Жишээ нь, АТГ авлигын арван төрлийн, тагнуул үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой хэргүүдийг, үлдсэнийг нь цагдаа гэдэг ч юм уу. Гэхдээ энэ гурван байгууллагад давхар харьяалуулсан нэг гэмт хэрэг Эрүүгийн хуульд бий. Энэ бол хуулийн 18.6-д заасан “Мөнгө угаах” гэмт хэрэг. Энгийнээр бол энэ нь гэмт хэрэг үйлдэж олсон орлогоо хууль ёсны болгон хувиргах үйл явц. Хууль бусаар олсон орлогыг хувиргачихаар анхны суурь гэмт хэргийг илрүүлэхэд хүндрэл үүсдэг. Хоёрт, бохир мөнгөөрөө гэмтнүүд хөрөнгөжиж, бусад гэмт хэргийг үйлдэж чадах хэмжээнд үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж, нийгэмд занал учруулдаг. Гуравт, бохир мөнгө далд эдийн засгийг тэтгэж, улсын эдийн засаг, санхүүгийн системийг хохироодог. Ийм учраас манай улс дээрх гурван байгууллагад мөнгө угаах гэмт хэрэгтэй тэмцэх тусгай алба, хэлтэс нээж, үүгээрээ мөнгө угаалтын эсрэг хүч хаяж байна.

Санаа нь, 3.5 сая хүн амтай Монголд гэмт хэргийг бага дээр нь дарах, гэмт хэрэгтнүүд бүлэг, зохион байгуулалтад орохоос сэргийлэх, цаашлаад хөрөнгөжиж Монголд сонсогддоггүй бусад гэмт хэргийг үйлдэх чадвартай болохоос сэргийлээд байгаа хэрэг. Хүч хаяж тэмцэхэд гаднынхны шахалт шаардлага багагүй нөлөөлсөн. НҮБ, Европын холбоо, Ази-Номхон далайн орнуудын зүгээс APG, FATF, OECD зэрэг байгууллагаар дамжуулан мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх үйл ажиллагаанаас сэргийлэх үндэсний тогтолцоог бусад орноос шаарддаг. Стандарт болгон тодорхой зөвлөмжүүд гаргадаг бөгөөд тэдгээрийг үндэсний хууль тогтоомж, үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлээгүй тохиолдолд санхүү, эдийн засгийн харилцаа тогтоохгүй байх, тогтоох бол сайтар нягтлан шалгахыг бусад гишүүн орнууддаа уриалдаг байна. Ийм учраас хөгжиж буй манайх шиг жижиг эдийн засагтай, хөрөнгө оруулагчийн эрэлд хатаж буй орны тухайд тэднээс тавьж байгаа зөвлөмжийг өөрийн орны онцлогт тохируулан нутагшуулах шаардлага зүй ёсных.

Учир нь, элдэв сан, ТББ, шашны байгууллага, хөрөнгө оруулалт, буцалтгүй тусламж, хамтын ажиллагаа нэрээр орж ирсэн гаднынхны мөнгөний угшил зэвсгийн хууль бус наймаа, хар тамхи, кибер гэмт хэрэг, цахим луйвар, татвар, авлигын хэргийнх байх эрсдэл бий. Манай уул уурхай, мал аж ахуй, газар тариалан, эрүүл мэнд, боловсрол, эрчим хүч, дэд бүтцийн салбарт орж ирээд, буцаад гадагшаа суурь гэмт хэргүүдээ тэжээгээд байх вий гэдгээс Монгол Улс ч, гадаадын бусад орнууд сэрэмжилнэ. FATF (Олон улсын санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх байгууллага) Монгол Улсыг эрсдэлтэй, анхаарал хандуулах орны жагсаалтад хоёр ч удаа оруулснаар бид тэдний тавьсан 40 зөвлөмж, нэмэлт 11 шаардлагыг биелүүллээ. Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо тодорхой журмуудаа өөрчилж, арилжааны банкууд болон банк бус санхүүгийн байгууллагууд, ломбард, финтек, цахим мөнгөний үйлчилгээнүүд тодорхой хяналттай ч боллоо.

Монгол Улс бол FATF, APG, OECD-д тайлагнадаг тоогоороо мөнгө угаах гэмт хэргийг сүрхий илрүүлдэг, тэд нартаа ял өгч чаддаг орон болж харагддаг. Онол номоороо бол мөнгө угаах гэмт хэргийг цагаан захтнууд үйлддэг гэж үздэг. Улс төр, бизнесийн авлигажсан бүлэглэл, хуульч, эдийн засагч, санхүүгийн өндөр мэдлэгтэй хүмүүсийг ашиглаж нийгэм, эдийн засагт ноцтой хор хохирол учруулдаг гэж үздэг.

Манайх мөнгө угаах гэмт хэргийн суурь гэмт хэргийг ялгаж тодорхойлолгүй Эрүүгийн хуульд заасан бүх гэмт хэргийг багтааж болохоор бичсэн.

Гэтэл мөнгө угаах гэмт хэргээр ял шийтгүүлж байгаа тохиолдлуудыг Шүүхийн шийдвэрийн цахим сангаас шүүрдээд үзэхэд өнөө фокуслах ёстой цагаан захтнууд нь ял аваад байгаа нь тун цөөн юм.

Монголд зодоон цохион (бусдын биед хөнгөн, хүнд гэмтэл санаатай учруулах), хулгай, дээрэм, залилан (ядуугийн хэрэг), хүчингийн хэрэг хамгийн их гардаг. Эдгээр хэргээс ямар нэг орлого олоод хэрэглэх, эсвэл зарцуулахад мөнгө угаагч болж байгаа юм. Томчуудад зориулж томъёолох ёстой гэмт хэргийг цагаан захтнууд маань хууль боловсруулж батлахдаа ахуйн шинж чанартай, байнга гардаг жижиг хэрэгтнүүдэд зориулаад биччихсэн.

Учир нь, хуулийн 18.6.1-т, “Гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан; түүний хууль бус эх үүсвэрийг нь нуун далдлах, гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон аливаа этгээдэд хуулийн хариуцлагаас зайлсхийхэд туслах зорилгоор өөрчилсөн, шилжүүлсэн; түүний бодит шинж чанар, эх үүсвэр, байршил, захиран зарцуулах арга, эзэмшигч, эд хөрөнгийн эрхийг нуун далдалсан бол” мөнгө угаах гэмт хэрэг гэнэ гээд гурван агуулгыг тоочоод ерөнхий байдлаар баталсан.

Эхний буюу “Гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж түүнийг авсан, эзэмшсэн, ашигласан” үйлдлээр насаараа дагалдах ял шийтгүүлсэн “мөнгө угаагч” нэртнүүд ямар гэмт хэрэг үйлдсэн байдаг гэж бодно. Бид Шүүхийн шийдвэрийн цахим сангаас 2025 онд мөнгө угаах гэмт хэргээр ял шийтгэсэн 27 хэрэг байгаагаас хоёрыг л онцолъё.

Эхний жишээ

Дархан хотын иргэн Д 2025 оны нэгдүгээр сарын 31-ний өглөө гэрийнхээ үүднээс Үйлчилгээний төв рүү таксидсан. Буугаад ХААН банкны АТМ алхаж явахдаа гар утсаа гээгээд, ирсэн замаараа алхсан боловч олсонгүй. Тэрхэн хооронд тухайн гар утсыг эхнэрээ тосохоор алхаж явсан гагнуурчин Ц олсон байв. Гагнуурчин эр гар утас олсноо багш эхнэртээ хэлж, улмаар хоёр хоногийн дараа кодыг нь тайлуулаад эхнэртээ бэлэглэжээ. Утсаа алдсан Д гар утасныхаа имей кодыг цагдаад бүртгүүлсэн байлаа. Бусдын гээсэн утсанд сим картаа хийж асаасан багш бүсгүй хэдхэн хоногийн дараа цагдаа нарт баригдсан. Гагнуурчин эрийг бусдын гээгдэл эд хөрөнгийг завшсан хэргээр 450 мянган төгрөгийн торгох ял, харин эхнэр нь гэмт хэргийн замаар олсон хөрөнгийг ашигласан үйлдлээрээ мөнгө угаах гэмт хэрэгт буруутгагдан 6 сарын хугацаанд Дархан хотоос гарах зорчих эрхээ хасуулах ял шийтгүүлсэн. Энэ бол Дархан-Уул аймаг дахь Сум дундын анхан шатны шүүхийн 2025 оны тавдугаар сарын 6-ны шийтгэх тогтоол.

Хоёр дахь жишээ

Халамцуу эр 2024 оны наймдугаар сарын 9-ний орой нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн “Саппоро” худалдааны төвийн урдаас биеэ үнэлэгч авчээ. Тэд дэлгүүрээс 0.75 литрийн архи болон хүнс авч, залуу өөрийн гар утас болон интернэт банкны кодыг бүсгүйд хэлж өгөн тооцоог хийлгэсэн. Учир нь, залуу тухайн эмэгтэйг таньдаг, өмнө нь 2-3 удаа учирсан байв. Тэд хонох буудалдаа ирээд ууж идэцгээж, улмаар эхлээд залуу, дараа нь эмэгтэй усанд орсон. Эмэгтэйг уснаас гарч ирэхэд халамцуу эр хэдийнэ тасарсан байлаа. Тэрээр эрэгтэйн гар утсыг хулгайлж зугтаад, өөрийн танил эгч Л рүү 1 сая төгрөг шилжүүлж АТМ-ээс гаргуулаад мөнгөө хувааж авчээ. Хохирогч С өглөө ганцаараа сэрж, гар утсаа алга болсныг мэдээд цагдаад хандсанаар энэ хэрэг илэрсэн. Улсын яллагч нар биеэ үнэлэгч эмэгтэй Э-г хулгайн хэрэгт буруутган оршин суудаг Дундговь аймгийн Сайнцагаан сумаас 6 сар гарахгүй байх зорчих эрх хязгаарлах ял оноох санал гаргасан. Харин шүүх түүнд 280 цаг нийтэд тустай ажил хийх ял өгсөн. Гэмт хэргийн замаар олсон мөнгөний талыг авсан Л-ийг харин “мөнгө угаах” гэмт хэрэгт буруутгаж, хохирлоо барагдуулсныг нь харгалзан 1 жилийн хугацаатай тэнсэн харгалзах ял өгчээ. Энэ бол Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн 2025 оны 04 сарын 16-ны шийтгэх тогтоол.

Анхан шатны шүүхүүд 2013-2024 онд мөнгө угаах зүйл ангиар 279 гэмт хэргийг шийдвэрлэжээ. Дээрх 279 мөнгө угаалтын цаана 279 суурь гэмт хэрэг байгаа гэсэн үг. Энэ дотор цагаан захтнууд зохион байгуулж, үндэстэн дамнуулан үйлдсэн хэрэг нь ховор байна. Тухайлбал, 92 нь хулгайтай холбоотой. 23 нь дээрэм, 20 нь алдаатай гүйлгээ, андуурагдсан илгээмж, гээгдэл эд хөрөнгө, алдуул малыг завшихтай холбоотой, 16 нь залилангийн хэргийн орлогыг ийш тийш болгож, зарж үрж хэрэглэсэн хэргээрээ “мөнгө угаах” гэмт хэрэг үйлдсэн хэмээн ял шийтгүүлсэн. Ийм нөхөд Монгол Улсыг мөнгө угаах гэмт хэрэгтнүүдээ илрүүлсэн шийтгэсэн болгон харагдуулж гаднынхны өмнө “нүүр тахлажээ”.

Бидний анхны зорилго юу билээ. Жинхэнэ мөнгө угаагч нараа илрүүлж, шийтгэж, тэдний үйлдлийг таслан зогсоох.

Тэгэх гэж нийтлэлийн эхэнд дурдсанчлан тагнуул, цагдаа, АТГ-т мөнгө угаах гэмт хэрэгтэй тэмцэх бүтэц байгуулсан. Энэ бүтцүүд сүүлийн үед чих дэлсээд байгаа нүүрсний хэргүүд, татварын хэргүүд, авлигын хэргүүд, санхүүгийн луйвар, мөрийтэй тоглоомын бохир мөнгөний араас явах ёстой. Оффшор руу гарсан, гадаад улс руу гарсан хөрөнгүүдийг мөрдөх ёстой.

Гэтэл Монголын нийгэмд хамгийн их гардаг ахуйн жижиг хэргүүддээ мөрдөгч нар дарагдаад байна аа. Тэд завгүй байна. Тэднийг том хэргүүдийн араас явах завгүй байлгах хуулийг цагаан захтнууд нэг талаар баталж өгсөн байна. Өнөөдөр мөнгийг шилжүүлэх, худалдаа хийхэд хэдхэн товч дарж, хэдхэн секундын дотор хувиргана. Харин мөнгөний мөрөөр мөшгихөд цаг хугацаа, хүн хүч, зөвшөөрөл хүсэлт гээд хүндрэл их. Ийм байхад технологийн дэвшил ашиглан гадаад улсаас Монголд мөнгө угааж байгаа хэргүүдийг шалгах ёстой мөрдөгч нарыг ачааллаар дарсан Эрүүгийн хуулийг өөрчлөх ёстой санагдаж байна. Ийм гажгийг засах талаар лав л 2017 оноос хойш шүүх, прокурор, цагдаа, АТГ-ынхан Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд хандсаар ирж. Харин үүнийг засах ажил өдийг хүртэл хэн нь ч хийсэнгүй.

https://eagle.mn/r/EOdOrAN9J8P