Монголын эзэнт гүрний үед ч тэгж л ойлгогдож байсан. Ийм түүхэн хамаатлаараа тэд холбогдсоор, алдаж, оносоор элдвийг л туулсан ард түмэн. Москвагаар удирдуулсан славянчууд томрох, хүчирхэгжихийн хэрээр Киев орчмынхон ч мөн томорч, бэхжиж байв.

Оросын эзэнт гүрний хаялага ч тун их байсан нь үнэн. Баруун Европод хүчирхэг эзэнт гүрнүүд буй болж элдэв шалтгаанаар Оростой шөргөөцөлдөх нь ихсэх хэрээр Киевийн оросууд бамбайн үүргийг гүйцэтгэж байсан цаг үе ч бас буй.

Энэ үүрэг, тусыг Оросын хаадууд үнэлж, тооцож Киевийн нэр, нөлөөг өргөж, газар нутгийг нь өргөтгөж, өөртөө аль болохоор ойртуулах бодлогыг 17-р зууны дундуураас эхлэн хэрэгжүүлсээр байжээ. Үр дүн, нөлөө нь ч томоор гарчээ. Оросын хаадуудын нөлөө, оролцоотойгоор 1660-аад оны үеийн Украины нутаг дэвсгэр баруун хойшоо бараг л тав дахин тэлжээ. Ийм үр дүн 1654-1917 оны хооронд гарсан нь түүхэн үнэн юм. Оросын засгийн эрхэнд большевикууд орсон үед ч Украины нутаг дэвсгэр баруун, баруун урагшаа, мөн зүүнчээ ихээхэн өргөжжээ. Энэ нь 1922 онд Ленины санаачилгаар хийгдэж Одесса хот Украинд харъялагдах болжээ. 1939-1940 онд Сталины шийдвэрээр Украины нутаг дэвсгэр баруунчаа мөн ихээхэн тэлсэн байна. Дараа нь 1954 онд урагшаа (Хрущевын үед) өргөжиж Крым Украинд харъяалагдах болов. Ингэснээр 1654 оны үеийн газар нутаг нь 10 дахин томорсон түүхтэй. Ийм үйл явц 300 жилийн дотор хэрэгжсэн байна.

1654-1954 оны хооронд нутаг дэвсгэр нь 10 гаруй дахин томорсон төдийгүй СССР-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсныхаа ачаар л Украины хөгжил үсрэнгүй явагджээ. Хүн ам нь ч ихэд өсчээ. Соёл, шинжлэх ухаан, хүн амын амьдралын түвшин, эрүүл мэнд бүгд л өндөр түвшинд хүрсэн байна.

Харамсалтай нь сүүлийн 30 жилийн дотор Украины улстөрчид, элит давхраа нь, дүрсэлж хэлэх аваас, “нацизм, фашизм, милитаризмаар, нэмээд Оросын гэсэн бүхнийг үзэн ядах үзлээр өвчилжээ.” Орос хүн, орос хэл, Оросын соёл, үнэн алдартны шашин Украины хувьд заналт дайсан нь мэт болов. Украин өөрөө Барууныхны гар хөл, утсан хүүхэлдэй болж хувираад тэдний түлхээсээр өнөөдөр Оросын эсрэг байлдаж байна. Нарийн ярих аваас угсаа, гарвал нэгтэй, хэл, соёл ойролцоо, түүхийн нугачаа хугачаа бүхэнд хамтарч, нэгдэж бэрхшээл, сорилтыг туулж ирсэн хүмүүс, ард түмэн өнөөдөр цус урсган хоорондоо тулалдаж байгаа нь үнэхээрийн том эмгэнэл юм. Украин төвийг сахиад, дотоод эв нэгдлээ бэхжүүлээд, НАТО-гийнхны сөрөг нөлөөнөөс хол байж чадсансан бол Европдоо тэргүүлэх орны нэг байж болохоор байв. Гэтэл одоо ямар арчаагүй байдалд орчихоод байгаа билээ... Цэрэг, зэвсгийн чадавхаараа дэлхийд тэргүүлэх улс оронтой байлдах нь битгий хэл, шөргөөцөлдөх нь ч аюултай, амиа хорлохтой адилтгах алхам юм. Европын Холбоо болон НАТО-гаас бүх талын тусламж, дэмжлэг аваад ч ялалтанд хүрнэ гэж үгүй.

Европ тивд байгаа (Герман, Бельги, Нидерланд, Итали, Турк) НАТО-гийн тактикийн цөмийн зэвсгийн хувьд гэхэд л Оросын Холбооных нь 20 дахин илүү (1912:100) шүү дээ! НАТО-гийн гишүүн аль ч орон Оросын эсрэг дайнд шууд оролцох боломжгүй.

Дэлхийн хэмжээний дайныг цөмийн зэвсэг хазаарлачихаад байгаа билээ. Цөмийн цэнэгт хошууны тоогоор ч Оросын Холбоо дэлхийд тэргүүлдэг. Цөмийн цэнэгт хошуу Оросод 5977, АНУ-д 5428, Хятадад 350, Францад 290, Англид 225, Пакистанд 165, Энэтхэгт 160, Израильд 90, Хойд Солонгост 20 байгаа билээ. Тэдгээрийг байнд нь хүргэх, бүр тив алслан, дэлхийн бөмбөрцгийн баруун хагаст хүргэх чадавхаараа (зөөгч болон хурдаар) Оросын Холбоо мөн л тэргүүлдэг. Ийм байхад “Оросод стратегийн цохилт өгөх” санаархал биелэх боломжгүй нь тодорхой юм. Чухам иймийн учир АНУ энэ мөргөлдөөнөөс өөрийгөө түргэн гаргаад, бүр аль болохоор бага хугацаанд дайныг зогсоох гэж оролдох боллоо шүү дээ.

Дэлхийн дайнд дахиад ялагч гэж гарахгүй. Ялагчаар тодрох боломж Дэлхийн хоёрдугаар дайнаар л эцэслэгдсэн. Аливаа үйл хэрэг, үзэгдэлд төгсгөл гэж байдаг нь хууль юм. Оросын Холбоо нь 24 бүгд найрамдах улсад нь харъяалагддаг 89 субъектээс бүрддэг. Гэхдээ орос угсаатан нь тэдэн дотроо эзэн угсаатан ер биш.

200 шахам угсаатан нь бүгд тэгш эрхтэй, адил үүрэгтэй, хамтран ажиллаж, харилцан туслалцаж, “нийт нь нэгийн төлөө, нэг нь нийтийн төлөө” гэх зарчмыг баримталж аж төрцгөөдөг. Тэдэнд хагарах, бутрах, салан тусгаарлах шалтгаан байхгүй. Улстөрийн намууд нь ч олон ургальч байдлыг хүлээн зөвшөөрч зэрэгцэн оршдог. Оросын холбоо задарч, бутарч болох л доо. Гэхдээ лав л одоо биш, энэ зуундаа биш. Задарлаа, бутарлаа гэхэд нийгмийн дэвшлээ дагаад тайван замаар, зөв гэгдэхээр аргаар, эв нэгдлээ хангаад, сахиад, бие биеэ түшээд, ирэх зуунд л зарим нэг нь өрх тусгаарлаж магадгүй юм. Аль эсвэл бүр нягтарцгааж, бүгд хамтдаа байхыг л эрхэмд үздэг сэтгэлзүй, ухамсар, үзэл сурталтай болж ч мэднэ. Цаг хугацаа л харуулна даа! Даяаршил болон ардчилалд огцом, гүнзгий автаж болно, Европын холбоонд элсэж ч болно. Гэхдээ ах дүү Оросын ард түмнээс нүүр буруулж, тэднийхээ ач тусыг үл тоож, бүр дайсагнаж хандах нь яавч зөвтгөх аргагүй ааш авир. Авсан, олсон бүхнээ хамж аваад, саяхны анд нөхдөөсөө урваж, Оросын гэсэн бүхнийг үзэж ядаж, бүр Оросод дайсагнасан бүхэнтэй нийлж нэгдэх нь, дэлхийн 2-р дайны гэмт хэрэгтнүүдтэй нэг эгнээнд жагсах нь, фашист, нацист, милитарист үзэл сурталд автаж төөрөлдөх нь үнэхээрийн гайхмаар бусармаг үйлдэл, жигшүүртэй хэрэг юм. Орос, Украины өнгөрсөн түүхийг мэддэг хэн ч болов ингэж үзэх, ингэж дүгнэх байх. Ийм үзэл, ийм дүгнэлтэнд сөргүүлж юу хэлж болох байна аа? Европын холбоо, НАТО хоёр нэгдээд түрэмгий шинжтэй болчихвол өөрт нь ч хортой, өрөөл бусдад ч хортой.

Хүч, боломжиндоо эрдээд тэд юу ч хийж мэднэ. Тэгэх түүхэн шалтгаан ч хангалттай байгаа. Өнөөдөр гэхэд л ингэж хардах үндэстэй болчихлоо. Улстөрчид нь ч ихэд давлиун болчихжээ.

Цаана нь ашигч АНУ, бусдаар гар, хөл хийж дадсан англичууд архагшсан заншлаараа хор, хорлолын үрийг тарьсаар л байна шүү дээ. Тус тусынхаа аюулгүй байдлыг эрхбиш эрхэмлэх болов уу гэж л найдах юм. Гэхдээ л болчимгүйдэл нь хэтэрчихээд байна. Тэд амьдрал, оршлын бодит байдлаас ч их тасарч, өнгөрсөн түүхээс сургамж авах ухаанаар ч маруухан болцгоочихож, дээр нь нэмээд тэд авлига, луйварт ч гүнзгий автацгаажээ. Европын холбооны өнөөгийн удирдлага далдуураа тун ихэд мафижсан нь ч илчлэгдэж эхэллээ. Оросын эсрэг дайнд зарцуулж байгаа гэж ард түмнээ хуураад, ар хударгаар нь олон тэрбум доллар, еврог хувааж авцгаасан бололтой.

Судлаач, профессор Д.Чулуунжав