-Өнгөрсөн намар, хаврын чуулганаар та юун дээр төвлөрч ажиллав?

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн асуудал бол манай багийн гол анхаарах чиглэл байлаа. Монгол Улсад энэ эрхүүд бодит амьдрал дээр хэрхэн хэрэгжиж буйг, ерөнхий төлөв, нөхцөл байдлыг судлахад, Үндсэн хуульд заасан 18 эрхийн талаас илүү нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд тэр бүр бүрэн хэрэгждэггүй нь тодорхой харагдсан..

Энэ чиглэлд хуулиар тодорхой үүрэгтэй, төсөвтэй оролцогч талууд нь төр засгийн зүгээс нийслэл, аймаг, дүүргийн Засаг дарга нар байдаг. Тиймээс бид тэднийг илүү мэдлэгжүүлэх, хариуцлага, оролцоог нэмэгдүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Жил бүр тэд Засгийн газартай гэрээ байгуулж, ахмад настан, хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд чиглэсэн үйл ажиллагааг тусгадаг ч бодит хэрэгжилт, нарийвчилсан төлөвлөлт сул юм билээ. Тиймээс, илүү мэдээлэл өгч, чиглүүлж өгөх нь зүй ёсны үүрэг маань болчихоод байна.

Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын конвенцэд тайлан бүрт давтагддаг түгээмэл асуудал нь- олон нийтийн хандлага өөрчлөгдөхгүй байна аа, хийсэн ажлаа үнэлэхгүй байна аа, боловсрол, хөдөлмөр, эрүүл мэндийн хүртээмж хангалтгүй хэвээр байна гэдэг дүгнэлтүүд байдаг. Бид энэ хоцрогдлыг арилгахын тулд зөвхөн нутгийн удирдлагын хийж хэрэгжүүлэх 13 бүлэг ажлыг онцлон тодорхойлж, олон улсын жишгээр 32 дэд шалгуур боловсруулан Засаг дарга нарт хүргүүлсэн. “Гэрээсээ гарцгаая” аян бол эдгээр ажлын нэг нь шүү дээ.

Хууль тогтоох чиг үүргийн хүрээнд анхдагч хуулийн хоёр төсөл боловсруулсан маань өнгөрсөн жилийн гол ажил байлаа.

-Ямар хоёр хууль вэ?

-Эхнийх нь Нийгмийн ажлын тухай хууль. Манай улсын нийгмийн хамгаалал, халамжийн үйлчилгээний 80 орчим хувь нь нийгмийн ажилтнуудаар дамжин хүрдэг. Эдгээр ажилтнууд онцгой нөхцөлд, өндөр эрсдэлтэй орчинд ажилладаг ч хамгаалалт, нөхцөл хангалтгүй.

Хүний эрхийн үүднээс авч үзвэл, үйлчилгээний чанарыг сайжруулахын тулд нийгмийн ажилтнуудын эрх, хөдөлмөрийн нөхцөлийг сайжруулах нь зүйд нийцнэ. Нөгөө талаас халамжаас хөдөлмөрт бодлогоо хэрэгжүүлье гэвэл халамж, нийгмийн үйлчилгээгээ сайжруулахаас өөр зам бидэнд байхгүй. Тэр нь эргээд бүх салбар дахь нийгмийн ажил юм шүү дээ.

Хоёр дахь нь Ялгаварлан гадуурхалт, дарамтаас ангид байх тухай хууль. Олон улсын жишгийг судалж боловсруулсан энэ хууль нь нийгэмд тэгш оролцоог баталгаажуулах зарчмын хувьд чухал алхам гэж үзэж байна. Тухайлбал, бид энэ хуулиараа манай өнөөгийн эрх зүйн орчинд их бүрхэг байдаг ажлын байран дахь бэлгийн дарамт, бэлгийн халдлага, ёс зүйн дарамт зэргийг шинээр тодорхойлж, хохирогч, мэдээлэгчийг хамгаалах тогтолцоог дүрсэлсэн байгаа. Мэдээж энэ нь одоогийн эрх зүйн, төрийн байгуулалтын дэд бүтэц дээрээ тулгуурлаж, хариуцлага, хяналтыг сайжруулах зохицуулалтыг тусгасан.

Мөн Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны тогтоолын хүрээнд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хэрэгжилтийг хангах чиглэлийг Засгийн газарт өгсөн бөгөөд ирэх хаврын чуулганаар хэрэгжилтийг танилцуулах хүлээлттэй байна.

Яг ойрын шинэ мэдээ гэвэл УИХ-ын гишүүн Ж.Баясгалан бид хоёр хамтран “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн хэрэгжилт ба улсын төсөв” сэдэвт хэлэлцүүлгийг Төрийн ордонд зохион байгуулж, ирэх оны төсөвт энэ чиглэлийн ажлуудыг ямар зорилго, үр дүнтэйгээр, ямар хэмжээний хөрөнгөөр тусгасныг бүх төсвийн захирагчдаас тодруулах гэж байна. Энэ нь цаашдаа Монгол Улс хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн хөгжлийг дэмжих бодлогоо илүү тодорхой харуулах нөхцөл бүрдүүлнэ гэж харж байна.

-Энэ жил ямар ажилд анхаарч байна вэ?

-Энэ жил миний бие нийгмийн эрүүл мэндийн асуудалд онцгойлон орохоор зэхэж байна. Үүнд хүүхэд, гэр бүлийн эрүүл хөгжих асуудлууд, нийгмийн эрүүл мэндийн хуулийн хэрэгжилт, ус, агаар, сэтгэл зүйн эрүүл мэнд гээд л нэлээн асуудлууд бий. Өмнөх ажлаа дүгнэхэд, төсвийн ил тод бус байдал хамгийн ноцтой бэрхшээл байлаа. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд чиглэсэн төсвийн задаргаа тодорхой бус байгаа нь хүний эрхийн зарчмын хувьд ил тод байдлын шаардлагад нийцэхгүй байна. Үнэндээ “Үл үзэгдэгч төсөв”-өөс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй холбоотой асуудлыг томруулдаг шил бариад хайж байна. Энэ асуудлыг нийгмийн эрүүл мэндийн салбарт нь дэвшүүлэх болно.

-Өөр ямар чиглэлээр ажиллах вэ?

-Өө, том жижиг 12 гаруй ажлын хэсэг, долоон парламентын нөхөрлөлийн бүлэг, байнгын хороо 20-иод ажлын хэсэгт ажилласан. Тухайлбал, Боловсролын зээлийн сангийн шинэчлэлийн ажлын хэсэгт ажиллах явцад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн боловсролын хүртээмж сул, зохицуулалт уялдаа муутай нь тодорхой болсон. Жишээ нь, хөдөлмөр болон хөдөлгөөн засал мэргэжлээр суралцагч ховор, хиймэл хөл гар угсрах мэргэжилтэн алга байна. Энэ нь нөгөө хөл гаргүй хүнийг нийгмийн амьдралд эргэж ороход хэрэгтэй гол үйлчилгээ нь тасалдаж байгааг харуулж байна. Гэтэл энэ төрлийн мэргэжлээр 17, 18-тай хүүхдүүд мэргэжил сонголтоо хийгээд сурах нь ховор байна. Тиймээс магистр, мөн хоёр дахиа суралцагч болгож уян хатан зохицуулах хэрэгтэй байсан. Бодож санаснаараа зарим нь бүтээд, зарим нь дутуу л үлдлээ. Энэ жил дахин ярихаас өөр аргагүй болж байна.

Мөн хот төлөвлөлтийн хүртээмж, туслах технологийн төв байгуулах асуудалд анхаарах нь эрүүл Монгол хүн бүтээхэд хамгийн чухал алхам гэж үзэж байна. Одоогийн бүтэц хоёрдмол, бүтээгдэхүүнүүд татвартай, өндөр үнэтэй, чанар муутай байгаа нь хүртээмжийг хязгаарласаар байна. Хүн яагаад бэрхшээлтэй болдог вэ. Осол гэмтэл, өвчин эмгэг голдуу шүү дээ. Нийгэм хэдий чинээ аюултай хүртээмжгүй байна, төдий чинээ халамжийн зардал гарсаар л байх болно. Нэгэнт ийм болсон хүмүүсээ хөл дээр нь хурдан босгоод баялаг бүтээгч болгоод явах ёстой байтал ад шоо үзээд, халамж өгсөн болоод орхиж огт болохгүй.

-Хууль хэрэгжилтийн талаар тодруулбал?

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуульд хэрэгжилт хангагдаагүй тохиолдолд хариуцлагын механизм тодорхойгүй байна. Хүний эрхийн талаас нь авч үзвэл, үүрэг хүлээсэн этгээдэд тодорхой хариуцлага тооцох зохицуулалт байх нь зүйд нийцнэ.

Мөн олон хууль нийгмийн бодит хэрэгцээтэй уялдахгүй батлагдаж байгаа нь бодлогын чанарт сөргөөр нөлөөлдөг. Жишээ нь, Монгол хэлний тухай хуулийн үндэсний бичиг, хос бичгийн заалт харааны бэрхшээлтэй иргэдэд хүртээмжгүй байгаа нь бодит жишээ.

Төсвийн хэлэлцүүлгийг зөвхөн цахим сайтад байршуулж, санал ирээгүй гэх тайлбар өгөх нь иргэдийн оролцоог хангах бодит хэлбэр биш. Хэлэлцүүлэг нь сэдэв, асуулт, шийдэл, дүгнэлттэй байх зарчимтай. Нөгөө талаас ер нь улс төр, иргэний эрх, үүргийг зөвхөн сонгуульд оролцох төдийхнөөр төсөөлдөг буй байдлыг өөрчлөн, иргэдийн оролцоог сайжруулахын тулд бүх шатны албан боловсролд тусгах хэрэгцээ ч харагдаж байна. Ингэвэл, хүний эрхийн талаасаа ч, бодлогын чанараараа ч алсдаа ч илүү чухал, уялдаатай шүү дээ.