хоёр гуя нь тэр чигтээ хөндлөн, хөндлөн урагдаж сэмэрсэн томдсон өмдний шуумгийг хайр найргүй газраар чирэн өмсөөд, Хадаа аваргад л таарах болов уу гэмээр хар өнгийн томоо гэгчийн уртаа ханцуйтай эрээн мяраан гадаад бичигтэй футболка цамц сул тавьж унжуулаад, нарны саравчтай малгайг хойш нь харуулан дагзан дээрээ хөндлөндүү тавьж, гартаа алгын чинээхэн ямар нэгэн хавтгай хар юм барин өрөөсөн шанаандаа наасан, ил харагдах өрөөсөн чихээ эмэгтэй хүн шиг бүр дөрөв, тав ч цоолон гуулин ээмэгнүүд дараалуулан зүүсэн нэг л этгээд харагдах боловч хамгийн сонирхолтой нь өөртэй нь гайхалтай адилхан залуу болон хувирахад өмссөн, зүүснийг нь болон яахын аргагүй монгол хэлээр боловч үл мэдэгдэх гадаад үгс яриандаа хавчуулан огт чихэнд дасаагүй сонирхолтой үгсээр “Миний хайраа! Уба нь одоохон гялалзуулаад боосстой нь тохиролцоод наад муу маркетингын албаны менежэр гээд томроод байгаа нусан чавхыг хандыг нь хага даруулаадхъя...” гэх зэргээр хэн нэгэн үл үзэгдэх хүнтэй ярилцах этгээд яриаг нь сонсон гайхан алмайрч явсаар юу, юугүй тулаад нүднээсээ гал манартал мөргөлдөж орхиход гэв гэнэт хувирч орхисон найз Оргио нь буюу нөгөө залуу бодвол хараалын л үг бололтой “Фаакюү!” гэсэн сонин үг амнаасаа унагаах агшинд барьж явсан тортойгоо алдаж унагаагаад талаар нэг тарсан юмнуудаа хамж аваад сая өндийвөл...

Тун ч нэг гайхалтай юм болж өчигдөр оройхон ажлаасаа тарж ирэх замаараа гэрийнхэн нь зусланд гарчихсан гэртээ ганцаараа байгаа болохоор хоол хийхээс залхууран орж хооллосон, өнөө өглөөхөн ажилдаа явж байхад л цэвэрлэгч эмгэн нь цонхыг нь угаагаад зогсож байсан эргэн тойрондоо нуур мэт мэлтийх борооны тогтоол уснууд цэлэлзсэн, шохойдсон, зарим газраа шавар нь ховхорч унан шар шаварных нь цаанаас зөрүүлж хадсан дранк мод нь цухуйсан дан шавар байшинтай гуанз илбийн юм шиг алга болж суурин дээр нь хоёрын зэрэг нилээд хуучирсэн таван давхар саарал тоосгон байшин хэдийнээ сүндэрлэчихсэн, мөн наад талд нь долоон давхар шинэхэн улаан тоосгон орон сууцны байшин байх бөгөөд дөнгөж өглөөхөн бүү хэл дөнгөж саяхан нөгөө залуутай мөргөлдөхийн өмнөхөн “Номын худалдааны бэлтгэлийн төв контор” гэсэн хаягтай байсан хуучин циркийн оронд “МОНГОЛ УЛСЫН ГАВЪЯАТ ЖҮЖИГЧИН Ж. РАДНААБАЗАРЫН НЭРЭМЖИТ ЦИРКИЙН СУРГУУЛЬ” гэсэн хаяг нүдэнд дурайх агаад “Банкны наян дөрөв”- ийг “Дөрөв”- тэй холбосон мөн л орон сууцны бололтой таван давхар байшин дугуйрч, хуучин циркийн баруун талд ердөө л “Дөрөв” хүртэл тэрүүхэн тэр жаахаан зайнд дөрвөн давхар цагаан байшин, түүний цаад талд бас дахиад нэгийн зэрэг есөн давхар шав шар байшин хэдийнээ баригдчихсан байх агаад, түүний цаад талд бодвол “Пионерийн ордон”- ы хашаан дотор бололтой бүүр ч өндөр баригдаж байгаа барилга харагдаж, зүүн тийшээ бол хуучин циркийн мал амьтанаа адгуулдаг байсан дуганууд нь дээрээ алтан ганжирууд гялалзуулан дотроос нь лам нарын бурханы ном уншиж, хонх дамар тачигнуулах нь бүгтхэн боловч тод гэгч нь сонсогдон, аль хэдийнээ гадаа нь бий болчихсон том, том хүрднүүдийг хүмүүс эргүүлэн гороолон явах нь харагдах бөгөөд түүнээс цааш өөрийнхөө гэр байх зүгт хараа тавин харваас гэрийнх нь буурин дээр есөн давхар орон сууцны байшин сүндэрлэж, хаашаа л харна харсан зүг бүхэнд нь тоосгон, бетонон хэрмэн хашаанууд лүглийж харагдахад өөрийн эрхгүй цочин самгардаж, саяхан л налгархан налайж, цэлгэрхэн цэлийж байсан өөрийнх нь төрсөн нутаг амьсгаа авах аргагүй мэтээр багшааралдан, шавааралдаж, урьд өмнө огт үзэгдэж харагдаж байгаагүй ч угтаа бол Улаанбаатарт ганц, нэгхэн харагддаг байсан буруу талдаа жолоотой япон тэрэгнүүд голдуу болон хаанахын ямар улсын, ямар ямар тэрэгнүүд нь үл мэдэгдэх ганган хээнцэр мөөлөндүү, бөөрөнхий бандгар хэлбэртэй тэрэгнүүд зайгүй шахам хөлхөлдөх нь нэг л сонин ажээ. Харин түрүүний өөдөөс нь ирж яваад өөртэй нь усны дусал шиг адилхан болж хувирсан найз Оргио нь ор сураггүй алга болоод түүнтэй тун ч төстэй хувцасласан дөрвөн залуу өөрийг нь танимгааран “Хаая, хаая, хаая” гэлцэн нэг нь “Фөх, фаакюү! Боокоо маниуддаа төрсөн өдрөөрөө лайтай сюрприз барина гэсэн нь энэ байх нь ээ” хэмээн дуу алдахад нөгөө нь “За бөөздэй, андаа”, бас нөгөө нь “За юу байна даа, хамаа? Хорвоогын сонин сайхан юу байна, яриад байгаарай. Миний хөгшин чинь ямар дэбийл стиль имижтэй болчихоо вэ?” гэлцэн угтан ирэхэд Мөнх-Орших өөрийн эрхгүй самгардан, яах ч учраа олохоо байваа.

Үргэлжлэл бий...

*-хагас сайн өдөр, бүтэн сайн өдөр гэдэг энэ хэллэг маань өнгөрсөн социалист нийгмийн үеэс угшилтай хэллэг. Уг нь бол өнөө цагийнхаар бол хэрвээ хүн ажиллаж л байвал ажилтай сайн өдөр байдаг бол тэр үед эсрэгээр амарч л байвал “сайн өдөр” байсан хэрэг л дээ. Долоо хоногын бямба гаригт хагас ажиллаад үдээс хойш амардаг болохоороо “хагас сайн өдөр”, ням гаригт бүтэн амардаг байсан болохоор “бүтэн сайн өдөр” гэж хэдийвээр нэрийддэг байсан боловч 40, 50, 60- аад оны их бүтээн байгуулалтын үед ер нь л амралтгүйгээр шахуу “коммунист субботник” гэгдэх суббота буюу орос хэлний бямба гариг гэдэг үгээр нэрлэсэн сайн дурын нэртэй боловч нидэр дээрээ нийтийн албадан хөдөлмөрөөр хуучны эсгий хот байсан Улаанбаатар хот маань ямар боловч орчин үеийн өнгө төрхөө олсон гэдэг юм.

С.Б.Бат-Эрдэнэ