ирэхэд минь олон судлаачид, эрдэмтдийн хамтран бүтээсэн “Алсын хараа 2050” бүтээлийг бэлэглэлээ. Саяхан номын сангийн номнуудаа цэгцэлж байгаад энэ хоёр номыг хамтад нь харж жаахан сонирхож үзээд энэ нийтлэлийг бичих санаа тѳрсѳн юм. Залуу хүнийхээ хувьд ѳѳрийнхѳѳ ирээдүйг улс орныхоо ирээдүйтэй холбосон нь тохиолдол биш байх. УИХ-ын гишүүн, ЗГХЭГ-ын дарга, Монгол Улсын Ерѳнхий сайдаар ажиллах хугацаандаа юу эсийг үзэж туулав. “Хэнд эрх мэдэл буй, түүнд хилэнц бий” гэдэг хэллэгээр одоо бол магтаалаас илүү муулуулж байгаа. Гуч илүү жил Монголын улс тѳрд бугшсан авилга хээл хахуул, тогтолцооны гажуудал, улстѳрийг “ашигтай бизнес”болгож баяжсан олгархиуд, амьдрал нь доройтож ирээдүйд итгэл алдарч буй ард олон, нам доторхи шинэчлэлийг хийхэд амаргүй, мэдээж хугацаа их орно. Тѳрийн гаргаж буй шийдвэр болон хэрэгжилт нь хувь хүний амьдралд эерэгээр нѳлѳѳлж буй эсэхээр нь ард олон дүгнэдэг. Нэг удирдагч гарч ирээд “бүх зүйл сайхан болох ёстой” гэж итгэдэг ард олон шууд л бодит үр дүнг хүлээнэ. Тэр үр дүн мэдрэгдэхгүй бол ард олон уурлан бухимдаж хараан зүхдэг. Л.Оюун-Эрдэнэ энэ зовлонг туулж яваа. Магтуулах биш муулуулах тавилангаа ѳѳрѳѳ сонгосон. Харин сайн удирдагч, эсвэл муу удирдагчийн аль нь байсныг ирээдүй болон түүх нотолдог. Харамсалтай нь энэ бол үнэн.

“Алсын хараа 2050” бүтээлийг бэлгэнд аваад мартаж орхисон. Анхаарч уншаагүй л дээ. Сая хэрэг болгон хэдэн хуудас эргүүлж үзээд ѳнѳѳгийн Засгийн Газрын хийж хэрэгжүүлж буй бүх бодлогуудыг энэ номонд тусгасан байгааг анзаарч харав. Тэрээр залуудаа бичиж байсан “Алсын хараа”-гаа үргэлжлүүлэн Монгол Улсын ирэх 30 жилийн бодлого болон хийх ажлуудыг тѳсѳл болгон бэлтгэжээ. ЗГ-ын гаргаж буй шийдвэрүүдийг ойлгохыг хүсвэл энэ номыг ядаж эргүүлж харвал дэм болох юм байна. Мэдээж засч сайжруулах зүйлүүд байгаа л байх. Монгол Улсын ирээдүйн 30 жилийн хѳгжлийн бодлогыг тодорхойлон бүтээх тѳслийг санаачлан ажил хэрэг болгож байгаад нь түүгээр бахархсан. Тэр дандаа Ерѳнхий сайдаар ажиллахгүй. Түүний оронд хэн ч Монгол Улсын Ерѳнхий сайд болсон хийх ажил, хэрэгжүүлэх бодлого нь тодорхой байна гэдэг хамгийн бодит үр дүн мѳн. Нэгэн үе амаргүй байсныг санаж байна. Сонгуульд ялсан нам, ялагдсан намынхаа хийж бүтээсэн бүхнийг зогсоон гацааж, боловсон хүчнүүдийг халж солин, бүхнийг дур зоргоороо ѳѳрчилдѳг байлаа. Үр дүнд нь улстѳргүйгээр амьдарч чаддаггүй “намчин”, “цүнх баригчид”-ын давхрага бий болж, шударга ёсыг хүлээн цѳхѳрч сэтгэлгээ болон амьдралаараа ядуурч буй ард олон хохиров. Одоо ч энэ үзэгдэл арилаагүй байгаа нь бид хичнээн бохирдсныг, энэ бүхнийг ѳѳрчлѳхѳд зѳндѳѳ цаг хугацаа зарцуулах хэрэгтэй байгааг нотолж байна.

Ѳнгѳрсѳн 2024 оны сонгуулийн дараа АН, ХҮН намуудтай хамтарсан ЗГ байгуулах шийдвэрийн бодит үр дүнг одоо л мэдэрч байна. Хэрвээ хамтарсан ЗГ байгуулаагүй бол одоо эхлүүлж буй том тѳслүүдийн аль нь хѳдлѳхгүй байлаа. Сонгуульд ялагдсан намынхан ЗГ-ын ажлыг шүүмжилж, бас гацааж, эсэргүүцэх байсан. Харин Л.Оюун-Эрдэнэ намуудыг хамтран ажиллаж улс орны ѳмнѳ хамтдаа хариуцлага хүлээхийг санал болгосон нь эр зориг гэхээсээ ухаалаг алхам байв. Нилээд хэдэн чухал яамуудаа бусад намынханд хуваарилсан нь “Шуумжлээд байлгүй, ѳѳрсдѳѳ хийгээд л үз” гэсэн санал юм. Энэ шийдвэрүүд нь ѳѳрийн нам дотроо ч ѳѳртѳѳ “дайсан” бий болгож буй эрсдэл мѳн. Би лав сайн мэдэх Т.Доржхандыг шадар сайд болгон Монголын эрчим хүчний асуудлыг шийдэх боломж олгосныг талархан дэмжиж байгаа. Японы Сангийн Яаманд дадлага хийж байсан, ОУВСангийн “Зүүн ѳмнѳд Азийн асуудал хариуцсан захирлын зѳвлѳх хийж байсан Т.Доржхандад Олон Улсын байгууллагуудтай ажиллаж байсан туршлага, танил талууд бий. Нам гэхээсээ улс орны сайн эрх ашгийн тѳлѳѳ зүтгэхээс илүү сонголт үгүй. Хууль зүйн сайдаар ажиллаж буй О.Алтангэрэлтэй хоёр ч удаа уулзаж ярилцаж байсан болохоор энэ салбрын шинэчлэлийг хийж чадах хүн мѳн гэж үнэлж байгаа. Ѳѳ тэгээд миний сайн мэдэхгүй атлаа хашиж буй албан тушаал, эрх мэдлээ улс орныхоо хѳгжлийн тѳлѳѳ зориулж сэтгэл зүрхээрээ ажиллах олон залуус бий гэдэгт итгэж байна. Яг үнэндээ шүүмжлэх амархан ч үүрэг хүлээгээд хариуцлага дааж ажиллах амаргүй шүү дээ.

Америкаас ирчихээд “UB Cab”-ын Н.Отгонбаяртай хамт нийт аймгуудаар машинаар 3 удаа тойрохдоо үнэндээ харамссан. Хѳдѳѳ орон нутгуудын улстѳржилт хэрээс хэтэрч, ямар ч үр ашиггүй, чанаргүй барилгууд \ Соёлын Тѳв, Сургууль цэцэрлэг болон эмнэлгийн, Захиргааны\ олноор баригдаад ашиглагдахгүй байгааг анзаараад тойргоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүд тѳсвийн хѳрѳнгѳ оруулалтаар “мѳнгѳ угааж” байгааг ойлгов. Тухайн орон нутгаас УИХ-д сонгогдсон гишүүд дахин сонгогдохын тулд, шинээр сонгогдох зорилготой нѳхдүүд 4 жилийн туршид тойргоо “усалдаг”. Тѳрийн болон тѳсвийн мѳнгѳ уйлахгүй болохоор тэдэнд зовлон үгүй. 2024 оны сонгуулийг томсгосон тойргоор бас пропорциональ системээр явуулах шийдвэр олон хүнд “цохилт”болж нам дотроо ч “дайснууд”-аа улам олон болгов. МАН-ын жагсаалт бас л “шок”. Намын даргын хувьд ийм шийдвэрүүд дээрээ хатуу зогсоно гэдэг хэцүү шүү дээ. Сонгуулийг тѳгс сайн болсон гэж хэлэхгүй ээ. Гэхдээ л энэ бол шинэчлэлийн эхлэл байлаа. Хувийн эрх ашгаас илүүтэй улс орны эрх ашиг чухал гэдгийг ингэж л нотлов. МАН-ын жагсаалтын 1 д эрэмбэлэгдсэн Г.Лувсанжамцыг одоо хар л даа. Мэдлэгтэй мэргэжилтэн, зарчимтай, ёс суртахуун үнэт зүйлтэй залуу хүн шийдвэр гаргах эрх мэдэлд яаж ажиллах ёстойг үлгэрлэн харуулж байна. Одоохондоо аргаа сайн олоогүй ч аажимдаа УИХ-ын олон залуу гишүүд мэргэжсэн парламентын ямар байх шалгуурыг бий болгоно. Эргэлзэх хэрэггүй. Энэ бол маш том шинэчлэлийн эхлэл шүү. Монгол Улсын ирээдүйн хѳгжилд энэ үзэгдэл эерэгээр нѳлѳѳлнѳ гэж би хараад байна л даа.

Бүсчилсэн хѳгжил бол шинэ дэвшил. Аймгуудын газар нутгийн байршил хийгээд, газарзүйн тогтоц, эдийн засгийн адил боломжуудыг нэгтгэж байж бид эв нэгдэл бий болгоно, бас хамтдаа хѳгжих эхлэлийг тавина.

1. Баруун бүс

2. Хангайн бүс

3. Хойд бүс

4. Тѳвийн бүс

5. Говийн бүс

6. Баян-Ѳлгий дангаараа бүс

7. Зүүн бус

Аймгуудыг нэгтгэх асуудлыг олон жил ярьсан боловч хэн ч зориг гаргахгүй байлаа. Олон задрал нь тѳсѳв санхүүгийн хувьд “туйлдуулдаг” гэдгийг олон жил харлаа. Бас монголчуудын эв нэгдэлд саад болж газар нутгийн хуваагдал хүний хуваагдал болдог зовлонг туулж байна. Саяхнаас ЗГ бүсчилсэн аймгуудад хамтдаа хуралдаж хѳрѳнгѳ оруулалтын эрэмбийг тогтоолоо. Энэ л нѳгѳѳ “тойрог усалж” хувийн эрх ашгаа гүйцэлдүүлэх атгаг санааг хязгаарлаж байгаа юм шүү дээ. Нѳгѳѳ талаасаа тѳсвийн хѳрѳнгѳ оруулалтын үр ашгийг нэмэгдүүлэн нийтийн эрх ашгийг тэргүүнд тавих боломж бүрдүүлжээ. Би лав Завхан Говь-Алтайг холбосон, Увс Ховдыг холбосон, Сүхбаатар Дорнодыг холбосон авто замуудыг Монголын аялал жуулчлалыг хѳгжүүлэхэд маш их нѳлѳѳлнѳ гэж харж байгаа. Ядаж газар нутаг болон бэлчээрийн асуудлыг Тѳр хянах үүрэгтэй. Бэлчээрийн даацаас хамааран аль аймгийн нутагт хэдэн толгой мал байх ёстойгоо ч бодитоор харах боломж бүрдэнэ. Хүн ам нь ч бас хязгаарлалтаас гарч цус сэлбэг л дээ хэхэхэ.

Ѳѳ тэгээд нийгэм даяараа Л.Оюун-Эрдэнийн сѳрѳг сурталчилгаа хийгдэж буй энэ үед ийм нийтлэл бичих амаргүй дээ. Би бусдад таалагдах гэж бус, зоргоороо амьдардаг болохоор үүнийг бичих хэрэгтэй гэж бодож байна. Би одоо ч хааяа түүнтэй мессэж бичдэг, санаагаа илэрхийлнэ. Одоо ч намайг “ах” гэж ханддагт нь талархдаг. Хаа холын Америкт би үхрийн хавирга чанаад л Оюука нэг шил юм авчраад л хоёулаа Монголын ирээдүйн талаар ярилцаж суудаг байснаас хойш 10 жил ѳнгѳрчээ. Түүний Харвардын Их Сургуулийн “Кеннедийн хѳтѳлбѳр”-т хамрагдан нэг жил сураад тѳгсѳхѳд нь “Хонхны баяр”-т нь зорьж очиж байлаа. Яг үнэндээ Харвардын Их Сургууль олон улсад ирээдүйтэй улстѳрчдийг бодлогоор дэмжин энэ тѳслийг гео бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлдэг юм билээ. Би нэг удаа Оюукагаас “Харвардын энэ хѳтѳлбѳрт юу заадаг юм бэ?” гэж асуухад “Дэлхийн улс тѳрийн бодлого заана л даа. Гэхдээ түүнээс илүү нь дэлхийн хэмжээнд ирээдүйтэй улстѳрчдийн нѳхѳрлѳл, холбоог бий болгодог нь хамгийн чухал үр дүн” гэж хариулсан юм. Тэрээр гадаад айлчлалууддаа “Монгол Улс бусдаас мѳнгѳ гуйх гэж бус, бидэнд байгаа боломжуудыг хамтран ашиглая” гэж санал тавьдаг болсноос нь анзаарсан. Түүнд зѳндѳѳ сул талууд байгаа, залуу хүн болохоор. Гэхдээ би түүнд итгэдэг. Монгол Улс гэдэг том эрх ашиг байгаа түүнд. Залуу хүн түүхэнд “новш” болж үлдэх гутамшигтай. Олон “дайснууд”нь түүнийг гутаадаг. Гэхдээ би та нарт нэгэн цагт түүний бичиж байсан “Алсын хараа” ном, “Aлсын хараа 2050” бүтээлүүдийг уншдаггүй юм гэхэд хуудсуудыг эргүүлж харахыг санал болгож байна. Түүнийг ойлгоход дѳхѳм болох байх.

\Үргэлжлэл бий\

Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах

2025-05-09 Улаанбаатар хот