Дэлхийн хүн ам өсөж, цахилгаан автомашин, сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ нэмэгдэх хэрээр эл түүхий эдийн эрэлт нийлүүлэлтээ давж, үнэ нь гаарна гэдгийг олон улсын шинжээчид онцолдог. Асар их мөнгө эргэлдэж буй тус зах зээл дээрх гол тоглогч нь Монгол Улс байх боломжтой. Үүнийг ч төрийн түвшинд зорьж буй. Тодруулбал, Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Үндэсний баялгийн сангийн менежментийг оновчтой залуурдаж, стратегийн орд газруудаас олборлож буй баялгийн өгөөжийг иргэдэд шударга хүртээх тал дээр анхаарч ажиллана гэдгээ мэдэгдсэн. Улмаар газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг төвлөрүүлж, стратегийн ордын төрийн эзэмшлийн  хувь хэмжээг тогтоох чиглэлд анхааран ажиллаж буй. Эл бодлогынхоо хүрээнд өнгөрөгч амралтын өдрүүдэд Орхон аймагт ажиллаж, 0.32 хувийн зэсийн агуулгатай, 357.0 сая тонн хүдрийн нөөцтэй “Оюут” хэмээх шинэ ордыг шинээр нээж буйг зарлалаа. Улмаар ТЭЗҮ-ийг боловсруулж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулах үүрэг даалгаврыг газар дээр нь ирж өгсөн юм. Ийнхүү хот дагасан хоёр дахь орд бий болсноор Үндэсний баялгийн сан арвижиж, өгөөжийг нь монгол хүн нэг бүр хүртэнэ.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар:

Технологийн дөрөвдүгээр хувьсгалын эрин үед зэс стратегийн чухал ашигт малтмал метал болсон. Тиймээс зэсийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр өсөж байна. Зэсийн орд газруудын агуулга буурч тэр хэмжээгээр олборлолт багасаж, дэлхийн зах зээл дээр зэс эрэлттэй байна. Энэ үед "Эрдэнэт" үйлдвэрийн Ерөнхий захирал Г.Ёндонгийн санаачилгаар орд газрын нарийвчилсан судалгааг амжилттай хийлээ. Ингэснээр 357 сая тонн хүдрийн нөөцтэй шинэ орд газрыг нээж илрүүлэв. Улмаар Эрдэнэтийн Овоотой дүйцэхүйц орд газрыг нээлээ. Өмнө нь 21 мянган тууш метр өрөмдлөгийн ажил хийгээд орхисон бол энэ ажлыг үргэлжлүүлэн, нарийвчилсан хайгуул хийж Оюутын ордын нөөцийг тогтоогоод байна.

Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Г.Дамдинням

1,1 сая тн зэсийн нөөцтэй, 357.0 сая тн хүдрийн нөөцтэй Оюутын ордыг ашиглалтад оруулах болсон нь түүхэн үйл явдал юм. Уг ордод 1970-аад оноос хайгуулын ажил хийгдэж эхэлсэн байдаг. 50 жилийн дараа энэ орд уурхай болох суурь нь дөнгөж тавигдаж байна. Монгол Улсын Эрдэс баялгийн салбарын хувьд ирэх жилээс хайгуул, судалгааны ажлаа эрчимжүүлэх, хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг олон төрлөөр олгох, хөрөнгө оруулалт татах, иргэдээ олон мянган ажлын байраар хангах асуудлыг ярих ёстой. Энгийн машинд 50 орчим кг зэс ордог бол цахилгаан машинд 100 орчим кг зэс ордог. Бидний барьж буй гар утаснаас авхуулаад зэс ороогүй юм байхгүй. Зэсийн хэрэглээ хэрээр бид олборлолтоо нэмэгдүүлж, хэрэгцээгээ хангана. Тиймээс зэсийн үнэ өсөж буй боломжийг ашиглан орд газруудаа хайж илрүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна.

Монгол геологичдын эрлийн үр дүн

1970-аад онд Орхон аймгийн Баян-Өндөр, Жаргалант сумын нутагт Эрдэнэт-Овоо ордоос зүүн урд зүгт 10 гаруй километрийн зайд “Оюут” зэсийн ордыг илрүүлжээ. Улмаар “Эрдэнэт” үйлдвэрийн геологичид 49 метр куб тууш талбайд сүүлийн гурван жил өрөмдлөг хийж, хайгуулын ажлыг гүйцэтгэсэн байна. Ийнхүү монгол геологчид ойролцоогоор 1.1 сая гаруй тонн цэвэр зэсийн нөөцтэй, багадаа 30 жил ашиглах боломжтой шинэ орд газрын нөөцийн урьдчилсан байдлаар тогтоосон байна. Цаашид ордыг ашиглах зураг төсөл болон бүтээн байгуулалтад тус үйлдвэрийн шилдэг инженерүүд ажиллах аж.

Эрдэнэт үйлдвэр ТӨҮГ-ын ерөнхий геологич Д.Алтанхуяг: 

Оюут орд нь Эрдэнэтийн -Овоо ордын коридор гэж ярьдаг 10 гаруй км урттай хүдэржилтийн бүсийн хамгийн зүүн урд талын үзүүр дээр байгаа гэж ойлгож болно. Сүүлийн гурван жилд нарийвчилсан хайгуул хийсний үр дүнд хамгийн сүүлийн өрөмдлөгөө сая хийж хайгуулын үе шат бүрэн дууслаа. Анх 1970 онд “Оюут” орд дээр гурван суваг малтаж долоон цооног өрөмдсөн. Ингээд 1980-аад оны үед урьдчилсан хайгуулын ажил явагдаж 1990 оноос хойш үндсэндээ орхигдсон байсан. Нарийвчилсан хайгуулын үр дүнд Оюут ордын хүдрийн нөөц 357 сая тонн, цэвэр зэс 1.1 сая тонн гэж таамаг гарсан. 2023 оноос эрчимтэй хайгуулын ажил эхэлсэн гэж хэлж болно. Энэ ондоо багтаж ажлын тайланг эцэслэж гаргаад ирэх 2026 онд ТЭЗҮ-ийг боловсруулахаар тооцоолж байна. Үүний дараа эдийн засгийн эргэлтэд оруулах асуудал яригдана.

 "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ-ын Ерөнхий захирал Г.Ёндон

Эрдэнэт үйлдвэр 2022 онд хайгуулын зургаан тусгай зөвшөөрөл авсан. 2023 оноос “Оюут”- ордын нарийвчилсан ажлыг эхлүүлсэн. Сүүлийн гурван жил 49 мянган тууш м3 өрөмдлөгийн ажил хийлээ. Эрдэнэт үйлдвэр сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 15,3 тэрбум төгрөгийг геологи хайгуулын ажилд зарцуулаад байна. Эрдэнэтийн овооны эргэн тойронд орд байх магадлал маш өндөр. Тиймээс Эрдэнэтийн овоо орчмын стратегийн хил хязгаарыг тогтоож авсан. Эндээс дараагийн орд,илэрцүүдийг гарган авах зорилготой. Монгол Улс чухал ашигт малтмалын жагсаалтаа хараахан гаргаагүй. Чухал ашигт малтмал өнөөдөр дэлхийн эдийн засагт манлайлж, үнэ ч өндөр байна. Энэ боломжийг манай улс ашиглах хэрэгтэй. Тэгэхээр төр засгийн бодлогыг Эрдэнэт үйлдвэр хэрэгжүүлж хайгуулын ажлаа эрчимжүүлж ажилласнаар Оюутын ордыг илрүүлээд байна. Одоогоор Эрдэнэтийн овоо ордыг 55 жил ашиглах геологийн нөөцтэй. 3,4 тэрбум тонноос 2,2 тэрбум тн-ийг ашиглах ТЭЗҮ-ийг боловсруулсан бол үүнээс гадна Оюутын ордын ашиглалтын хугацаа яригдана. Ер нь Оюутын ордын нөөцийг батлуулсны дараа ашиглалтын хугацаа тодорхой болно. 

Зэс хайлуулах үйлдвэртэй болно

Дараагийн онцлох өнцөг нь, тус ордод түшиглэн Зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах ажлыг эрчимжүүлнэ гэдгээ Ерөнхий сайд мэдээлэв. Тодруулбал, “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Оюут” ордод түшиглэн, жилд 5-10 сая тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадалтай баяжуулах үйлдвэрийг барьж байгуулах тендерийг ойрын хугацаанд зарлах аж. Ингэснээр бүтээгдэхүүнийг нэмэлтээр үйлдвэрлэж, өнөөгийн хүрсэн түвшнийг бууруулалгүйгээр хадгалах нөхцөл бүрдэх юм.

Ерөнхий сайд Г.Занданшатар

Зэс хайлуулах үйлдвэрийг барьж байгуулах тендерийг зарлахаар тогтож байна. Дэлхийн зах зээлд зэсийн үнэ өсөж, эрэлтэй байгаа энэ үед бид зэсээ хайлуулж гаргах ёстой. Зэс хайлуулах үйлдвэртэй болохын тулд тасралтгүй ажиллах нөөц хамгийн чухал. Үйлдвэр технологийн парк байгуулах газрын зэргэлдээ “Оюут” орд нээгдэж байгаа нь сайшаалтай. Тиймээс Оюутын орд, Эрдэнэтийн Овоо ордын дунд зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах ажлын даалгаврыг хийж, Засгийн газрын дараагийнн хуралдаанаар танилцуулахыг салбарын яаманд даалгалаа. Ирэх жил зэс хайлуулах үйлдвэрийг барьж байгуулах ажлыг эхлүүлнэ.  

Зэс хайлуулах үйлдвэр нь Монгол Улсын эдийн засагт үнэмлэхүй өгөөж өгнө. Хайлуулах үйлдвэртэй болсноор Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний орлого 2-3 дахин нэмэгдэх урьдчилсан тооцоолол бий.