сорилтуудыг ч бий болголоо. Тухайлбал, хиймэл оюун ухаан, автоматжуулалт болон мэдээллийн технологийн хөгжил нь ажлын байр, нийгмийн харилцаа, эдийн засагт чухал нөлөө үзүүлэх болсон.

Мөн энэ нь мэдээллийн аюулгүй байдал, хувийн нууц, олон нийтийн зохицуулалт болон эрх зүйн шинэ сорилтуудыг үүсгэж буй. Жишээлбэл, хувь хүний нууцыг хамгаалахад шаардлагатай хууль эрх зүйн зохицуулалт, хиймэл оюун ухааныг ёс зүйтэй ашиглах, хүний эрх зөрчихгүй байлгах зэрэг асуудлууд нь шинэхэн сорилт болж байна.

Манай улс хиймэл оюун ухааныг эдийн засаг болон төрийн үйлчилгээнд нэвтрүүлэх ажлыг идэвхтэй хэрэгжүүлж, тодорхой үр дүнд хүрэхээр зорьж байна. Тухайлбал, эрүүл мэнд, боловсрол, төрийн үйлчилгээнд их өгөгдлийг ашиглан оновчтой шийдвэр гаргах процессыг сайжруулж, төрийн үйл ажиллагааг илүү үр ашигтай, шуурхай болгох зорилгоор ашиглаж байна. Энэ нь иргэдэд чанартай үйлчилгээ үзүүлэх, төрийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлж буй. Гэсэн хэдий ч бусад улс оронтой харьцуулахад цахим шилжилтээрээ сүүл мушгиж байгаа нь зарим сорилттой холбоотой. Тухайлбал, инфра бүтэц, хөрөнгө оруулалт, боловсон хүчний дутагдал зэрэг асуудлууд нь бидний цахим хурдасгуурт чөдөр тушаа болсоор.

Өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 19-нд Оксфордын их сургуулийн эрдэмтэд Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн түвшнийг үнэлсэн судалгааг танилцуулсан. Тус судалгаанд төр, хувийн хэвшил болон олон улсын 100 гаруй байгууллагын төлөөллийг хамруулжээ.

Монгол Улс нь 2024 онд Дэлхийн цахилгаан холбооны байгууллагаас гаргадаг Кибер аюулгүй байдлын индексээр 56 оноо авч, 193 орноос 103-т буюу бэхжиж буй дунд түвшинд үнэлэгдсэн байдаг. Иймээс Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам 2025 онд Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын индексийг “Дэвшиж буй” түвшинд хүргэх зорилтыг тавьсан. Энэ хүрээнд Оксфордын их сургуулийн эрдэмтдээр кибер аюулгүй байдлаа судлан, үнэлүүлсэн юм.

Тус судалгаагаар, Монгол Улс кибер аюулгүй байдлын тухай хуулийг хэрэгжүүлж байгаа ч хэрэгжилтэд хяналт тавих, хуулийг сурталчлах тал дээр дутагдалтай гэж үзжээ. Үндэсний кибер аюулгүй байдлын эрсдэлийг бүх талаас нь ойлгож, баримтжуулах, стратегийн үр дүнг шалгах нь чухал байна гэдгийг судлаач, эрдэмтэд онцолсон юм.

Мөн бүх салбарт хамтын ажиллагааг чухалчлах шаардлагатай бөгөөд аюул тулгарсан үед ямар apra хэмжээ авахыг тодорхой болгох хэрэгтэй хэмээн зөвлөлөө. Түүнчлэн кибер аюулгүй байдлын төлөвлөгөөг хамтдаа боловсруулах, халдлага гарвал нэгдсэн санд бүртгэгдэж байгаа эсэхэд анхаарах нь зүйтэй гэдгийг анхааруулсан юм. Ингэснээр хэчнээн хэмжээний хохирол, алдагдал хүлээсэн гэдэг дээр дүн шинжилгээ хийх боломж бүрдэнэ гэдгийг танилцуулсан.

Монгол Улс кибер аюулгүй байдлын бодлого, стратегийн хувьд бусад үзүүлэлтээс илүү үнэлэгдсэн бол стандарт ба технологийн чиглэлээр хамгийн бага үзүүлэлттэй байна гэж үнэлэгдсэн. Энэ нь хөрөнгө оруулалт шаардагдаж байгааг илтгэж байна хэмээн судлаачид онцолсон юм.

Суудлаа эзэлсэн AI

Оксфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвийн олон улсын харилцааны мэргэжилтэн Жозеф Фүлвуд

"Ард иргэдийн дунд кибер аюулгүй байдлын талаарх мэдлэг дутмаг байна гэсэн судалгааны үр дүн гарсан. Нэн тэргүүнд авах шаардлагатай алхам бол хүний нөөцийн дутагдлыг арилгах дээр анхаарах ёстой. Яагаад гэвэл салбар хоорондын хуулийг хэрэгжүүлэхэд тухайн хуулийн талаарх мэдлэгтэй мэргэжлийн боловсон хүчин байх шаардлагатай. Тэгэхээр судалгааны зөвлөмжийн дагуу Засгийн газрын байгууллагуудын хамтын ажиллагааг нэгтгэж бий болгодог системийг бий болгох хэрэгтэй. Мөн тус салбарт орж ирж байгаа хүмүүсийн сонирхлыг улам нэмэгдүүлэх, тэдэнд зориулагдсан сургалтын систем бий болгох хэрэгтэй."

Цахим шилжилт нь эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлж байгаа учир дэлхийн улс орнууд энэ чиглэлд онцгой анхаарал хандуулж байна. Тухайлбал, Сингапур улс “Smart Nation” хөтөлбөр хэрэгжүүлж, ухаалаг хотуудын хөгжил, нийтийн тээвэр, эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг салбарт дижитал шийдлүүдийг нэвтрүүлж байна. Харин Герман улс “Indust-rie 4.0” хөтөлбөрийн хүрээнд үйлдвэрлэлийн салбараа автоматжуулж, хиймэл оюун ухаан, интернэтийн холболтыг ашиглан өндөр үр ашигтай үйлдвэрлэл явуулж байна. Мөн манай хөрш БНХАУ цахим худалдааг дэлхийд тэргүүлэх түвшинд хүргэлээ. Үүгээр зогсохгүй олон улсад өрсөлдөх хэмжээний хиймэл оюун ухааны бүтээн байгуулалтыг хийж буй. Энэ мэтчилэн улс орнууд нийгэм, эдийн засагт, төрийн үйл ажиллагаандаа цахим шилжилтийг хийж тодорхой үр дүнд хүрсээр байна. Харин манай улсын хувьд аль салбарт цахим шилжилтийг хурдасгах, нэвтрүүлэх тал дээр судалгаа шинжилгээ хийж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй байгааг дээрх судалгаа харуулав.

Их өгөгдөл бол түлш

Хиймэл оюун ухаан нь улс орнуудын өрсөлдөх чадварыг тодорхойлж, эдийн засгийн өсөлтөд ихээхэн нөлөө үзүүлж байна. Тэдгээрийн дотор хиймэл оюун ухаан болон их өгөгдөл нь хамгийн чухал байр суурийг эзэлж буй. Хиймэл оюун ухааныг амжилттай хөгжүүлэхийн тулд хамгийн их хүчин чармайлт зарцуулах зүйл нь өгөгдөл юм. Хиймэл оюун ухааныг хөгжүүлэхэд нийт ажлын 79 хувь нь өгөгдөл цэгцлэх, боловсруулахад зарцуулагддаг гэх судалгаа бий. Иймээс бусад улсууд хиймэл оюуны хөгжилдөө хүч хаяж, хөрөнгө оруулалт хийж байна. Салбарын дэд бүтцээ хөгжүүлж, дата төвүүдийг барихад 500 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийхээ АНУ-ын Ерөнхийлөгч Доналд Трамп зарласан. Энэ нь хиймэл оюун ухаан болон их өгөгдлийг боловсруулах салбарт хэрхэн томоохон хөрөнгө оруулалт, санаачилга гаргаж байгааг харууллаа.

Манай улсын хувьд их өгөгдлөө цэгцэлж, ангилж чадснаар олон салбарт амжилттай ашиглах боломж бүрдэнэ. Үүний үр дүнд бид үнэн зөв шийдвэрүүд гаргах, нөөцөө үр ашигтай ашиглах гэх мэт давуу талыг бий болгох боломжтой.

Суудлаа эзэлсэн AI

ЦХИХХЯ-ны Цахим хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Бат-Өлзий

"Их өгөгдөлд оруулсан нэг ам.доллар болгон 34 ам.доллар болж үр өгөөжөө өгдөг гэж үздэг. Дэлхийн улс орнууд өгөгдлийн ач холбогдлыг олон жилийн өмнөөс ойлгоод, энэ чиглэлд ажиллаж байна. Хэрэв бид их өгөгдлийг ашиглаад хиймэл оюун ухааныг хэрэглэх түвшинд хүрвэл, зөвхөн төр ч гэлгүй иргэн, хувийн хэвшил, цаашлаад дэлхий нийтээрээ үр шимийг нь хүртэх маш олон давуу талтай."

Их өгөгдлийг зөв ашиглах нь эдийн засгийг сайжруулахад асар их нөлөө үзүүлэх боломжтой. Жишээ нь, хөдөө аж ахуй болон үйлдвэрлэл зэрэг салбаруудад өгөгдөл цуглуулж, анализ хийх замаар үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломжтой. Хөдөө аж ахуйн салбарт, ургацын хэмжээ, цаг агаар, хөрс, ургамлын талаарх өгөгдлийг цуглуулах нь ургацын алдагдлыг бууруулах, үйлдвэрлэлийн зардлыг хянах боломжийг олгоно. Энэ нь тогтвортой хөгжлийг дэмжих нэг хэсэг болж чадах юм. Үүнээс гадна өгөгдлийг цэгцэлж, ангилах нь сайн засаглал бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэхэд тусалдаг аж. Хэрэв өгөгдлийг зөв ангилж цуглуулж чадвал, энэ нь ил тод байдлыг нэмэгдүүлж, тогтвортой, үр дүнтэй засаглалыг бий болгох суурь болдог байна.

НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр суурийн төлөөлөгч Матилда Димовска

"Монгол Улсын хувьд хиймэл оюун ухааныг хөгжүүлэхдээ өөрийн гэсэн санхүүжилтийн схем болон бодлогоо боловсруулах нь зүйтэй. Сануулахад, Монгол Улсад өнөөдрийн байдлаар хамгийн их өгөгдөл цугларсан салбар нь эрүүл мэнд гэж үздэг. Хиймэл оюуныг хөгжүүлэх суурь нь өгөгдөл. Дата хаана бэлэн байна тэр салбарт хиймэл оюуныг хөгжүүлэх нөхцөл бүрдэнэ. Тиймээс энэхүү бүрдсэн датаг ашиглахад хууль эрх зүйн орчны зохицуулалт чухал."

Макро зах зээлийн оновчтой таамгуудаараа алдартай IDC судалгааны байгууллагаас хийсэн тооцооллоор, хиймэл оюун ухаан 2030 он гэхэд дэлхийн эдийн засгийн гурван хувийг бүрдүүлж, нийтдээ 19.9 их наяд ам.доллар нэмэх төлөвтэй гэж дүгнэсэн. Энэ нь дэлхийн эдийн засгийн өсөлтөд хиймэл оюун ухаан хэр томоохон нөлөө үзүүлэхийг харуулж байна. Иймээс манай улс ч гэсэн хиймэл оюун ухааны шилжилтийг түргэсгэж, энэ салбарт хоцрохгүй байх нь алсдаа олон боломжийг нээх үүд хаалга болж чадна. Хэрэв бид хиймэл оюун ухааныг зөв хөгжүүлж, салбар бүрд амжилттай нэвтрүүлж чадвал, төрийн үйлчилгээг илүү үр ашигтай, иргэдэд хүртээмжтэй болгох, бизнесийн үйл ажиллагааг оновчтой болгох зэрэг олон талын давуу талыг бий болгох боломжтой. Улмаар дэлхийд өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлж чадах билээ.

Эх сурвалж: Үндэстний ТОЙМ сэтгүүл