Монгол Улсын УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжинтэй улс төр, хууль эрх зүйн шинэтгэлийн бодит байдал, Ерөнхийлөгчийн институцийн асуудал, шударга ёс, итгэлцэл, томилгооны тогтолцооны талаар дэлгэрэнгүй ярилцлаа. Түүний хэлж буй санаанууд өнөөгийн улс төрийн тогтолцооны гажуудал, шинэчлэл нэртэй хуучинсаг хандлага, хуулийн засаглал алдагдсан байдал, шүүхийн хараат бус байдал хэрхэн улс төрийн тохиролцооны хэрэгсэл болж хувирсныг онцолж байна.

Тэрбээр:

-Хамтарсан Засгийн газар тарах нь нэгэнт ойлгомжтой байна. Харин энэ нь хэдий хугацааны дараа вэ, гэдэг асуулт л энд бий. Яг нарийндаа харвал сонгуулийн цикл тойрсон ерөнхий зарчмын дагуу УИХ-ын сонгуулийн дараагаар улс төржихгүйгээр бодитой ажил хийх үндсэндээ хоёр жилийн хугацаа л байдаг. Энэ хоёр жилийг ашиглаад том төслүүдээ хэрэгжүүлье, эдийн засгийн том араануудаа хөдөлгөх боломж байна уу үгүй юу гэдэг асуудал харагдана. Олон жил гацсан, улс төрийн нөхцөл байдлаас болоод хоёр талд гарч зогсчихоод дундын шийдэл гаргаж чадахгүй учраас үүн дээрээ улс орны суурь эрх ашигтай холбоотой том төслүүдээ хэрэгжүүлэхэд хоёр том улс төрийн хүчин нэгдээд үзвэл яасан юм гэдэг гэгээлэг төсөөллөөр хамтарсан Засгийн газраа байгуулсан байх.

Гэхдээ нөгөө талд нь энэ нь хууль зүйн ямар үр дагавартай вэ гэж бодох л асуудал. Олонх болчихсон Засгийн газраа дангаараа байгуулах нам нь сөрөг хүчин болох ёстой намаа уриад нэгдчихээр, ардчилал парламентын бэхжилт талаасаа сул болох юм биш үү гэсэн шүүмж мэдээж байсан. Ийм нөхцөл дор хамтарсан Засгийн газар байгуулагдсан ч гэсэн хугацааны хувьд арай л эрт тарлаа.

Харин логикийн хувьд хамтарсан Засгийн газраа тараасан шалтгааныг ойлгохгүй байгаа. Анх энэ улс төрийн хэрүүл Ерөнхий сайдын хүүгийн сүй тавих ёслолтой холбоотой гарсан. Сайдын хүү найз охиндоо орлогоосоо давсан байж болзошгүй үнэтэй брэндийн бэлэг өгсөн гэх зүйлээс эхэлсэн. Ингээд Ерөнхий сайдыг орлогоо нотол, хүүхдийн тань тансаглал таны орлогын хүрээнд байна уу, үгүй юу. Үүний ард авлигал байгаа юм биш үү. Тогтолцооны авлигатай тэмцэнэ гээд том зорилт тавьчихсан хүн өөрөө авлигынхаа тогтолцооны нэг хэсэг болчихсон юм биш биз гэх олон нийтийн хардалт үүсэж, даамжраад залуус жагссан. Гэтэл эрх баригч нам энэ асуудлыг ярьж, тайлбарлалгүй асуудлыг өөр тийш эргүүллээ. Монгол Ардын намын хоёрдугаар ээлж хоолонд орохоор хэт яарсан бололтой.

-МАН-ын Бага хурлын шийдвэр одоог хүртэл Ардчилсан намд ирээгүй байна. Одоо УИХ дээр Ерөнхий сайд огцрохтой холбоотой асуудалтай хамтатган Ардчилсан намыг дүрмээ зөрчсөн гэх үндэслэл орж ирж яригдана. Гишүүд ч асуулт асууна. Тиймээс тэр их хэрүүл, асуултыг яаж тойрохоо мэдэхгүй аятайхан шийдэл гарахгүй удаад байх шиг байна.

Нэгдүгээрт, Ардчилсан нам яаж гэрээгээ зөрчсөн бэ гэдэг дээр логикийн хувьд маш том зөрчил үүссэн. Манай Б.Пүрэвдорж гишүүн энэ агуулгаар сэтгүүлчийн асуултад хариулахдаа “Засгийн газарт байгаа найман сайдаасаа асуулаа. Та нар Ерөнхий сайдын бэрд өгөх бэлгийг бэлдэж өгсөн юм уу гэсэн. Бүгд “үгүй” гэж байна лээ” гэж элэглэж байгаа харагдсан. Яг ийм хошин шог шиг юм болж байна.

Хоёрдугаарт, Миний харж байгаагаар МАН яг хөшигний ардах хэрүүлээ ил гаргаж хэлэхгүй байна. Х.Баттулга Ерөнхийлөгч байхдаа 2019 оны Үндсэн хуулийн өөрчлөлт явагдаж байхад “Би ард түмнээсээ Монгол Улс засаглалын ямар хэлбэртэй байвал зүгээр вэ гэдэг асуулга асууна” гэдэг муйхарлаж явуулж байсан. Яг тэр муйхарлахын бас нэг хувилбар хөшигний ард одоо явагдаж байна. Мухайгаар хэлэхэд шээсний шинжилгээ гэдэг шиг юм улс төрд яваад эхэлсэн учраас ямар ч байсан 2024-2028 оны УИХ-ын бүрэн эрхийн хугацаанд Ардчилсан намын бүлэг хэн нэгэн хувь хүнд зориулсан эрх мэдлээ хадаж, тэнгэрийн суудал дээрээ үлдэх гэж оролдох тийм оролдлогыг тас цохих гэж "Үндсэн хуульд дахин өөрчлөлт оруулахгүй" гэх бичигт гишүүдийн гарын үсгийг цуглуулж эхэлсэн. Үүнтэй зэрэгцээд өнөөдрийн улс төрийн нөхцөл байдал бий боллоо. Тиймд энэ нь гарын үсэг цуглуулж эхэлсэнтэй холбоотой байж магадгүй гэх хардлага бас байна.

Ерөнхий сайдын хүүхдийн асуудалд дөрөөлж хавсарганд нь Ардчилсан намыг Засгийн газраас гаргаад ард нь Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл дээр өөрийн гэсэн гурван хүнтэй. Засгийн газар болон УИХ дээр өөрийн гэсэн дэмжлэгтэй тэр дэмжлэгээрээ дараагийн эрх мэдлийнхээ үргэлжлэлийг хийх гэсэн хөшигний ардах тоглоом яваад байна уу гэсэн болгоомжлол байгаа.

Ийм хардлага, болгоомжлол байгаа учир бид МАН-ын Бага хурлын шийдвэрийг ямар үндэслэлээр гэдгийг нь цаасан дээр бичүүлэн авч, харахыг тэсэн ядан хүлээж байна.

-Эхлээд өмнөх түүхийг ярья. 2012-2016 онд Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулаад Ч.Сайханбилэгийг Ерөнхий сайдаар томилох тэр бүх зургийг зурсан хүн нь тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж байсан. Ц.Элбэгдорж гэдэг хүн яагаад энэ зургийг зурсан бэ гэхээр дараагийн УИХ болон Ерөнхийлөгчийн сонгуульд өөрийнхөө түншүүдийг баталгаажуулахын тулд үүнийг хийсэн байдаг. Хэрэв та бүхэн анзаарч байсан бол Н.Алтанхуягийг огцруулахад З.Энхболд, Х.Баттулга гэх мэт хүмүүс Ц.Элбэгдоржтой гар нийлэн ажиллаж Р.Амаржаргал Ерөнхий сайд болох гэж байна гэж мануухай босгож байгаад ар дээр нь Ч.Сайханбилэгийг томилсон. Ч.Сайханбилэг сайд болоод бөөн хэрүүл болж байсан маш олон эдийн засгийн ашиг сонирхолтой шийдвэрүүдийг гаргаж байлаа. Яг ийм зүйл давтагдаж байна уу даа гэдэг болгоомжлол надад төрсөн.

Дараагийн Ерөнхий сайд Ерөнхийлөгчид хамгийн их таалагдах тэр хүний гар хөлийн үзүүрт үгээр нь байж чадах тийм л хүн болно. Мөн Ерөнхий сайд болсныхоо дараа ямар шийдвэрүүд гаргах вэ гэвэл 2027 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэг бол одоо байгаа хүнийг сонгох эсвэл энэ хүний араас бөгсийг нь ухахгүй байх тийм хүнийг гаргахын төлөө бүх хүч чадлаараа ажиллах байх. Ийм л зорилго, амлалтын ар дээр шатрын өрөг өрөгдөж байна гэж би харж байгаа. Энэ бол 2028 оны УИХ-ын сонгуулийг угтсан ажил огт биш. Энэ бол түүний наана болох сонгуулийн бэлтгэл ажлыг хангаж байгаа үйл явдал. Өмнөх туршлага байгаа учраас бид ингэж хардаж байна.

Бас Х.Баттулга, Ц.Элбэгдорж, З.Энхболд гэдэг гурван хүн хамтраад Н.Алтанхуягийг зайлуулчхаад ар дээр нь хоорондоо зодолдоод юу боллоо. Өнөөдөр нэгэнтэйгээ нүүр тулаад уулзах чадваргүй болтлоо үзэн ядалтад өртсөн байдалтай байна. Яг энэ хувь заяа дахиад давтагдаж байгаа. М.Энхболд гэдэг хүнийг зайлуулахын төлөө шударга тав гэж гарч ирсэн. Тэр хүмүүс хэний төлөө гудамжинд гараад тухайн үеийн Ерөнхий сайдыг нь огцруулж, өөр хүнийг сайд болгов. Мөн дараа нь Ерөнхийлөгч болгохын тулд зүтгэсэн. Гэтэл эдгээр хамтралын нөхөд өнөөдөр нүүр тулаад үнэнээ ярих хэмжээнд байхгүй болтлоо хөшигний ард хоорондоо зодолдож байна. Тэдэнд ил гараад үнэнээ хэлэх зориг байхгүй.

Ардчилсан нам бол бүх юм аа ил хэлчихдэг. Харин Ардын намынхны дотоод соёл нь модон дотор цусаа гартал зодолдоод хөшигний урд гарахаараа тосоо гартал тэврэлдэх. Тэд яг энэ тоглоомоо л тоглож байна. Манай намын дарга Л.Гантөмөр хэлж байна лээ. МАН-ын залуучуудад итгэсэн. Итгэл маань үүгээр зогсож байна гэж. Ийм дотоод соёлтой. Хаалттай байдаг. Зөвхөн намын эрх ашиг, даргынхаа төлөө улс орны эрх ашгийг зүгээр нулимж хаяснаа нүүрээ угаагаад юу ч болоогүй юм шиг явж чаддаг хүмүүст итгээд сууж байна гэдэг ер нь л гэнэн байгаагийн шинж.

-Манай намын хувьд үе солигдчихсон. Өмнө нь нэг нэгнийгээ хуураад, хэрчээд, шарх сорив нь эдгэрэхгүй болтлоо зодолддог жаахан зальжин маягтай ах нарын үе ерөнхийдөө дууссан. Одоо манай нам дотор байгаа залуучууд үе дотроо булаацалдах юм байхгүй. Нэг нэгэнтэйгээ гэр бүл рүүгээ ортлоо өсөрхөж, шорон оронд нэгнийгээ хийтлээ галзуурах тийм тэнэглэл бидний дунд байхгүй. Л.Гантөмөр бидний нэг учир “миний явсан зам буруу байлаа. Тиймээс би хариуцлага хүлээе гэж хэлэх эр зориг түүнд байгаа. Тэглээ гээд нөгөө хүнээ дэвслээд суух тачаадсан үзэн ядалт бидний дунд огт байхгүй. Ах нараас болж хагарч, хэдэн тамгатай болоод бусдын гарын үзүүрт зарагдах хүртлээ бутраад дуусаж байсан намыг эвлүүлээд босгоод өдий хэмжээнд аваад явж байгаа юм чинь үүнээс цааш ч асуудлаа эрүүл саруулаар яриад авч явах ухаан бидэнд байгаа.

-Манай нам дотоод дүрэм, журмаараа болон улс төрийн намын тухай хуулийн дагуу даргаа нээлттэй сонгоно. Хэн ч байж болно гэсэн үг. Одоо Улс төрийн намын тухай шинэ хууль үйлчилж байгаа. Шинэ хуулиар тэр намыг эрх барих байгууллага буюу Их хурлаараа намын даргаа сонгох хууль үйлчилж байгаа. Энэ дүрмийн дагуу дарга сонгогдоно.

-Хамтарсан Засгийн газрын үед жижиг алдаа эсвэл босож ирэх эрдэл гарах үед за яах вэ том зүйлс яваг гээд амаа жимийгээд зогсож байсан. Яг энэ асуудал өнгөрсөн жилийн хугацаанд биднийг сөрөг хүчнээ хийх үү, үгүй юу гэх асуулт гарах хүртэл бүдгэрүүлсэн байж магадгүй. Харин хамтарсан Засаг тарж байгаа нөхцөлд энэ бүхэн өөрчлөгдөнө. Улс төрийн эрсдлийн хувьд Засгийн газраас эхлүүлсэн ихэнх ажил урагшлах нь ховор болох байх. Үнэхээр хэрэгтэй, энэ улс оронд хэрэгтэй зөв зүйлүүд урагшилна. Дарга тойрсон зөвхөн нэг намын эрх ашгийг харсан. Ямар нэгэн байдлаар улс төрийн ашиг хонжоо хайсан зүйл болгонд жижигхэн алдаа байвал тэрийг томруулж босгох хэмжээний улс төрийн маргаан талцал байнга асах байх. Үүний ар дээр нэг буруу хожоо битгий яваасай гэж би хүсэж байгаа.

Өө энэ 126 парламент болохгүй юм байна. Тэрний оронд нэг хүний гэдэг юмыг амилуулах сонирхол битгий хүч аваасай гэж хүсэж байна. Тэрнээс биш парламентын эрүүл мэтгэлцээн, нэг нэгэндээ хяналт тавих улс төрийн зөв шаардлагууд илүү хүчтэй дуу хоолойтой. Илүү зохион байгуулалттай, үндэслэл сайтай болж хувирах байх.

-Хамтарсан Засгийн газарт нэг том алдаа байсан. Засгийн газар хэт данхайсан нь үнэн. Олон нам орсон учраас олон яам, олон сайдууд үйлдвэрлэсэн. Одоо МАН дангаараа Засгийн газраа байгуулъя гэж байгаа бол эхний ээлжид хиймлээр үйлдвэрлэгдсэн сайдуудаа зогсоох байх. Яамны тоо бүтэц буцаад багсах байх. Дарга нарынхаа тоог цөөлөх зорилготой ажиллаасай гэж хүсэж байна. Тэрнээс биш хоёрдугаар ээлжийнхнээ хоолонд оруулахын тулд ширээн дээрх бүх тавгаа хураахгүйгээр тэрийгээ дүүргэнэ гэж үзвэл Монгол Улсын эдийн засаг дийлэхгүй. Монгол Улс ийм тансаг дарга нарын найрын ар дээр ард түмний татвараар боломжийг нь авч байгаа энэ их дарангуйлал, тэвчээр шаардсан хүнд суртал бүр галзуурна. Тиймээс яамд багасаасай. Нэмэх нь. Хэрэв шинэ Засгийн газар зарчмын шинжтэй концевц хийе гэж бодвол Хууль зүй, дотоод хэргийн яамаа салгаасай гэж хүсэж байна.

-Үнэнийг хэлэхэд манай дэлхий рүү гарч байгаа хамгийн том урсгал гарц төмөр замын хувьд урагшаагаа тэгээв агаарын тээвэр хоёр л байгаа. Энэ хоёр дээр байнгын боолт, хаалт болж өөр арга замаар гацааж, зогсоодог сонирхол хойноос орж ирдэг. Тиймээс хойд талын гар хөлүүд засаг, эрх мэдэл дээр дуу хоолойтой байснаас өнгөрсөн хугацаанд бүх төсөл гацаж ирсэн. Эдгээрийг бид балансалж аль болох эвтэйхэн барих гэж оролдож байгаа. Одоо дараагийн Ерөнхий сайд хэн байхыг би хэлж мэдэхгүй. Тэр засаг дотор ямар дуу, хоолой илүү хүчтэй байхыг тааж мэдэхгүй байна. Гэхдээ монголын улс төр доргих, засаг хөдлөх болгонд барьц ахиулдаг ашиг сонирхол бүхий хэсэг АН, МАН аль аль дотор нь байгаа. Энэ ашиг сонирхлыг сөрж чадах хэмжээний боломжийг бий болгох гэж 126 гишүүнтэй парламент бий болсон. Тэгэхээр 126 гишүүнтэй парламент Засгийн газраа толгой дээрээ гаргахгүйн тулд гурван юм шийдэх ёстой.

Нэгдүгээрт, Ерөнхий сайд хэн байхаас үл шалтгаалаад УИХ-ын толгой дээр гарч суусныг болиулах хэрэгтэй. Үндсэн хууль дээр байгаа. 126 Үндсэн хуулийн зарчим, үзэл санааг амилуулах гэж оролдож байгаа. УИХ-ын нэгдсэн чуулган гэдэг бол УИХ-ын бүрэлдэхүүнд зориулсан байх ёстой. Энэ бүрэлдэхүүнд 126 гишүүн багтана. Тэр дунд Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч гэж байхгүй. Чуулганы үндсэн ерөнхий зохион байгуулалт 126 хүн хуралдах, мэтгэлцэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, шийдвэр гаргахад зориулагдах ёстой. Хуралдахад нь зориулаад УИХ-ын дарга байдаг. Даргад хурал удирдах таатай нөхцөл байдалтай суудал гаргаж өгч болно. Тэрнээс бусдад нь зарчмын хувьд даргын сэнтий шиг суудал гаргаж өгч болохгүй.

Хоёрдугаарт, Парламент өөрөө мэтгэлцэх талбар. 126 гишүүн дотроо олонх, цөөнх гэж хуваагддаг үндсэн зохион байгуулалттай. Олонхын болон цөөнхийн бүлэг мэтгэлцэж, байр сууриа илэрхийлж эрүүл саруулаар асуудлыг шийдвэрлэж мэдээлэл цуглуулдаг, хэлэлцдэг. Тэр нь олон нийт рүү ил тодоор гарч нийгэм ойлголттой болдог. Яг үүнд зориулсан мэтгэлцээний талбарын бий болгох ёстой. Энэ зүйл одоо боломжтой болсон. Хамтарсан Засгийн газар байхгүй болсон учир парламентын ардчилал бий болох боломжтой. Энэ агуулгаараа Ерөнхий сайдын мэдээллийн цагийг УИХ-ын асуулгын цаг болгож хувиргах хэрэгтэй. Дэлхийн бүх улсуудад парламент нь ийм зарчимтай байна. Ерөнхий сайд нь зарим улсад бүр 14 хоног тутамд парламентдаа ирж асуултад хариулдаг. Тэрнээс биш би энийг яримаар байна гэдэг сэдвээр биш. Нийгэмд тулгамдаж байгаа асуудлаар ард түмний төлөөлөгчид гишүүд асуулт тавьж, Засгийн газар ажил хариуцаж байгаагийн хувьд тайлбар хэлдэг тийм л тогтолцоо руу орох ёстой.

Гуравдугаарт, Ерөнхий сайд байна уу. Сайд нар байна уу. Хэн байхаас үл шалтгаалаад төрийн алба хаагч болон жирийн алба хаагчдыг УИХ-д худлаа ярьдаг байдлыг зогсоох ёстой. Худал мэдээ, баримт. Хоосон хэрүүлийг болиулж, бодитой ажил хэрэгч, тоо баримттай, үндэслэлтэй, нотолгоотой зүйлсийг ярьдаг болох ёстой. Тэгж байж шийдвэр зөв гарна.

Энэ гурвын хийгээд авбал Засгийн газарт Ерөнхий сайд хэн байхаас үл шалтгаалж парламент Үндсэн хуульд байгаа төрийн эрх барих дээд байгууллага. Ерөнхий сайд нь Засгийн газрыг удирдаж УИХ-ын өмнө төрийн хууль биелүүлэх ажлыг хариуцна.

Үүний дараа бидний дахиад нэг ярих ёстой юм бол Ерөнхийлөгч гэдэг бол УИХ-д Ерөнхий сайдтай яг адил статустай албан тушаалтан. Тиймээс мөн гишүүдийн асуултад хариулдаг байх ёстой. УИХ-д хийсэн ажлаа ирж тайлагнадаг байх ёстой. Үндсэн хуульд нэг заалт бий. Ерөнхийлөгч УИХ-д тааллаараа оролцох эрхтэй. Гэхдээ УИХ-ыг даргалах эсвэл толгой дээр нь гарч суух ямар ч боломжгүй. Энэ зарчмыг ярих ёстой. Эцэст нь Засгийн газар яаж байгуулагдах, Ерөнхий сайд хэн болохоос үл шалтгаалан гурван даргын улс болцон байгаа улс орныг өөрчлөх ёстой. Монгол Улс Үндсэн хуулиараа эрх мэдлийг гурав хуваасан. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх. Тэрнээс биш гурван дарга Монгол Улсын захирдаг социализмын үеийн дарга нарын улс огт биш. Тиймээс Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл дээр УИХ-ын дарга орж сууж байгааг болиулах ёстой. УИХ-ын дарга УИХ дээр л эрх мэдэлтэй байх ёстой. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гэдэг бол эрх мэдэл хуваарилалтын байгууллага биш. Зөвхөн Үндсэн хуульд дурдагдсан зөвлөмжийг өгөх ёстой нэг институт. Тэр байгууллага УИХ-ын даргыг дотроо оруулж байгаад Ерөнхийлөгч нь даргалаад УИХ-ын даргад заавар чиглэл өгдөг байж болохгүй. Эсрэгээрээ УИХ-д Ерөнхийлөгч ирж ажлаа тайлагнах Үндсэн хуулийн үүрэгтэй. Тиймээс УИХ-ын дарга гэдэг хүн ажлаа тайлагнадаг тэр албан тушаалтны даргалдаг байгууллагын дор очиж ажиллаж болохгүй. УИХ-ын гишүүн Ерөнхий сайдыг дуудаж ажлыг нь асуудаг хэр нь Ерөнхий сайдын даргалдаг Засгийн газрын аль нэг агентлагт ажиллаж болдоггүй биз дээ. Яг энэ Үндсэн хуулийн зарчмыг хэрэгжүүлэх ёстой.

-Өргөн барих нь бэлэн болчихсон. Одоо УИХ-ын даргаас өргөн барих тов хүлээгээд сууж байна. Энэ хуулийн нэг хэсгийн АН-ын бүлэг, нөгөө хэсгийг нь УИХ-д суудалтай намууд хамтраад өргөн барьж байгаа.

-Хууль зүйн нөхцөл байдал, улс төрийн нөхцөл байдал хоёр өөр байгаа. Ер нь бол хууль зүйл нөхцөл байдал үүсэхээс өмнөх улс төрийн нөхцөл байдал энэ шийдэл рүү явуулсан нь хэн ч харсан тодорхой байгаа. МАН-ын Ерөнхийлөгч болох ёстой хүн УИХ-ын гадна байгаа учраас Ерөнхийлөгч болох хүнээ УИХ руу оруулж ирье. Эсвэл одоо байгаа Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг сунгахад хамгийн үүрэг, оройлолтой оролцох ёстой тоглогч нар нь УИХ-ын гадна байгаа учраас тэр хүнийг УИХ руу оруулж ирье гэдэг хувилбартайгаар мулталж болох хэн байгаа вэ гэдэг өрөг тавьж. Гэтэл Хөгжлийн банкны хэрэг нь цагаадаад ороод ирчихсэн. Дээд шүүх дээр асуудлыг нь шийдэж болох нэг нөхөр УИХ-д байна гэж харангуутаа Дээд шүүх дахь гар хөлөөрөө ийм шийдвэр гаргуулсан юм биш биз гэх хардлага улс төрийн нөхцөл байдал дээр байгаа.

Даваагийн Цогтбаатар гэдэг хүний бүрэн эрхийг хөндөхөөс илүүтэй. Улс төрийн бас нэг зурсан зургийн золиосонд яваад байгаа юм биш үү гэдэг хардлага бий. Дээд шүүх дээр болсон маргаан дээр энэ зүйл маш тодорхой харагдаж байсан. Дав.Цогтбаатар гэдэг хүн бол шийдвэр гаргагч биш. Хэрэгжүүлэгч, мэргэжилтэн нь байсан. Гэтэл гол шийдвэр гаргасан хоёр албан тушаалтан нь яагаад шүүхээс ял авсангүй вэ. Хэргийг нь яагаад алга болгоод гаргачхав. Энийг хэрэгжүүл гэж гол шийдвэрийг гаргасан МАН-ын нөлөө бүхий хүмүүсийн хүүхдүүд одоо хүртэл томоохон албан тушаал хашаад явж байгаа. Тэр хүмүүст яагаад хууль очоогүй вэ. Тэгсэн хэр нь яагаад тушаалын дагуу ажлаа хийсэн мэргэжилтэнд ял өгөх гэж оролдоод шүүхээс цагаадсан хэрэг дээр тойргийг нь булааж авахын тулд буцаагаад ийм асуудлыг хөндөв гэдэг зүйл яригдаж байгаа. Энэ бол хөшигний ардах дүр зураг.

Харин хөшигний наана байгаа дүр зураг дээр ямар асуудал үүсэж байгаа вэ гэвэл энэ процесс Үндсэн хууль зөрчөөд байгаа юм биш биз. Хэрэв үнэхээр ийм асуудал хөндөгдөж байгаа бол Үндсэн хуульд байгаа гишүүнийг эргүүлэн татахтай холбоотой маш тодорхой заалт байдаг. Тэр заалтад түдгэлзүүлэх, дараа нь уул гишүүний бүрэн эрхийг чөлөөлөхтэй холбоотой асуудал байна. Үнэхээр УИХ-ын гишүүнтэй холбоотой асуудал хөндөгдсөн бол Дээд шүүх шийдвэр гаргахаас өмнө УИХ-д ямар нэг бичиг ирэх ёстой байсан уу гэдэг асуудал үүснэ. Энэ мэтчилэн хууль зүйн хэд хэдэн асуудал байгаа. Дээрээс нь энэ чинь ард түмний мандаттай хүн. Жирийн гудамжинд байгаа хүн огт биш. Тиймээс бид энэ асуудалд илүү хэрсүү, арын тоглоомыг нь анзаарч харж байгаа учир МАН-ынхан шиг алга ташиж гүйхгүй.